Scheemda

Plaats
Dorp
Oldambt
Oldambt
Groningen

gemeente_scheemda_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper.jpg

Gemeente Scheemda anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Scheemda anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

scheemda_grote_boerderij_en_woonhuis_kopie.jpg

Scheemda, het ene uiterste en het andere: een knoeperd van een boerderij naast een klein woonhuisje. Nou ja, dat huis is niet eens zo klein, de boerderij is gewoon erg groot, waardoor op de foto het huis kleiner lijkt. (©https://groninganus.wordpress.com)

Scheemda, het ene uiterste en het andere: een knoeperd van een boerderij naast een klein woonhuisje. Nou ja, dat huis is niet eens zo klein, de boerderij is gewoon erg groot, waardoor op de foto het huis kleiner lijkt. (©https://groninganus.wordpress.com)

Scheemda

Terug naar boven

Status

- Scheemda is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Oldambt. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2009.

- De gemeente Scheemda is in 1990 vergroot met de gemeenten Midwolda en Nieuwolda.

- Wapen van de voormalige gemeente Scheemda.

- Onder het dorp vallen ook de buurtschappen Eexta-Zuid, Scheemdermeer en Scheemderzwaag. Het vroegere dorp Eexta is in de loop der jaren onderdeel geworden van het dorp Scheemda en daarmee niet meer als aparte plaats(naam) te beschouwen.

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Scheemde.

Oudere vermeldingen
1282 kopie 16e-17e eeuw Senieda, 1391 kopie 16e eeuw/1435 Schemede, 1536 Schemte, 1558 en 1579 Sceempte, 1608 Schemda, ca. 1660 Scheemte, 1781 Scheemda.

Naamsverklaring
De identificatie van de oudste vorm is onzeker. Volgens sommigen is deze plaatsnaam ontstaan uit schem-mede* 'weide bij de vonder' (vergelijk het Westfaals schêm 'vonder'), of mede = made 'hooiland' bij de plaats Scheme, wat vormingswijze betreft te vergelijken met 11e eeuw Scaldmeda, waarvoor zie Schildwolde. Of een afleiding van schêm met het verzamelsuffix -iþi* 'bij de vonders'. De nederzetting is na het ontstaan van de Dollard landinwaarts verplaatst.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Scheemda ligt NW van Winschoten.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Scheemda 548 huizen met 3.547 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 132/923 (= huizen/inwoners), de dorpen Eexta 72/505, Nieuw-Scheemda 59/357 en Westerlee 57/241 en de buurtschappen Scheemdermeer 2/23, Scheemderzwaag 11/119, Het Waar 62/418, Heiligerlee 95/693, Kloosterholt 48/199 en Napels 10/69. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.000 huizen met ca. 5.000 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Oud en 'nieuw' dorp
Na de overstromimg van het oude dorp Scheemda - gelegen onder de huidige A7 - op 26 september 1509, door de Cosmas- en Daminusstormvloed, hadden de Scheemders zes jaar nodig om op een hoger gelegen plaats een nieuwe kerk met toren, pastorie en school opnieuw op te bouwen. In 1515 was het zover. Vandaar dat in 2015 het 500-jarig bestaan van het huidige dorp is gevierd.

Gemeentehuis
Veel kleinere gemeenten hadden tot rond 1900 geen eigen gemeentehuis, maar huisden in bij een lokale herberg. Zo ook in Scheemda. In 1886 komt het gemeentebestuur met dhr. Panman van het gelijknamige hotel overeen om zijn bovenverdieping te huren als 'gemeentehuis' voor de duur van 25 jaar. De huur van in totaal fl. 4.000 voor die 25 jaar wordt in één keer vooruit voldaan. Kennelijk heeft de gemeente reden om toch eerder dan destijds beoogd een eigen gemeentehuis in te richten, want rond 1905 wordt het voormalige postkantoor herbestemd tot gemeentehuis.

