Status

- 's-Heerenberg is een stad in de provincie Gelderland, in de streek Achterhoek, gemeente Montferland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1820. In 1821 over naar gemeente Bergh, in 2005 over naar gemeente Montferland.

- Wapen van de voormalige gemeente 's-Heerenberg.

Naam

Oudere vermeldingen
1122-1131 Berga, 1161 Monte, 1165 kopie 13e eeuw Berge, 1203 Monte, 1470 's Heerenberch, 1665 Burg, 1883 's Herenberg, 1903 's Heerenberg.

Naamsverklaring
Het Latijnse monte is de vertaling van het Oudnederlandse berge = berg 'terreinverheffing, heuvel'. In 1122 is reeds sprake van de edelman Constantinus de Berga die een castrum 'kasteel' bezat. De nederzetting is ontstaan bij dit kasteel aan de weg Emmerich-Zutphen, kreeg in 1376 tolrecht en in 1379 stadsrecht. In 1486 verwierven de baanderheren van Bergh de graventitel en werd 's-Heerenberg de hoofdstad van het graafschap Berg.(1)

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet de stad Waskupenstad.

Ligging

's-Heerenberg ligt Z van Doetinchem, ZO van Zevenaar, tegen de Duitse grens. De grens wordt hier gevormd door het riivertje de Wetering.

Statistische gegevens

In 1840 heeft 's-Heerenberg 168 huizen met 1.081 inwoners. Tegenwoordig heeft de stad ruim 3.000 huizen met ca. 8.000 inwoners.

Geschiedenis

Deze nederzetting heeft in 1379 stadsrechten verkregen van heer Willem I van den Bergh. Als stad met een rijke historie was het opmerkelijk dat er geen museum was dat zich daarmee bezig hield. Sinds kort is daar verandering in gekomen: Stichting Cultuurhistorisch Erfgoed 's-Heerenberg en Bergh heeft de afgelopen jaren het Van Esserenhuis verbouwd en in juli 2017 geopend als Stadsmuseum Bergh. Het pand is vernoemd naar pastoor Johannes van Esseren, die in 1570 door de Geuzen is vermoord. "Op het terras van het naastgelegen zalencentrum De Gracht kwam het ter sprake en uitbaatster Chantal Schenning bood deze ruimte aan. Het stond toch leeg", aldus Hans Hegman, voorzitter en een van de drijvende krachten achter het museum. Met ruim 100 m2 is de beschikbare ruimte beperkt. Het accent ligt op 5 verhalentafels, waar met audiovisuele middelen en de hulp van smartphones en tablets het verhaal van de stad en de streek wordt verteld.

"Wij hebben geen collectie om te exposeren. We vertellen daarom op deze manier over de ontwikkeling van de stad 's-Heerenberg en de streek en de manier waarop onze historie een plaats heeft in de vaderlandse geschiedenis." Hegman geeft als voorbeeld de Tachtigjarige Oorlog, die in het oosten van het land veel meer ellende heeft veroorzaakt dan in geschiedenisboekjes is terug te vinden. Er is ook een Toeristisch Informatiepunt (TIP) in het museum. Hegman onderstreept het unieke historische ensemble van de museumlocatie. "We noemen het hier al het museumplein." Tegenover het Van Esserenhuis staat het stadhuis uit 1531, en aan de overzijde de neogotische kerk, waar op de plek van de pastorie Mechteld ten Ham woonde.

Recente ontwikkelingen

- "Het toenmalige gemeentebestuur van Bergh besloot in 2001 om de zuidelijke entree en het centrum van ‘s-Heerenberg op te knappen. De aanleiding voor het bestuur waren de parkeer- en verkeersproblemen in het centrum, de aanblik van de entree van de stad en de inrichting van het Stadsplein. Voor de gebruikers en de bewoners van het gebied was herontwikkeling een veel besproken wens. Om in kaart te brengen welke problemen en welke kansen er liggen om het gebied op te knappen, zijn aspecten als parkeerproblematiek, verkeersstromen, ruimtelijke inrichting, detailhandel en horecavoorzieningen onderzocht. De uitkomsten van het onderzoek en de ontwikkelingsrichting zijn neergelegd in wat het Masterplan 's-Heerenberg is gaan heten.

