Schans is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Halderberge. T/m 1996 gemeente Oud en Nieuw Gastel. De buurtschap Schans valt onder het dorp Oud Gastel.
De buurtschap heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen straatnaam Schans. Het enige waar je aan kunt zien dat je in de buurtschap bent is de tunnel onder de A17 die de naam Schans draagt, en het doodlopende en onbewoonde weggetje De Schans W van de A17.
Buurtschap Schans heeft slechts 1 rijksmonument maar wel een heel grote en bijzondere: de vroegere suikerfabriek Sint Antoine uit 1871 is een mooi voorbeeld van industriële architectuur uit de 19e eeuw, met gebruik van gietijzeren spanten en bakstenen.
- Schans is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Halderberge. T/m 1996 gemeente Oud en Nieuw Gastel.
- De buurtschap Schans valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Oud Gastel.
- De buurtschap heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen straatnaam die gelijk is aan de plaatsnaam, zodat je daar ter plekke niet aan kunt zien dat je in de buurtschap bent aangekomen. Het enige waar je het aan kunt zien is de tunnel onder de A17 door, die aan beide kanten met de naam Schans is getooid, en W van de A17 is er nog een doodlopend en onbewoond zijweggetje van de Sint Antoinedijk genaamd De Schans.
Terug naar bovenNaamsverklaring
“Schans, schrans betekent oorspronkelijk ‘takkenbos’, bij uitbreiding ook ‘verdedigingswerk van takkenbossen’. Mogelijk zijn er in de Baronie gedurende de Tachtigjarige Oorlog schansen opgericht om de dorpsbevolking te beschermen tegen rondstruinende troepen (zoals in Belgisch-Limburg zeer gebruikelijk was). In andere gevallen kan schans echter gewoon betrekking hebben op een omheind perceel. Bovendien betekent in Brabant schrans ook een omgracht huis” (aldus C. Buiks in (110, 1989)).
Buurtschap Schans ligt NO van Oud Gastel, NW van Oudenbosch, Z van Standdaarbuiten, rond de Sint Antoinedijk en een aangrenzend stukje Standdaarbuitensedijk, en wordt doorsneden door de A17 (d.w.z. het grootste deel van de buurtschap ligt O ervan, een handvol panden W ervan), en grenst in het N aan de Dintel en in het O aan de aftakking van de Dintel naar Oudenbosch.
Terug naar bovenBuurtschap Schans heeft ca. 40 huizen met ca. 100 inwoners.
Terug naar boven- Op het perceel Peeter Ceelen Keetweg 1 was sinds 1998 Educatieve boerderij en Zijdemuseum De Schans gevestigd. Deze activiteiten zijn ergens vóór 2012 beëindigd, want sinds 2012 zijn de schuren ingezet voor stalling van caravans, vouwwagens, auto’s en seizoensgebonden landbouwwerktuigen. En ook die bestemming is er vermoedelijk niet meer, want in 2019 is het complex verkocht aan een nieuwe eigenaar.
Terug naar bovenVoormalige suikerfabriek 1
Op Sint Antoinedijk 13-15 in buurtschap Schans staat de vroegere suikerfabriek Sint Antoine. Het gebouw is op particulier initiatief in 1871 gesticht. Het langgerekte en witte pand is een mooi voorbeeld van industriële architectuur uit de 19e eeuw met gebruik van gietijzeren spanten en bakstenen. De fabriek is in 1919 gesloten en de apparatuur is in 1925 verkocht naar Engeland. Beschietingen hebben het gebouw tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd. Na de oorlog deed het korte tijd dienst als gevangenis voor collaborateurs. Sindsdien is het bij verschillende bedrijven in gebruik geweest. Het complex is een rijksmonument (formeel zijn het er 3, want alle drie de onderdelen zijn een apart rijksmonument). De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed beschrijft het complex als volgt:
"Onderdeel 1, waarvan de kern dateert uit 1871, is gebouwd in Ambachtelijk-Traditionele stijl met versobering door witte bepleistering en beschildering. Het is het meest oostelijke deel van het complex en is samengesteld uit drie bouwvolumes die intern met elkaar zijn verbonden: twee aaneengesloten langshallen, die dwars op de waterweg liggen en een voorbouw, evenwijdig aan de dijk gelegen. Omschrijving. Het meest oostelijke bouwvolume bestaat uit een tweelaags gebouw op rechthoekig grondplan met een zadeldak dat recentelijk is belegd met golfplaat. Het is opgetrokken uit baksteen en is drie traveeën breed en tien traveeën lang. De traveeën worden van elkaar gescheiden door gemetselde lisenen. De dakrand heeft een muizentandversiering. In de traveeën zijn op de verdieping getoogde vensters aangebracht met ijzeren roedenramen en op de begane grond rechtgesloten vensters met ijzeren roedenramen. Aan de westgevel van dit gebouw grenst een vergelijkbaar gebouw van drie bouwlagen onder zadeldak, belegd met gesmoorde Tuile du Nord-pannen. Het is drie traveeën breed en zeven traveeën lang. De traveeën worden van elkaar gescheiden door gemetselde lisenen. De daklijst heeft een muizentandversiering. De topgevel aan de waterzijde heeft een gemetselde ornamentering en een hijsbalk. Op de eerste verdieping van de westgevel zijn in de traveeën twee getoogde vensters aangebracht met ijzeren roedenramen. Op de derde verdieping zijn per travee twee rechtgesloten vensters met ijzeren roedenramen geplaatst. Tegen deze gevel is een levensgroot, gepolychromeerd beeld van Sint Antonius geplaatst. In het verlengde van dit gebouw, aan de straatzijde, bevindt zich evenwijdig aan de weg een drielaags gebouw onder zadeldak, recentelijk belegd met golfplaat. Het is vier traveeën lang, met in elke travee op de eerste en tweede verdieping een getoogd venster met ijzeren roedenraam. De toegangsdeur met gestucte blokomlijsting is uit het midden gelegen op de eerste verdieping en wordt bereikt via een betonnen trap vanaf de verhoogde dijk. In het interieur worden de gemetselde, getoogde verdiepingsvloeren gedragen door gietijzeren kolommen en samengestelde, geklonken kolommen. De houten kappen worden gedragen door ijzeren Polonceauspanten. In het tweede bouwvolume zijn op derde verdieping betonnnen spoelbakken aanwezig, daterend uit de tijd van de groente- en fruitverwerking.
