Status

Saaksum is een dorp in de provincie Groningen, in de streken Westerkwartier en Middag-Humsterland, gemeente Westerkwartier. T/m 1989 gemeente Oldehove, in 1990 over naar gemeente Zuidhorn, in 2019 over naar gemeente Westerkwartier.

Naam

In het Gronings
Soksum, Soaksum of Soaksm (zoals de lokale website heet).

Oudere vermeldingen
1564 toe Zaeckzum up den Hollem, to Saexum, 1579 Saxom, ca. 1660 Saxsum, 1571 Saexum, 1781 Saaksum, 1840 Saaxum.

Naamsverklaring
Betekent heem 'woonplaats, woning' van de persoon Sahso. Vergelijk Lutke Saaxum, Saaxumhuizen en Sassenheim.(1)

Slogan
Op de lokale dorpssite betitelt het dorp zich als 'Parel in de kroon'.

Ligging

Het dorp Saaksum grenst in het Z en W aan het dorp Oldehove, in het N aan het water het Reitdiep en het dorp Warfhuizen en in het O aan de dorpen Schouwerzijl en Ezinge, en ligt verder OZO van het dorp Zoutkamp, ZO van de dorpen Zuurdijk, Leens en Ulrum, Z van het dorp Wehe-Den Hoorn, ZW van de dorpen Eenrum en Baflo, WZW van het dorp Winsum, WNW van de dorpen Feerwerd, Garnwerd en Sauwerd, NNW van het dorp Aduard, N van de dorpen Den Ham en Zuidhorn, NNO van het dorp Noordhorn en NO van het dorp Grijpskerk.

Statistische gegevens

In 1840 omvat het dorp Saaksum 45 huizen met 314 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 40 huizen met ca. 95 inwoners.

Geschiedenis

- Beschrijving van Saaksum anno 1828 door de toenmalige schoolmeester A. Rosingh.

Bezienswaardigheden

- Saaksum heeft 2 rijksmonumenten. Naast de kerk is dat verder nog de kop-hals-romp boerderij uit 1860 op Eiso Jargesstraat 1. De boerderij met aangebouwde bijschuur is van algemeen belang vanwege cultuur- en architectuurhistorische waarde: als voorbeeld van een traditionele kop-hals-rompboerderij uit de tweede helft van de 19e eeuw; vanwege de sobere, doch verzorgde vormgeving; vanwege de redelijke mate van gaafheid van het exterieur; vanwege de zeer beeldbepalende ligging in de als beschermd gezicht aangewezen dorpskern.

- De huidige Hervormde (PKN) kerk is gebouwd in 1849. Op 9 april van dat jaar hield ds. J. P. Bruinwold Riedel een afscheidsrede in de oude kerk van Saaksum en sprak daarbij ook over de oorsprong van het oude kerkgebouw. "De mondelinge overlevering zegt, dat in het begin der 16e eeuw tussen den Heer van Alma tot Saxum wonende op de Heerlijkheid Alma, thans eene boerenplaats, bewoont door D. F. Folkerts en den proost van Oldehove twist ontstond, die zo hoog liep, dat genoemde heer van Alma zich met zijn gezin van de Proostdy te Oldehove afscheidde, dit gebouw, zijnde zijne bierbrouwerij, tot een kapel of kerk liet inrichten en daarbij een eigen kapelaan aanstelde. De vorm en geheele aanleg van de oude kerk bevestigen deze overlevering volkomen.

Bovendien meldt de geschiedenis, dat onder de regering van de bloeddorstige Alva, zekere Popko Ufkes van Emden is beschuldigd geworden het beeldenbreken in het oude kerkgebouw begaan te hebben in het jaar 1570. Misschien heeft dit de aanleiding gegeven tot het ontstaan der eerste kerkhervorming in deze streken. Immers uit goede bronnen is het bewezen, dat in deze gemeente kort daarna de Roomse met de Hervormde godsdienst is verwisseld en Saaksum tot het jaar 1610, toen hier de kerkhervorming was ingevoerd, met Niehove en Oldehove is gecombineerd geweest tezamen een Hervormde Gemeente uitmakende. Met het jaar 1610 heeft het dorp op zich zelve een gemeente uitgemaakt." Aldus de aantekeningen in het kerkenraadboek.