Heemkunde
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze voormalige gemeente, kun je terecht bij de in 1980 opgerichte Historische Vereniging Gemeente Scheemda. "De vereniging houdt zich zowel bezig in de monumentensfeer als op het gebied van historisch onderzoek in de regio Oldambt. Aanvankelijk betrof ons werkgebied de oude gemeente van voor de gemeentelijke herindeling van 1990. Na deze herindeling zijn ook de andere dorpen van de nieuwe gemeente (Midwolda, Oostwold en Nieuwolda) bij het werk van onze vereniging betrokken. De vereniging wil een overkoepelende organisatie zijn voor iedereen die geïnteresseerd is in de historie van dorp en streek. Ons tijdschrift 'Duvekoater' voor leden van de vereniging verschijnt twee keer per jaar en bevat allerlei wetenswaardigheden over de historie van gemeente en regio. In de afgelopen decennia hebben we diverse lezingen gegeven over tal van onderwerpen over onze gemeente en omstreken. Onder de link vind je een compilatie van deze bijeenkomsten. Bij een aantal van deze lezingen zijn doorverwijzingen gemaakt naar externe websites over het betreffende onderwerp. Onder deze link vind je een pagina over de geschiedenis van het dorp Scheemda."

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Scheemda heeft 19 rijksmonumenten.

- De aanduiding 'kerk van Eexta' beschrijft drie opeenvolgende kerkgebouwen in het voormalige dorp Eexta, dat in 1964 is opgegaan in het dorp Scheemda. Vanaf de 13e eeuw stond er in Eexta een romanogotische kruiskerk. In 1870 is deze wegens de vervallen staat afgebroken. Vervolgens wordt aan de Kerklaan de Eexterkerk gebouwd, die tot 2009 dienst heeft gedaan. Toen de kerkgemeente fuseerde met de lokale gereformeerde gemeente tot PKN-gemeente, is besloten de Eexterkerk af te breken. In 2010 is een nieuw multifunctioneel gebouw opgeleverd, genaamd De Ontmoeting kreeg. De preekstoel uit 1636, het orgel uit 1733, de kerkklok uit 1796 en de 17e-eeuwse avondmaalsbank zijn rijksmonumenten, en hebben in de nieuwe kerk een plaats gekregen.

De eerste stenen kerk was een aan de Zuidbroekster Petruskerk verwante, waarschijnlijk iets oudere romanogotische kruiskerk die bedekt was met koepelgewelven, en stond midden op de huidige begraafplaats van Eexta aan de Hogeweg. Het bouwjaar zal mogelijk tussen 1252 en 1264 hebben gelegen. De kerk vormde eeuwenlang het centrale punt van Eexta en werd omgeven door een kerkhof. Net als bij de meeste omliggende dorpen stond de toren los van de kerk. In de 19e eeuw werd het onderhoud van de kerk verwaarloosd, zodat het gebouw steeds verder verviel. Eind jaren 1860 werd in documenten reeds gesproken over het bouwen van een nieuwe kerk. Tijdens een zeer zware storm op 17 december 1869 werd de kruiskerk zwaar getroffen. In 1870 is de kruiskerk vervolgens gesloopt (de naastgelegen pastorie bestaat nog wel, de plek van de kerk is gebruikt voor de uitbreiding van de begraafplaats van Eexta) en is een perceel aangekocht aan de Kerklaan, waarop hetzelfde jaar werd begonnen met de bouw van de rechthoekige Eexterkerk.

In de jaren 1920 werden vanwege de groei van de kerkelijke gemeente plannen gemaakt voor het uitbreiden van de kerk, hetgeen in 1936 gebeurde in de vorm van twee vleugels. In 1979 is een consistorie achter de kerk gebouwd.
De Eexterkerk, alsook de gereformeerde Poststraatkerk (uit 1959) bleken te klein om de nieuwe, in 2006 gevormde PKN-gemeente van 1000 leden te huisvesten. Besloten werd om een nieuw gebouw te bouwen, de Eexterkerk te slopen en de Poststraatkerk te verkopen voor sloop. De Eexterkerk kwam niet in aanmerking om op de monumentenlijst te worden geplaatst, vanwege het feit dat ze te nieuw was (1870, maar de vleugels uit 1936 hadden het uiterlijk van het gebouw danig veranderd) en dus ook niet in aanmerking kwam om te worden overgenomen door Stichting Oude Groninger Kerken. De kerk en aangrenzende gebouwen zijn daarop gesloopt om plaats te maken voor de nieuwe kerk en parkeerplaatsen. De toren van de Eexterkerk bevat echter wel een rijksmonument (de klok uit 1796) en is daarom (en om iets te behouden van de kerk) niet gesloopt. De achterkant van de toren is geel en bruin geschilderd.