Het Masterplan beslaat het hele centrumgebied van de stad. Het is een omvangrijk gebied. Daarom is ervoor gekozen het gebied op te knippen in negen deelgebieden, die elk een eigen prioriteit hebben. De 9 deelgebieden zijn: Historisch Centrum; Stadshart (het Stadsplein); Kernwinkelgebied (Zeddamseweg en Molenpoortstraat); De Strip (Klinkerstraat); Parkrand (Plantsoensingel-Zuid); De Poort (Emmerikseweg ter hoogte van het voormalig Klooster); Stadspark; Gouden Handen 4e fase; Zuidelijke Entree. In het Masterplan is aangegeven voor zowel het hele plangebied als per (deel)plangebied wat de gewenste sfeer is. Ook is in het plan aangegeven op welke wijze per deelgebied een aanzet kan worden gegeven die leidt tot het gewenste eind plaatje. Anno 2012 was het zover dat de voorbereidende werkzaamheden waren afgerond en als eerste een viertal deelgebieden kon worden opgeknapt: Stadsplein/Stadswal, Molenpoortstraat, Klinkerstraat en Bleek." (bron: gemeente) Op de Twitterpagina onder de link kun je terugkijken in tekst en beeld hoe er van 2012 tot 2016 hard aan een reeks herinrichtingsprojecten in de stad is gewerkt.

Bezienswaardigheden

- 's-Heerenberg heeft 27 rijksmonumenten.

- 's-Heerenberg heeft 49 gemeentelijke monumenten.

- De Sint Pancratiuskerk te 's-Heerenberg (Hofstraat 2) is gebouwd in de periode 1895-1897 en is ontworpen door architect Alfred Tepe. De kerk is een voorbeeld van neogotiek. Het is een 'klassieke' katholieke kerk met veel glas-in-loodramen. Leopold van Hohenzollern-Sigmaringen schonk als Graaf van den Bergh ƒ 51.000 voor de bouw. Het meubilair en de kruiswegstaties komen uit de ateliers van Friedrich Wilhelm Mengelberg. In de toren hangen de drie luidklokken die in 1496 door Geert van Wou zijn gegoten. In het kerkgebouw boven het priesterkoor hangt een kruis dat in de volksmond het botterkruus wordt genoemd. Het is geschonken door een inwoner die rijk was geworden van de botersmokkel. In de Tweede Wereldoorlog zijn de pastoor van deze kerk, pastoor Galama, en zijn kapelaan, Van Rooijen, in concentratiekamp Dachau vermoord. Ter herinnering zijn na de Tweede Wereldoorlog enkele glas-in-loodramen over hun deportatie en moord in de kerk aangebracht. In 2007 is de kerk geheel gerestaureerd. In de eerste jaren van haar bestaan had de kerk nog geen beschikking over een orgel, maar deed een harmonium in plaats hiervan dienst. In 1906 is een orgel in gebruik genomen, gebouwd door de Firma Maarschalkerweerd & Zoon uit Utrecht.

- De protestantse kerk, onderdeel van de Protestantse Gemeente 's-Heerenberg-Zeddam, is het restant van een pseudo-basiliek die in 1446 is gebouwd. Alleen het dwarsschip is overgebleven, dat nu dienst doet als kerk en kosterswoning. Op het kerkhof zijn de fundamenten van de beuken en het koor nog te vinden.

- De Beltmolen in 's-Heerenberg is in 1829 in opdracht van vorst Anton Alois van Hohenzollern-Sigmaringen, de toenmalige bezitter van het voormalige graafschap Bergh, gebouwd. Dit ter vervanging van de standerdmolen bij de Molenpoort, die in 1826 bij herstelwerkzaamheden was ingestort. Op de nieuwe locatie achter de Joodse begraafplaats aan de Zeddamseweg kon de molen meer wind vangen dan bij de Molenpoort. In 1910 raakte de molen buiten gebruik. Door oorlogshandelingen verloor de molen zijn wiekenkruis. In 1948 is de molenromp geschikt gemaakt voor bewoning. Van 2016 tot 2020 heeft een restauratie van de molenromp plaatsgevonden. Men koos ervoor om de molen niet meer te completeren met as en wieken. Zo kunnen het unieke kruiwerk (Engels kruiwerk bovenop de oude onderring van het rollenwerk) en oude zolderingen intact blijven. - De eerste fase van de restauratie is in 2018 afgerond. - De tweede en laatste fase van de restauratie is in 2020 afgerond.