Onderdeel 2, waarvan de kern dateert uit 1871, is gebouwd in Ambachtelijk-Traditionele stijl met versobering door witte bepleistering en beschildering. Het bestaat uit een tweetal langshallen, die evenwijdig aan de weg zijn gelegen en in aansluiting op de westgevel van onderdeel 1 zijn gebouwd. Omschrijving. Beide gebouwen hebben een rechthoekig grondplan en zijn opgetrokken uit baksteen. Het gebouw dat tegen de dijk aan is gebouwd, is met zijn vier bouwlagen het hoogste van het complex. Het is zeven traveeën lang en heeft aan de straatzijde in elke travee een getoogd venster met ijzeren roedenraam op de eerste en tweede verdieping en een rechtgesloten venster met ijzeren roedenraam op de derde verdieping. De topgevels hebben een gemetselde, geprofileerde lijst. In het interieur worden de gemetselde, getoogde verdiepingsvloeren gedragen door gietijzeren kolommen. Het zadeldak wordt gedragen door ijzeren Polonceauspanten. Aan de noordzijde grenst de tweede hal, bestaande uit een eenlaags gebouw onder zadeldak, recentelijk belegd met golfplaat. Het dak wordt gedragen door ijzeren Engelse spanten.
Onderdeel 3, waarvan de kern dateert uit 1871, is gebouwd in Ambachtelijk-Traditionele stijl met versobering door witte bepleistering en beschildering. Het bestaat uit een viertal bouwvolumes die intern met elkaar zijn verbonden. Het is in aansluiting op onderdeel 2 gebouwd, ten westen daarvan gelegen en intern daarmee verbonden. Omschrijving. De tweelaags langshal onder zadeldak die langs de dijk is gelegen, heeft een rechthoekig grondplan en is opgetrokken uit baksteen. Het zadeldak is recentelijk belegd met golfplaat. Het gebouw is negen traveeën lang met op de eerste verdieping in elke travee een getoogd venster met ijzeren roedenraam. Ook in de topgevel aan de westzijde zijn getoogde vensters geplaatst met ijzeren roedenramen. Het interieur bestaat uit één open ruimte zonder verdiepingsvloeren. De kap wordt gedragen door ijzeren Polonceau-spanten. Dwars op dit bouwvolume, en intern daarmee verbonden, is aan de noordzijde een tweetal tweelaags gebouwen geplaatst, beide onder zadeldak met golfplaat. In de topgevels zijn getoogde vensters met ijzeren roedenramen aangebracht. Het oostelijke gebouw heeft in het interieur geen verdiepingsvloeren en een kap met ijzeren spanten. Het andere gebouw heeft een halve verdiepingsvloer. Ten oosten daarvan en intern daarmee verbonden ligt de voormalige dienstwoning annex kantoor van drie bouwlagen onder plat dak. Zij is opgetrokken uit baksteen en gebouwd op rechthoekig grondplan met afgeschuinde hoek. Op de eerste en tweede verdieping zijn getoogde vensters met roedenramen aangebracht. De begane grond heeft rechtgesloten vensters met recentelijk vernieuwde ramen en deuren. Het interieur is rond 1980-1990 grondig gewijzigd.
Waardering. Het complex van de voormalige suikerfabriek St. Antoine is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als illustratieve vertegenwoordiger van de geschiedenis van de Nederlandse suikerindustrie, die een belangrijke concentratie kende in het noordwesten van de provincie Noord-Brabant ('De Suikerhoek') en als voorbeeld van het type vroege suikerfabriek. Het heeft architectuurhistorische waarde als voorbeeld van fabrieksbouw in Ambachtelijk-Traditionele stijl. Het heeft bouwhistorische waarde vanwege de toegepaste bouwmaterialen, met name de gietijzeren kolommen, de ijzeren roedenramen en Polonceauspanten. Het heeft ensemblewaarde vanwege de samenhang van de complexonderdelen. Het is relatief gaaf behouden en zeldzaam als voorbeeld van het type vroege suikerfabriek in Nederland."
Voormalige suikerfabriek 2
“In 1872 werd door de firma Daverveldt, Binck & Co de derde suikerfabriek van Oudenbosch langs de haven gebouwd en wel op het Turfhoofd aan de westzijde van de haven. Hoewel deze locatie onder de rook van Oudenbosch ligt, behoorde zij tot de gemeente Oud en Nieuw Gastel en valt onder de buurtschap Schans. De fabriek heeft tot 1917 gefunctioneerd. Kort na de Tweede Wereldoorlog is het gebouw afgebrand. Het was toen als vlasfabriek in gebruik. Sedert die tijd zijn in de overgebleven delen diverse bedrijven gevestigd geweest. De restanten van deze fabriek staan nu nog langs de Standdaarbuitensedijk.”(40)
Reactie toevoegen