Het nieuwe multifunctionele gebouw 'De Ontmoeting' verrees naast de gesloopte Eexterkerk en werd voltooid in 2010. Het heeft een ronde vorm en is opgebouwd uit keramische leisteen. De andere rijksmonumenten zijn overgeplaatst, maar hebben door de plaatsing in een nieuw gebouw geen beschermde monumentstatus meer omdat de historische context verloren is gegaan. Het gaat om: het orgel van Matthias Amoor uit 1733, dat al in de kruiskerk stond en zich dus in zijn derde kerkgebouw bevindt. De oorspronkelijke pastorie (niet langer eigendom van de kerk) uit de 13e eeuw is bewaard gebleven en heeft het oudste woonhuisdak van Nederland. Dat blijkt uit onderzoek van de Rijksdienst voor Monumentenzorg. Uit de jaarringen valt af te leiden dat de eikenhouten balken in het dak stammen uit ongeveer 1250. Volgens bouwhistoricus A. Reinstra is niet alleen de leeftijd, maar vooral ook de puntgave constructie van het dak zeer bijzonder. Het gaat hier nog om de originele constructie.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- "De Eextahal in Scheemda is gebouwd in 1985. De sportvloer van de hal heeft een oppervlakte van bijna 1375 m2, de speelhoogte is 7 meter. Door middel van een elektrisch bedienbare scheidingswand is de sporthal in twee afzonderlijk te gebruiken gedeelten van respectievelijk 1/3 en 2/3 te verdelen. Voor bezoekers van (sport)evenementen is een vaste tribune met 250 zitplaatsen op de 1e verdieping beschikbaar. Boven de tribune bevindt zich een reportageruimte van waaruit tevens het licht, geluidsinstallatie en scorebord kan worden bediend. Verder bevindt zich in het pand "Het gezelligste SportCafé van het Oldambt”. In het sfeervol ingerichte SportCafé met zicht op de sportzaal, kunnen actieve en passieve sportbeoefenaars elkaar ontmoeten, terwijl een deel van de horecaruimtes afsluitbaar is door middel van vouwwanden ten behoeve van o.a. vergaderingen, verjaardagsfeesten, workshops etc. De Eextahal is een ideale sporthal voor vele evenementen. Met name sportevenementen, maar er zijn ook andere mogelijkheden. Er kunnen in de hal vele toernooien worden gespeeld zoals voetbal, volleybal, badminton en andere sporten. Het Sportcafé kan worden ingeschakeld voor een drankje en hapje tussendoor maar is ook de perfecte locatie voor een gezamenlijk diner in buffetvorm en aansluitend een swingend feest met muziek en dans."

Terug naar boven

Natuur en recreatie

Jachthaven
"Langs het oude Winschoterdiep ligt Jachthaven Scheemda. De Jachthaven heeft 50 ligplaatsen voor vaste ligplaatshouders en passanten. Op loopafstand is een winkelcentrum met diverse winkels en horecagelegenheden zoals: supermarkten, warme bakker, doe het zelf zaak, Chinees restaurant en cafetaria. De jachthaven is prima te bereiken via het Winschoterdiep, met de auto vlakbij de snelweg A7 en met de trein nabij het station. In de omgeving zijn mooie fiets- en wandelroutes. Maximale doorvaarhoogte: 2,90m (hoogholtjes). Voorzieningen: Trailerhelling, Toilet, douche (geschikt voor invaliden), walstroom, water, vuilwaterstation (ook voor chemische toiletten), havenkantoor, gratis WiFi en camerabewaking."