Volgens deze overlevering zou het dorp dus pas in het begin van de 16e eeuw een eigen kerk gekregen hebben, hetgeen onjuist is. Het dorp komt reeds voor op een 15e-eeuwse lijst van kerspelen in het bisdom Münster. Er zijn nog oudere gegevens. Het zegel van Humsterland, gehecht aan een oorkonde van 9 september 1361, vertoont drie kerken, welke naar alle waarschijnlijkheid de parochies Oldehove, Niehove en Saaksum voorstellen. Verder wordt de plaatsnaam genoemd in een lijst met schenkingen tussen de jaren 750 en 1150 aan de abdij Fulda gedaan. Het kan in die tijd reeds een eenvoudige kerk gehad hebben. Wij moeten concluderen dat voornoemde bierbrouwerij-overlevering niet op de parochiekerk kan slaan, maar dat wil niet zeggen dat het verhaal geheel op fantasie berust. Vaak ligt er wel een bepaalde gebeurtenis ten grondslag aan een dergelijke overlevering die zich eeuwenlang in stand weet te houden. Mogelijk heeft de heer van Alma op zijn borg een huiskapel ingericht en daarvoor een kapelaan aangesteld.

Over de kerkelijke geschiedenis van Saaksum is zeer weinig bekend. De kerk was volgens een akte van 1588 gewijd aan St. Katharina. Daarnaast had de kerk nog een prebende voor een ons thans niet meer bekende heilige. Beide altaarstenen bleven bewaard. Na de Reformatie kreeg het dorp in 1610 een eigen predikant en heeft die behouden tot 1968. In 1849 is de oude kerk wegens bouwvalligheid afgebroken, maar de oude toren bleef gelukkig staan. De toren is opgetrokken in kloostersteen, maar later grotendeels ommetseld in kleinere steen. Het oorspronkelijke metselwerk bleef zichtbaar bij een groot deel van de noordzijde, met name de uitgemetselde traptoren en aan de oostzijde, te zien op de zolder van de kerk.

In de winter van 2005 heeft het kerkorgel het door lekkage van het dak begeven. Het dat is in 2006 gerepareerd; de folie is vervangen, er zijn nieuwe panlatten aangebracht, waarna de oude dakpakken weer zijn teruggeplaatst. Ook een deel van de kerkvloer bleek in slechte staat te verkeren. Dit is door vrijwilligers gerepareerd. Restauratie van het kerorgel door een professionele restaurateur zou tienduidenzen euro's gaan kosten, wat door de kleine kerkelijke gemeente niet was op te brengen. Gelukkig hebben twee vrijwilligers het orgel voor een veel bescheidener bedrag kunnen restaureren. De kerk maakt tegenwoordig deel uit van de (PKN) Hervormde Streekgemeente Noordhorn-Saaksum. Aan die site hebben wij ook de informatie over de kerk ontleend. - Hier vind je uitvoerige informatie over de geschiedenis van kerk, toren en orgel op de site van de Hervormde Streekgemeente.

Beeld

- Diaserie rondleiding door Saaksum, door Jaap Elevelt.

Links

- Algemeen: - Site van en over Saaksum. - Beschrijving van het dorp op dekrantnieuws.nl.

- Bedrijfsleven: - Henk Veenstra uit Saaksum heeft een bedrijf in timmer- en metselwerken. In 2012 is hij blind geworden. Sindsdien maakt hij onder de naam Blindvertrouwen allerlei houten artikelen zoals vogelhuisjes, houten speelgoed, tafels, stoelen, kasten, kisten en dergelijke. Dit gebeurt allemaal op gevoel, op blind vertrouwen als het ware. Vandaar de naam.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Saaksum. - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van de voormalige lokale Doopsgezinde Gemeente.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)