- Het imposante kasteel Huis Bergh behoort tot de grootste en belangrijkste kastelen van Nederland. De bouw- en bewonersgeschiedenis gaan terug tot de middeleeuwen. In de loop der tijd hebben branden, oorlogen, uitbreidingen en verfraaiingen het aanzien van het kasteel veranderd. Het kasteel is ingericht met een belangrijke, voornamelijk laat-middeleeuwse kunstverzameling.

- Het voormalige klooster op Emmerikseweg 13 in 's-Heerenberg is in 1910 gesticht door Duitse jezuïeten, die twee decennia eerder als gevolg van de Kulturkampf Pruisen hadden moeten verlaten. Zij noemden het Sint-Bonifatiushuis. In 1937 vertrokken de Duitstalige jezuïeten naar Bad Godesberg in het Duitse Rijk. Van 1937 tot 1958 verbleven de Witte Paters van kardinaal Lavigerie in het gebouw. Zij hebben een onuitwisbare indruk nagelaten, vooral tijdens de moeilijke oorlogsjaren waren zij grote hulp en steun voor de getroffen lokale bevolking. Een straat in de stad is daarom door de gemeenteraad te hunner ere van de naam Witte Paters voorzien. In 1958 betrokken Salesianen van Don Bosco vanuit Ugchelen het klooster om er tot 1971 te blijven. Zij gaven het klooster de naam Don Rua, naar pater Michael Rua SDB, die de rechterhand en eerste opvolger van de heilige Don Bosco werd als algemeen overste van de Salesianen.

Het klooster functioneerde na 1958 als juvenaat; jongens in de leeftijd van 12 tot 21 jaar oud werden er opgeleid tot kloosterling. Midden jaren '60 werd het een algemeen internaat van katholieke signatuur met gymnasiumonderwijs. Tot medio 1971 woonden er jongens, maar het aantal aanmeldingen en roepingen daalde snel en de paters van Don Bosco verkochten het pand. Nadat de functie van klooster verviel, was van 1975-1999 het creativiteitscentrum Gouden Handen in het gebouw gevestigd. Na een grondige verbouwing die enkele jaren duurde, in opdracht van Woonzorg Nederland, biedt het voormalige klooster sinds 2013 onderdak aan 46 kloosterwoningen voor senioren. In april 2020 meldt Woonzorg Nederland dat zij het appartementencomplex wil verkopen, omdat het grootste deel van de appartementen in de duurdere huursector valt en zij dat niet (meer) vindt passen bij een corporatie die primair de verhuur van sociale huurwoningen als doel heeft.

- Mariakapel Achter Gouden Handen.

- Gevelstenen in 's-Heerenberg.

- De oude stadsmuur die onder het Stadsplein in 's-Heerenberg verborgen zat, is tijdens de herinrichting van het plein in 2013 weer zichtbaar gemaakt.

Jaarlijkse evenementen

Carnaval
- Carnavalsvereniging d'Olde Waskupen. - Kangoeroe Dweilorkest.

Natuur en recreatie

- "In de maanden juli en augustus organiseert Stadsmuseum Bergh elke woensdagavond om 19:30 uur een stadswandeling door 's-Heerenberg. Uitgangspunt is onze prachtige middeleeuwse maquette gemaakt door Constant Willems en al sinds de opening in 2017 hét pronkstuk van het museum. Je start bij de maquette in het Stadsmuseum en wordt hierna door het historisch centrum van de stad geleid. De gids, gekleed in historisch kostuum, voert de bezoeker langs de belangrijkste 15e- en 16e-eeuwse plekken en gebouwen die ook belicht worden in de maquette. Zo wordt de historie van de stad nog tastbaarder en inzichtelijker gemaakt. Prijs: vrije gift. Aan deze wandeling zijn geen kosten verbonden. Een vrijwillige bijdrage wordt wel zeer op prijs gesteld. Maximaal 10 personen. Duur: 1 uur. Bij voorkeur reserveren: tel. 06-19981457. Zonder reservering kun je deelnemen als er genoeg plek is."

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving 's-Heerenberg, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Oude foto's van 's-Heerenberg.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over 's-Heerenberg (online te bestellen).

Links

- Muziek: - "Harmonie Crescendo uit 's-Heerenberg is een muziekvereniging die iedereen kansen biedt om 'samen lekker muziek te maken'. Elke donderdagavond van 19.30-21.45 uur wordt er gerepeteerd in café zalencentrum De Gracht. De repetitie staat onder leiding van een gediplomeerde dirigent. Wij spelen echte harmonie muziekstukken en zeer vlotte, hedendaagse muziek die ook de jeugd aanspreekt. Bij opleidingsorkest Tutti kan iedereen spelen die muziek wil maken. Het maakt niet uit welk instrument er wordt bespeeld of van welk niveau een muzikant is. Speel je trompet, drumstel, trombone, klarinet of wat anders, iedereen is welkom. Harmonie Crescendo verzorgt de deskundige begeleiding om van Tutti een succes te maken. Leden van Crescendo begeleiden de individuele muzikanten en zorgen ervoor dat er al op zeer korte termijn samengespeeld kan worden. Mochten liefhebbers even geen instrument tot hun beschikking hebben dan steekt Harmonie Crescendo de helpende hand toe door instrumenten (indien voorradig) tegen een zeer geringe huurprijs in bruikleen te geven. Wie eens sfeer wil proeven en wil horen hoe het is om samen lekker muziek te maken, is van harte welkom op de repetitieavond.

Harmonie Crescendo start in samenspraak met de basisscholen uit 's-Heerenberg onder de noemer Muzikidz met gratis oriëntatielessen voor de groepen 5 en 6. De leerlingen kunnen diverse instrumenten leren kennen en maken dan ook kennis met dirigent Henrite Rusch. De dirigent belooft van de lessen een ‘muzikaal feestje’ voor de kinderen te maken. Na de kennismaking op de basisscholen kunnen de leerlingen in de eerste vijf lessen bij Harmonie Crescendo diverse instrumenten uitproberen. Na 5 lessen mag iedereen een instrument uitkiezen, waarop je les wilt hebben. Naast dat het gewoon leuk en gezellig is om samen muziek te maken, levert muziekonderwijs veel voordelen op voor de ontwikkeling van kinderen: samenwerking met andere kinderen; het verbetert het functioneren van het geheugen; het verhoogt het IQ van kinderen met 8-9 punten; het bevordert de taalontwikkeling, de uitdrukkingsvaardigheden en de spraakontwikkeling; het verbetert sociale vaardigheden; het verbetert het ruimtelijk inzicht; het stabiliseert de emotie van de kinderen doordat de linker- (spraak en denken) en de rechterhersenhelft (emoties) beter leren samenwerken; het is goed voor het zelfvertrouwen; het leert te 'multitasken' door de koppeling tussen beweging (motorisch) en geluid (sensorisch). Overtuigd als Henrite Rusch is van de educatieve waarde voor de kinderen, hoopt ze vooral ook het plezier in muziek maken en daarmee een hobby voor het leven aan te kunnen reiken. "De belangrijkste drijfveer om dit te doen is dat, als je mensen muziek leert spelen, je daarmee de wereld een stukje beter maakt", eindigt ze enthousiast."

- "De gelegenheidsband Barghse Jonges uit 's-Heerenberg gaat elke vier jaar 'On Tour' met een project waarvan de opbrengst volledig gedoneerd wordt aan projecten van KWF Kankerbestrijding. Barghse Jonges is opgericht in 2000 en komt voort uit een wisselende groep muzikanten en zangers die in 1986 hun debuut hadden op het podium van caranvalsvereniging d' Olde Waskupen. Tot heden doneerde de band in totaal al meer dan 200.000 euro netto voor onderzoek naar borstkanker en pijnbestrijding bij kanker."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)