Terug naar boven

Beeld

- Oude foto's, ansichtkaarten e.d. van Scheemda op Facebook.

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisatie: - "Dorpsbelangen Scheemda is opgericht in 2005. De vereniging heeft als doel het, in brede zin, behartigen van de belangen van de inwoners van het dorp. De ambtelijke en politieke ontwikkelingen gaan in de richting van een kleinere overheid, waardoor de afstand tussen overheid en burger dreigt toe te nemen. Onze rol als dorpsbelangenorganisatie zal daarom steeds belangrijker worden om het dorp ‘op de kaart’ te houden en te voorkomen dat er een te grote afstand ontstaat tussen dorp en lokale overheid. Wij doen dat graag samen met de inwoners van ons dorp en met de plaatselijke organisaties. Inmiddels zijn de dorpsverenigingen uitgegroeid tot volwassen aanspreekpunten voor de gemeente Oldambt.

Hoe willen we de belangen van het dorp Scheemda onder meer behartigen? Door het inventariseren en stellen van prioriteiten ten aanzien van onze woon- en leefomgeving en van wensen en/of klachten van algemene aard vanuit de bevolking. Door het (gevraagd en ongevraagd) adviseren omtrent de leefbaarheid aan de inwoners en organisaties in het dorp en het bestuur van onze gemeente. Dit omvat bijvoorbeeld ook plannen van woningbouworganisaties, het waterschap en de provincie. Door het in beeld brengen van kansen en bedreigingen voor het dorp. Wanneer dat nodig is zijn wij bereid zelf onze handen uit de mouwen te steken en mee te werken of anderen daartoe te stimuleren. Wij willen graag samen met de inwoners ons dorp leefbaar houden. Als je suggesties hebt die een positieve bijdrage kunnen leveren aan de leefbaarheid van ons dorp, dan nodigen wij je graag uit contact met ons op te nemen. Wij kunnen ons werk alleen goed uitvoeren als we ons gesteund weten door de inwoners. Als jij ons dat steuntje in de rug wilt geven, kun je je hier gratis aanmelden als lid."

- Sport: - "Sinds november 2018 zijn de judolessen in Sporthal Hesserzand (naast Basisschool ’t Jaarfke) weer volop aan de gang. Tientallen jaren heeft Judovereniging Scheemda de judolessen verzorgd, maar zocht een betrouwbare partner om mee samen te werken. Wouter Meijer (3e Dan en Trainer/Coach B) geeft al 10 jaar judolessen in Oost-Groningen. Judoschool Wouter Meijer geeft nu jeugdjudo in de sporthal. “We zijn ontzettend blij als judoclub met de samenwerking met deze judovereniging, die aangepast judo (voor mensen met een beperking) als specialiteit heeft. Ik denk dat wij elkaar kunnen versterken. Judo in Scheemda gaat volle kracht vooruit”, aldus een trotse Wouter Meijer. De sporthal is door de judoclub gekocht. In najaar 2019 komt er in de hal een vaste Judozaal.

- Gezondheid: - Het Ommelander Ziekenhuis Groningen (OZG) in Scheemda is het ziekenhuis van Noordoost-Groningen. De organisatie is in 2008 ontstaan uit een fusie tussen het Delfzicht Ziekenhuis in Delfzijl en het St. Lucas Ziekenhuis in Winschoten. Tegelijk met de opening van het nieuwe ziekenhuis zijn de ziekenhuizen in Delfzijl en Winschoten gesloten. Het ziekenhuis is een volledige dochter van het Universitair Medisch Centrum Groningen. Het ziekenhuis heeft ca. 230 bedden. Naast het ziekenhuis is er een Servicepunt Delfzijl en een Servicepunt Veendam.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Scheemda Hoflaan, - idem oud en - idem Eexta.

Reacties

(2)

Het OZG heeft geen spreekuur meer in Veenkade.

Dank voor de tip! Ik heb de beschrijving aangepast.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen