Schettens

Plaats
Dorp
Súdwest-Fryslân
Fryslân

schettens_collage.jpg

Schettens is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 2010 gemeente Wûnseradiel. (© Jan Dijkstra, Houten)

Schettens is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 2010 gemeente Wûnseradiel. (© Jan Dijkstra, Houten)

Schettens dorpsgezicht JD [640x480].jpg

Schettens, dorpsgezicht

Schettens, dorpsgezicht

Schettens

Terug naar boven

Status

- Schettens is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 2010 gemeente Wûnseradiel.

- Onder het dorp Schettens valt ook de buurtschap Viersprong.

- De kleine buurdorpen Schettens en Longerhouw werken op veel gebieden samen en delen diverse voorzieningen. Ze worden dan ook als tweelingdorp beschouwd. Formeel, bijv. voor de plaatsnaamborden en de postadressen, zijn het nog wel aparte dorpen.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Skettens.

Oudere vermeldingen
855 ingevoegd ca. 890 kopie ca. 900 Sceddanuurthi, 944 kopie 1150-1158 Scettefurt, 1335 Scettinghen, 1404 Scettenze, Schettens.

Naamsverklaring
Op basis van de jongere vormen Scettinghen en Schettens (de overgang van het suffix -ingi tot -ens is Fries) moeten wij uitgaan van een patroniem met de betekenis 'bij de lieden van de persoon Scetti*'. De oudste vormen wijzen op een genitief van de naam Sceddi*, Scetti*, ontstaan uit Skaþja*-. De verklaring 'vee-voorde' is onjuist: het tweede deel furt 'voorde' is een verhoogduitsing (door een monnik in Fulda) van het Oudfriese wurthi = werd 'terp, bewoonde hoogte', en het Oudfriese skett 'schat, geld, vee' is niet op zijn plaats gezien -dd- in de oudste vorm en de zwakke verbuiging.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Schettens ligt NW van de stad Bolsward en ZO van het dorp Witmarsum, wordt doorsneden door de Wytmarsumer Feart en grenst in het Z aan de A7.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Schettens 20 huizen met 95 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 120 huizen met ca. 300 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Terpafgraving
Al in 855 wordt het dorp Schettens, toen aangeduid met de naam Sceddanuurthi, vermeld. Eeuwenlang stond het dorp hoog en droog op een omvangrijke terp. Deze kunstmatig opgeworpen heuvel moest ervoor zorgen dat de dorpsbewoners bij hoogwater droge voeten hielden. In de 12e of 13e eeuw zal er een kerk uit steen zijn opgetrokken, die wellicht een houten voorganger verving. De kerk is hiermee ook het oudste bouwwerk van het dorp. Voor de ontginning van onvruchtbare gronden elders in het land ontstond er in de 19e eeuw een grote vraag naar de vruchtbare terpaarde. Om deze reden is hier in 1830 al begonnen met het afgraven van de terp (elders in de provincie heeft dat veelal pas eind 19e / begin 20e eeuw plaatsgevonden). De Witmarsumervaart zal, als afvoerroute van de terpaarde, een belangrijke rol hebben gespeeld bij het vroegtijdige afgraven van de terp. Uit die tijd dateert ook de stenen keermuur, die het restant van de afgegraven terp - waarop alleen de kerk nog stond - moest stabiliseren. Opvallend is dat in 1865 de laatmiddeleeuwse kerk vervangen moest worden door de huidige kerk. Het is niet meer na te gaan of het afgraven van de terp de directe oorzaak was van de bouwvallige staat waarin de kerk drie decennia later verkeerde. Zeker is wel dat de afgraving de staat van het eeuwenoude gebouw niet in positieve zin zal hebben beïnvloed. Dat de staat van het kerkgebouw al vóór de afgraving niet al te best was, blijkt uit het feit dat de oude zadeldaktoren in 1817 door een nieuw, houten exemplaar werd vervangen.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende sites:

- Geschiedenis van Schettens en Longerhouw in bijna 200 artikelen (!), door André A. Buwalda (kerkrentmeester van de Schettenser kerk).

