Status

- Schipperskerk is een dorp in de provincie Limburg, in de regio Westelijke Mijnstreek, gemeente Sittard-Geleen. T/m 1981 gemeente Obbicht en Papenhoven. In 1982 over naar gemeente Born, in 2001 over naar gemeente Sittard-Geleen.

- Het dorp heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het daarom sindsdien 'in' Papenhoven, dat geografisch gezien tegenwoordig met Grevenbicht één plaats (en dorp) Grevenbicht-Papenhoven vormt (om het nog ingewikkelder te maken). Op de plaatsnaamborden van Grevenbicht en het daaraan vastgegroeide Papenhoven staat sinds enkele jaren dan ook 'Grevenbicht-Papenhoven', waar Schipperskerk geografisch gezien geen deel van uitmaakt, want dat ligt enkele kilomters noordoostwaarts.

Naam

In het Limburgs
Sjipperskirk.

Naamsverklaring
Het dorp is genoemd naar de hier gelegen voormalige Schipperskerk (zie verder bij Geschiedenis).

Ligging

Het dorp Schipperskerk ligt NW van het dorp Born, aan de Berghaven en aan het Julianakanaal, op het ‘eiland’ tussen Julianakanaal in het O en Maas in het W. Het dorp ligt verder N van het dorp Obbicht, NO van het dorp Grevenbicht-Papenhoven, O van de plaats Rotem in België, ZO van de plaats Elen in België, ZZW van het dorp Roosteren, ZW van de dorpen Susteren en Dieteren, W van het dorp Holtum en de A2 en WNW van het dorp Buchten.

Statistische gegevens

Het dorp Schipperskerk heeft ca. 70 huizen met ca. 150 inwoners.

Geschiedenis

In 1944 heeft kapelaan Engwegen er op aangedrongen om op verschillende plaatsen in het land centra voor varenden in te richten, om de geestelijke en sociale noden van de schippers beter te kunnen aanpakken. Dankzij zijn inspanningen kwam er in Born zo’n centrum. Born lag als vestigingsplaats voor de hand, omdat daar destijds goede voorzieningen voor schippers waren, waaronder goede ligplaatsen en een schippersbeurs. Schepen bleven daarom enkele dagen en soms wel weken in de buurt.

Kapelaan Engwegen werd op den duur speciaal belast met de zielzorg voor varenden en hij maakte hier zijn levenswerk van, ook op sociaal gebied. Hij opende in 1936 een ligplaatsschool, tegelijkertijd met twee van deze scholen in Duisburg (D), zodat het schipperskind op verschillende scholen hetzelfde onderwijs kon volgen. Hij was ook de grondlegger van een speciaal rectoraat voor de schipperskerk. Eerst in Buchten, later met een eigen kerk in Schipperskerk.

In 1946 heeft Engwegen samen met enkele schippers het initiatief genomen voor een schippersbedevaart, uit dankbaarheid voor de, voor de lokale schippers, goede afloop van de Tweede Wereldoorlog. De schepen in de Berghaven van Grevenbicht en Born waren namelijk gespaard gebleven. Door de sluisdeuren te saboteren, kwamen de schepen in september 1944 droog te liggen. Op 30 september 1944 zou op dramatische wijze blijken aan welke ramp de Bornse schippers waren ontsnapt. Na die dag bliezen Duitse 'Sprengkommando's' zo'n 240 schepen in de haven van Maasbracht op, en ook de sluizen werden vernield. Dat gebeurde ook rond Maastricht en elders op het Julianakanaal. Tot 1954 is Schipperskerk bekend geweest om zijn mooi uitgedoste schepen en schuiten die ieder jaar van heinde en verre naar het dorp kwamen om samen met koren, religieuze groepen en harmonieën de schippersbedevaart, ook bekend als Waterprocessie, luister bij te zetten. Deze bedevaarten trokken duizenden belangstellenden. - Uitvoerige beschrijving van de geschiedenis van de schippersbedevaart.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Schipperskerk, kun je terecht bij Heemkundevereniging Bicht (zie wat verderop in het hoofdstuk onder de link).

Recente ontwikkelingen

Ontgrindingen
In 1990 is het gebied rondom Schipperskerk aangewezen als één van de zeven locaties in Limburg waar grind zal worden gewonnen. In eerste instantie gingen de plannen uit van een winning van 35 miljoen ton grind. Later werd de winning onder de noemer van ‘groen voor grind’ gepresenteerd om aan te geven dat er sprake was van enige compensatie voor de geleden overlast. Na de overstromingen van 1993 en 1995 werd hier nog een argument aan toegevoegd, namelijk bescherming tegen hoogwater. Uitgangspunt is dat het project ‘budgetneutraal’ moet worden uitgevoerd.

Waar aanvankelijk sprake was van 35 miljoen ton, werd dit later bijgesteld tot 52 miljoen ton. Alleen al op Trierveld zou het gaan om 40 hectare die tot een diepte van 15 meter wordt afgegraven. Wat Schipperskerk nog aantrekkelijker maakt als winlocatie, is het feit dat hier gegraven kan worden buiten het winterbed van de Maas, waardoor er geen extra maatregelen genomen hoeven te worden om het gevaar van overstromingen te weren. Diverse belangengroeperingen uit de omgeving strijden tegen (de ruimtelijke gevolgen van) de ontgrindingsplannen.

Consortium Grensmaas, dat sinds 2008 de integrale herinrichting van de 43 km lange Grensmaas tussen Maastricht en Echt-Susteren uitvoert, heeft in 2018 een verzoek bij de overheid ingediend om maximaal drie jaar langer aan de slag te blijven met de resterende ontgrinding en herinrichting van de zogeheten Banaan in Koeweide en het Trierveld in de gemeente Sittard-Geleen. Het Consortium heeft die extra tijd nodig, omdat er als na-ijleffect van de economische crisis een achterstand in de grindafzet is ontstaan van zeven miljoen ton. Die achterstand kan niet meer worden ingehaald in de oorspronkelijke uitvoeringstermijn, die loopt tot 31 december 2024. In maart 2019 is de verlenging toegekend.

Het project Grensmaas, het grootste rivierproject van Nederland, trekt veel nationale en internationale belangstelling. Nu Consortium Grensmaas, na afronding van de werkzaamheden in het zuidelijke deel, de blik steeds nadrukkelijker richt op de uitvoering van de noordelijke locaties, in de gemeenten Sittard-Geleen en Echt-Susteren, moest er ook een nieuwe uitvalsbasis komen voor de ongeveer 100 excursies die jaarlijks voor binnen- en buitenlandse delegaties van overheden, bedrijfsleven en onderwijs worden georganiseerd. Consortium Grensmaas heeft daarvoor het oog laten vallen op het fraaie kerkje in het hart van Schipperskerk. Met de eigenaren van de kerk, Marieke Russel en haar echtgenoot, zijn afspraken gemaakt over ontvangsten van bezoekersgroepen. In het voormalige godshuis is een mooie, grote presentatieruimte beschikbaar, waar ook al muziekuitvoeringen en exposities zijn gehouden. Kasteelhoeve Hartelstein in Itteren is de locatie waar het Consortium sinds 2008 al zo’n 12.000 bezoekers uit de hele wereld heeft ontvangen voor rondleidingen. Twee open Grensmaasdagen, met de kasteelhoeve als epicentrum, trokken 5000 bezoekers. Eind 2017 zijn de werkzaamheden in en rond Itteren afgerond.

Bezienswaardigheden

- Van 1944 tot 1949 werden er kerkdiensten gehouden in 'noodkerk' binnenvaartschip Medea. De voormalige RK Petrus en Pauluskerk (Sterre der Zeeplein 12) is in 1949 gebouwd "ad salutem navigantium" of "tot welzijn van de varenden", zoals op de Eerste Steen te lezen staat. Ze stond toen midden in het veld maar dichtbij de lighaven en de schippers als varende parochianen. Het zou namelijk nog tot 1953 duren woordat de eerste huizen in de omgeving werden gebouwd, het begin van het ‘rectoraat Schipperskerk’.

De grote initiator voor de bouw van de Schipperskerk was kapelaan C. J. Engwegen uit Buchten, die zich na de ingebruikname van het Julianakanaal in 1935 als eerste bekommerde om het wel en wee van de schippers. Daarom werd hij wel de "kapelaan van de schippers" genoemd. Engwegen wilde dat de schippers een vaste plek aam de wal zouden hebben om daar hun kerkelijke plichten te kunnen vervullen, sociale contacten te onderhouden en onderwijsmogelijkheden voor hun kinderen te realiseren. Zo'n plek kwam er door de bouw vam de Schipperskerk, die naast haar hoofdtaak ook ruimte bood voor allerlei nevenactiviteiten onder de schippers in de vorm van een ontmoetings- en gemeenschapsruimte met een toneelpodium, een kantoor voor de schippersbond en een eigen bibliotheek.

De kerkwijding vond plaats op 18 december 1949 door de bisschop van Roermond, mgr. G. Lemmens, beter bekend als "vadertje bisschop", die de Schipperskerk roemde als "'n sjoon plekske" en waarover hij kapelaan Engwegen aanstelde als de eerste rector (1949-1964). Bij de kerk hoorde een kleine pastorie die in 1952 met een woonkamer werd uitgebreid. In 1956 werd een gedeelte van de gemeenschapsruimte tijdelijk ingericht als internaat voor schipperskinderen, dat na de invoering van de leerplichtwet voor schipperskinderen in 1969 werd vervangen door een afzonderlijk internaatsgebouw in de naaste omgeving.

In 1964 werd rector Engwegen opgevolgd door rector J. Robertz onder wiens rectoraat zich na het Tweede Vaticaans concilie grote veranderingen in de katholieke kerk voltrokken. Ook de scheepvaart veranderde sterk, waardoor aanzienlijk mimder schippers en dus varende parochianen de lighaven aandeden. Het gestaag teruglopend kerkbezoek, de gebrekkige financiële middelen en het ontbreken van een opvolger voor rector Robertz, noopten het bisdom de Schipperskerk op 18 april 1999 aan de eredienst te ontrekken, op de dag af 50 jaar na de plechtige Eerste Steenlegging, waarover deken Haenraets van Sittard toen nog optimistisch sprak als "een historische dag waarover nog eeuwen zou worden gesproken".

De sluitingsplechtigheid van de kerk vond plaats op 12 september 1999 op het plein voor de kerk, waarna de aanwezigen in processie het schippersvaandel volgden naar de kerk van Papenhoven-Grevenbricht, de parochie waaraan het rectoraat werd toegevoegd. Even leek het erop dat de sterk vervallen Schipperskerk geen bestaansrecht meer had en er werd zelfs gesproken over eventuele sloop, maar het pakte gelukkig anders uit. Op 6 december 1999, de feestdag van St. Nicolaas, de patroon van de schippers, werd het voormalige kerkgebouw met toebehoren aangekocht door de familie H. Knops-Heffels, die het gebouw na een grondige restauratie een culturele bestemming gaf in de vorm van een centrum voor bloemsierkunst annex podium voor kleinkunstactviteiten. Hierdoor is het dorp een ‘amputatie’ van haar beeldbepalende naamgever bespaard gebleven.

Van het originele glas-in-lood raamwerk, destijds door schippers geschonken, bleven twee gedachtenisramen uit 1955 behouden als hommage aan de verzetslieden en schipperszonen Kees Zwaans en Tonny Kersten, die tijdens de Tweede Wereldoorlog hier in de buurt zijn gesneuveld. Op de ramen, die het sober ingerichte kerkje een kleurrijker aanzien geven, staat de bekende Waterprocessie of Schippersbedevaart uitgebeeld, die van 1946 tot en met 1954 jaarlijks door de schippers werd georganiseerd op het Julianakanaal en in de haven. De ramen werden vervaardigd door kunstenares Varpu Spronken-Tikanayo.

De Schipperskerk heeft inmiddels de status van gemeentelijk momument. Als beeldbepalend gebouw met een multifunctionele uitrusting, is de kerk nog steeds het kloppend hart van het gelijknamige dorpje, dat terecht "’n sjoon plekske" mag worden genoemd. In 2012 hebben beeldend kunstenaar en juwelier/goudsmid Marieke Russel en haar man het kerkje gekocht. Marieke heeft hier nu haar atelier.

Memoires van de destijds jongste koster van Nederland (11 jaar) te Schipperskerk (Ton Diris), die hiermee de 2e plaats won in het kader van het schrijfproject Dierbaar Oord.

Jaarlijkse evenementen

- Vlooienmarkt (op een zondag eind augustus).

Beeld

- Fotoserie van Schipperskerk van fotograaf Martin Stevens.

Links

- Buurtvereniging: - Buurtvereniging De Scheepsbel is een actieve buurtvereniging voor het dorp Schipperskerk, waar gezelligheid hoog in het vaandel staat. Ca. maandelijks organiseren ze activiteiten.

- Muziek: - Kapel Eige Wies (aanmelden bij Facebook verplicht) uit Schipperskerk is opgericht in 1986. De kapel verzorgt optredens van carnavaleske aard maar is ook inzetbaar bij bejaardenhuizen, en brengt in geval van een feestelijke gelegenheid onder de leden een serenade aan huis. De optredens zijn van culturele aard. Haar repertoire bestaat uit klassieke, romantische en moderne en latin werken, bewerkt tot 'Sjpassmuziek' onder het motto maak sjpass en plezeer. De muziekkapel wordt regelmatig gevraagd op vieringen zoals binnenhalen van St. Nicolaas, kerstuitvoeringen en Carnaval. Verder wordt jaarlijks de Kennedymars ter plaatse van Maria Hoop en Montfort opgeluisterd.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Schipperskerk.