- Canon van Schettens (= de geschiedenis van het dorp verteld aan de hand van ca. 20 voor het dorp belangrijke gebeurtenissen, in chronologische volgorde).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Basisschool De Trijetine was een samenvoeging van het christelijk onderwijs in de dorpen Schraard, Schettens en Longerhouw. De eerste schoolgebouwen stonden in Schraard aan de tegenwoordige Schoolstraat en in Schettens aan de Van Osingaweg. In 1982 heeft een fusie plaatsgevonden tussen de beide schoolverenigingen. In 1976 is de kleuterschool gerealiseerd op Van Osingaweg 41. In 1985 zijn de kleuterschool en de lagere school samengevoegd tot basisschool. Het huidige schoolgebouw (Van Osingaweg 43) dateert uit 1992. Als de naam De Trijetine in het Nederlands vertaald zou worden, zou dit begrip ‘de drietand of hooivork’ betekenen. Dit stond voor hen symbool voor: "Wij wonen in een agrarisch gebied, waar een ‘drietand’ wordt gebruikt; met een ‘drietand’ kun je hooi omhoog steken; je bent ook op school om een hoger niveau te bereiken; de kinderen die onze school bezoeken, komen voor het grootste deel uit drie dorpen; onze school telt drie groepen: onderbouw, middenbouw en bovenbouw."

Omdat de instroom van het aantal nieuwe kinderen de afgelopen jaren steeds kleiner was dan het aantal kinderen dat vanuit groep 8 de school verliet, heeft ook Basisschool De Trijetine te maken gehad met een geleidelijke terugloop van het leerlingenaantal. In schooljaar 2017-2018 had de school nog slechts 21 kinderen, en de wettelijke ondergrens om nog voor bekostiging door het Rijk in aanmerking te komen is 23 leerlingen. Daarom is de school na afloop van schooljaar 2017-2018 opgeheven. Formeel is de school gefuseerd met Basisschool De Bonkelder in Witmarsum. Het pand staat anno 2019 te koop. De huidige bestemming is “maatschappelijke doeleinden”. De gemeente staat ook positief tegenover wonen met kleinschalige bedrijvigheid. Om dit mogelijk te kunnen maken moet er wel een planologische procedure worden doorlopen, omdat dit op basis van het huidige bestemmingsplan niet is toegestaan.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Schettens heeft 2 rijksmonumenten, zijnde boerderij Scertinghe State met voorhuis uit 1857 op Van Osingaweg 1, en de Hervormde kerk met grafzerken op nr. 3.

- De Hervormde (PKN) kerk is een driezijdig gesloten zaalkerk, in 1865 gebouwd als Nederlands Hervormde kerk ter vervanging van een middeleeuwse kerk. De toren van drie geledingen met ingesnoerde spits dateert uit 1877. Het orgel aan de westzijde is in 1891 gebouwd door Petrus van Oeckelen en Zonen. Onder deze link vind je uitvoerige informatie over de geschiedenis van de Hervormde kerk, door André Buwalda. De kerk is de hoofdlocatie van de Protestantse Gemeente te Schettens-Schraard-Longerhouw-Wons (afgekort SSLW) (laatstgenoemd dorp is er in september 2019 bij gekomen).

Een restauratie van de kerk is eind 2017 gereed gekomen. Bij de restauratie kwamen enkele verrassingen tevoorschijn; de grafkelder van de 17e-eeuwse legerofficier Schelte van Aysma, en 5 skeletten van 2 mannen en 3 vrouwen. Schelte van Aysma is een Friese krijgsheld die - door nog altijd onbekende oorzaak* - in augustus 1637 tijdens het Beleg van Breda om het leven kwam. Pas in 2017, bijna 400 jaar later dus, is tijdens de restauratie van de kerk zijn grafkelder ontdekt - die zich recht onder de enorme grafzerk bleek te bevinden - mede dankzij DNA-materiaal dat zijn enig overgebleven nazaat kon aanleveren; Frans Lauta van Aysma uit Apeldoorn. De anno 2018 73-jarige Apeldoorner is het enige nog levende mannelijke familielid in de mannelijke lijn van Hothje Hessels van Aysma, geboren in 1490. De stamboom van Schelte loopt na drie generaties dood, maar via een andere zijtak van de gemeenschappelijke voorouder loopt de bloedlijn door tot in de 12e generatie. Frans Lauta van Aysma sluit ook deze lijn, want een zoon heeft hij nooit gekregen.
* Er is bij het uitgraven van de grafkelder nadrukkelijk gekeken of er ook een kogeltje zou worden gevonden waarmee zijn dood verklaard zou kunnen worden. Maar die is niet aangetroffen.

"De moderne technieken zijn zo verbeterd. Zeker op het gebied van DNA-onderzoek. Wij kunnen nu met zekerheid zeggen dat Schelte in de grafkelder heeft gelegen. Dat vermoeden hadden we natuurlijk altijd al, maar omdat de grafkelder in 1865 korte tijd open is geweest, bestond er toch een kans dat de resten waren verstoord of misschien verwijderd’’, aldus kerkrentmeester André Buwalda. Ook de grafkelder is gerestaureerd. De grafkelder is toegankelijk voor publiek en in een vitrine liggen vondsten uit de tijd van Schelte. Een replica van zijn helm - die altijd al in de kerk hing, maar waarvan men zich voorheen niet bewust was dat het de helm van Schelte was - prijkt in de glazen kast. Het origineel is gezien de zeldzaamheid in bruikleen gegeven aan het Nationaal Militair Museum in Soesterberg.

Kolonel - destijds de hoogst mogelijke rang voor een edelman - Schelte van Aysma, o.a. stichter en eerste commandeur van de vesting Nieuweschans, diende bij de voorloper van het Regiment Johan Willem Friso, dat militairen heeft afgevaardigd voor de ceremoniële herbegrafenis "met militaire eer" van Aysma's stoffelijke resten op 23 mei 2018 (zie hier de drone-video ervan). In september 2018 is in het kader van het culturele hoofdstadproject Under de Toer de theatervoorstelling Skeltemania in Schettens uitgevoerd, die handelde over de lotgevallen van Schelte.

- In december 1888 wordt besloten tot de oprichting van een Gereformeerde kerk in Schettens (Van Osingaweg 17). Aanvankelijk worden de diensten vanuit een houten schuur gehouden. In 1907 worden de nieuwe kerk en pastorie in gebruik genomen. Later is op het terrein van de pastorie een nieuwe pastorie gebouwd, die nog altijd als zodanig in gebruik is bij de in de vorige alinea vermelde Protestantse Gemeente SSL. De oude pastorie is toen verkocht en heeft een woonbestemming gehouden. De kerk is in 1998 aan de eredienst onttrokken. Tegenwoordig woont er een kunstenaarsgezin in die het pand ook als atelier in gebruik heeft. Er is ook een B&B in gerealiseerd. Onder deze link vind je uitvoerige informatie over de geschiedenis van de Gereformeerde kerk, door André Buwalda. - Videoreportage over de herbestemming van deze kerk en die van het nabijgelegen dorp Lollum (door Een Vandaag, augustus 2020).

Terug naar boven

Evenementen

- Schettens ligt op een kruispunt van een weg en water, waarlangs vele 11-stedentochten komen. Alleen al door aan die route te liggen, krijgt het dorp die evenementen in de schoot geworpen, in die zin dat het al een evenement op zich is om de duizenden deelnemers te bekijken en aan te moedigen die aan je voorbij trekken. Over de weg is dat jaarlijks op pinkstermaandag de fiets Elfstedentocht, die in Bolsward begint. Verder ook jaarlijks de wandel Elfstedentocht die duizenden deelnemers en toeschouwers trekt. Met een beetje geluk maak je nog eens de schaats Elfstedentocht mee, die via Bolsward naar Harlingen langs het dorp komt. Dan hebben we tenslotte ook nog de oldtimers, motoren, trekkers, steppers en ‘suppers’ die het terpdorp tijdens een van hun 11-stedentochten passeren.

- Tweejaarlijks Dorpsfeest (in de oneven jaren) (weekend in juni), samen met buurdorp Longerhouw.

Terug naar boven

Overnachten

- De kerk van Schettens is nog altijd in functie (1x per maand wordt er nog een dienst gehouden, in roulatie met de andere kerken van de PKN-gemeente). Naar eigen zeggen is het de enige nog in functie zijnde kerk in Nederland waar je kunt overnachten. Als onderdeel van de grootscheepse restauratie van de kerk in 2017 is er namelijk een overnachtingsgelegenheid gerealiseerd, die - evenals de gerestaureerde kerk zelf - in november 2017 feestelijk is geopend. Het is een initiatief van de PKN-gemeente. "Omgeven door groene weiden, met uitzicht op het waddengebied, ervaar je de historie en kom je tot rust in een heuse kerk. Het lijkt een beetje op ‘champing’, het Engelse woord voor ‘Church+Camping’, maar dan wel overnachten met de luxe van een hotel. Het dagelijks leven gaat snel aan je voorbij. Wat tijd voor jezelf in stilte, zou je misschien wel goed doen. In deze kerk heb je de mogelijkheid om even afstand te nemen van de dagelijkse volle agenda.

In de voorkerk is de consistorie, de plek waar je kunt ontbijten. Ook is hier de badkamer gesitueerd. In de kerkruimte vind je de 'loungeruimte', waar twee heerlijke fauteuils staan. Op de tweede etage van de toren is de slaapkamer, met twee bedden en een prachtig uitzicht. Het dorp is gelegen in Zuidwest-Fryslân, omgeven door verschillende terpdorpjes en cultuurrijke steden als Bolsward, Sneek en Harlingen. In de kerk vind je toeristische informatie, waaronder route informatie over de belangrijkste wandel- en fietsroutes. Enkele reviews van gasten: "Heerlijk relaxed een kerk voor je alleen. Geweldige muziekinstallatie om al je lievelingsmuziek op hemelse wijze je oren te laten strelen." "We vinden het mooi en bijzonder dat vrijwilligers zich zo inzetten. Een en al vriendelijkheid. Wij zijn dankbaar en tevreden." "Geweldig. 10 punten en vijf sterren! Tineke (organiste) is niet achter het orgel weg te slaan." "Een onvergetelijke belevenis. En heel Schettens wist dat er gasten waren, omdat de kerkklok werd stilgezet." De kerk is ook geschikt voor een sfeervolle boekpresentatie.

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Schettens, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Schettens (online te bestellen).

Terug naar boven

Links/voorzieningen

- Nieuws: - Nieuws uit Schettens en buurdorp Longerhouw op Facebook. - Dorpskrant Viadukt is er van en voor de dorpen Schettens en Longerhouw. De dorpskrant heet zo omdat het viaduct over de A7 de dorpen verbindt (eerstgenoemd dorp ligt N ervan, laatstgenoemd dorp ligt Z ervan).

- Dorpshuis: - Dorpshuis De Terp is er ook voor buurdorp Longerhouw.

- Muziek: - Zangvereniging De Lofstem is er voor de dorpen Schettens en Longerhouw.

- Sport: - Sportvereniging Longerhouw Schettens (SLS) is opgericht in 1981. Het clubhuis staat bij het sportveld van laatstgenoemd dorp, waar vooral in de zomermaanden wordt gekaatst.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Schettens.

Reactie toevoegen