Rozendaal

Plaats
Dorp en gemeente
Rozendaal
Veluwe
Gelderland

gemeente_rozendaal_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Rozendaal anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Rozendaal anno ca. 1870, kaart J. Kuijper

Rozendaal

Terug naar boven

Status

- Rozendaal is een dorp en gemeente in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe.

- Onder dorp en gemeente Rozendaal valt ook de buurtschap Imbosch en het O deel van de buurtschap Terlet.

- Wapen van de gemeente Rozendaal.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Rozendaal.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
Roozendaal, Rosendaal, 1317 Rosendale, 1330 ten Rosendael, 1353 tot Rosendael, 1397 Roesendael. Sinds 1933 luidt de spelling formeel Rozendaal.

Naamsverklaring
De plaats is opgekomen bij het kasteel Rozendaal, de residentie van de graven van Gelre. De stichter was vermoedelijk graaf Reinald I (1255-1326). De vorm op daal gaat terug op dale, datief enkelvoud van dal 'laagte, vallei' met rekking van a in open lettergreep. De betekenis luidt 'bij het dal met rozen', een laatmiddeleeuwse arcadische modenaam.(1)

Terug naar boven

Ligging

Rozendaal ligt NO van Arnhem, N van Velp.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Rozendaal 52 huizen met 397 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 46/356 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Terlet (deels) 3/18, Plagdel 1/8 en Imbosch 2/15. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 650 huizen met ca. 1.650 inwoners.

- Deze gemeente is qua inwonertal vandaag de dag de kleinste gemeente op het vasteland van Nederland (alleen de eilanden Vlieland en Schiermonnikoog hebben nog minder inwoners). Het is ook de dunstbevolkte gemeente van het vasteland (met 54 inwoners per km2). En het is qua inwoners ook nog een van de rijkste gemeenten van ons land. Gemeten naar het percentage inwoners dat miljonair is, stond Rozendaal in 2016 op de 5e plaats (na Laren, Blaricum, Bloemendaal en Wassenaar).

Terug naar boven

Geschiedenis

Geschiedenis gemeente en bestuur
In 1811, als ons land is ingelijfd bij het Franse Keizerrijk, valt de voormalige heerlijkheid Rozendaal onder de Mairie van Velp. Na de Franse tijd blijft deze situatie aanvankelijk gehandhaafd. Op 1 januari 1818 wordt het dorp een zelfstandige gemeente (en viert dus in 2018 haar 200-jarig bestaan als gemeente). De gemeente wordt lange tijd bestuurd door rijke adellijke geslachten die allemaal bestuurlijk actief zijn. Zo is Lubbert baron van Torck burgemeester van Wageningen, eerste baron van Pallandt, lid van GS en burgemeester van Rozendaal tot aan zijn overlijden in 1932. Het kasteel is tevens gemeentehuis.

Vanaf 1934 is de burgemeester iemand anders dan de kasteelheer, ook al is hij baron en in de verte familie van de kasteelheer. Als nieuwe burgemeester wordt de heer d’Hangest, baron d'Yvoy van Mijdrecht benoemd en hij blijft dat tot aan zijn pensioen in 1964. Hij wordt opgevolgd door zijn schoonzoon Flugi d’Aspermont, jonkheer en lid van de PvdA. Hij is burgemeester van Doesburg en neemt daarnaast het burgemeesterschap van Rozendaal waar. In 1964 lijkt de gemeente niet lang meer te zullen bestaan als zelfstandige gemeente in verband met dreigende opheffing en herindeling.

In 1968 overlijdt de jonkheer onverwachts en is er wederom een burgemeestersvacature. Als de nieuwe burgemeester, de dochter van de oude burgemeester en weduwe van de waarnemend burgemeester, in 1968 benoemd wordt, gaat het gerucht dat zij met opzet benoemd is omdat zij zonder bestuurservaring de zaak in het honderd zou laten lopen. Maar die angst verdwijnt vanaf de eerste raadsvergadering met mevrouw Flugi d’Aspermont - d’Hangest barones d'Yvoy van Mijdrecht als voorzitter. Zij vertrekt in 1978 uit Rozendaal als zij trouwt met baron Van Verschuer. Daarmee is de tijd van de adel voorbij en komen er weer 'burger' burgemeesters.

Ontstaan politieke partijen
Zoals gezegd heeft de heer van Rozendaal het in het verleden ook in de gemeente voor het zeggen; hij is de eigenaar van het dorp en hij bepaalt wat er gebeurt. De raadsleden hebben er nauwelijks iets te zeggen. Maar begin jaren vijftig breekt ook in deze gemeente een nieuwe tijd aan. De familie Van Pallandt heeft geld nodig en verkoopt in de jaren vijftig geleidelijk stukken grond aan Rozendaalse particulieren en grotere percelen aan de gemeente en aan makelaars en projectontwikkelaars. Goedkope huizen voor eigen inwoners worden op kleine schaal gebouwd ten behoeve van sociale woningbouw. Er worden ook riante huizen gebouwd, en nieuwe woonwijken voor nieuwe inwoners, veelal medewerkers van Enka/Akzo, Heidemij en enkele andere bedrijven in en om Arnhem. Deze veelal hooggeschoolde inwoners vinden dat de gemeenteraad wel mag veranderen.

De raad bestaat in die tijd uit 7 vriendelijke sigaren rokende heren, waarvan er een wat zegt waarna de burgemeester beslist en de vergadering sluit. Die raad, in 1954, is de eerste gekozen raad. Voordien bekijken burgemeester en kasteelheer wie een goed raadslid zou kunnen zijn, daar is niemand op tegen en er hoeft dan ook niet te worden gestemd. Pas in het verkiezingsjaar 1954 is er echte oppositie en moet er gekozen worden. Er wordt een nieuwe partij opgericht, de heer van Pallandt wordt, zonder dat hij bij de oprichtingsvergadering aanwezig is, tot lijsttrekker gebombardeerd van de Rozendaalse Belangengemeenschap (BGR). In 1958 haalt de BGR 6 van de 7 zetels en de PvdA 1. Tot 1970 zijn er geen verkiezingen omdat er maar 1 lijst is, de BGR. Voor de verkiezingen van 1974 zijn er 3 partijen. Het PAK krijgt 2 zetels, Rosendael '74 1 en de BGR 4 zetels; vanaf die tijd is dat in wisselende samenstelling zo gebleven. Bij de verkiezingen van 1998 wordt de gemeenteraad uitgebreid van 7 naar 9 leden. (bron: lokale partij PAK Rozendaal)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze gemeente, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Geschiedenis gemeente Rozendaal op de site van de gemeente.

- "Oudheidkundige Kring Rheden - Rozendaal is opgericht in 1954 en heeft zich ten doel gesteld: de bevordering van de kennis van land en volk van de Veluwezoom, in het bijzonder van de in haar naam vermelde gemeenten. De vereniging beoogt dit doel te bereiken door het houden van lezingen en exposities, het bewaren van historische voorwerpen en door het bevorderen van plaatselijk onderzoek op historisch gebied alsmede door steun van en samenwerking met instellingen, stichtingen en verenigingen die een soortgelijk doel nastreven.

Het archief van de Kring wordt bewaard in het Gelders Archief te Arnhem en omvat een grote verzameling boeken, dia’s, foto’s en andere voorwerpen. In overleg zijn deze archiefstukken voor eenieder te raadplegen. Vier maal per jaar wordt er een lezing gehouden door een deskundige die een interessant onderwerp belicht. In de zomer en de winter wordt voor de leden een excursie georganiseerd. Het eigen periodiek “Ambt & Heerlijkheid”, dat ieder kwartaal verschijnt, bevat onderwerpen die een raakvlak hebben met zowel de lokale als de regionale geschiedenis. In alle acht dorpen wordt er jaarlijks een historische wandeling georganiseerd. De Kring is aangesloten bij Erfgoed Gelderland."

- Rheden op de Kaart is een prachtige en gebruikervriendelijke website, waar je in een aantal menus's kunt selecteren op de canon van de gemeente (= de chronologische geschiedenis van de gemeente, beschreven in een 40-tal onderwerpen) of op een van de dorpen. Je kunt ook de gemeente en het dorp Rozendaal selecteren. Bij een dorp kun je op de kaart inzoomen op een schat aan informatie m.b.t. verleden en heden van een aantal thema's, met name bedrijvigheid, dorpsleven, films, groen erfgoed, kunstwerken, landgoederen en buitenplaatsen, monumenten, onderwijs, openbaar vervoer, religie, straten, weg en water, en zorg, die per object binnen dat thema in tekst en beeld worden beschreven.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De zeer kleine gemeente Rozendaal is in de loop van de afgelopen eeuw diverse keren bedreigd met opheffing, vanwege haar grootte of beter gezegd kleinte en daarmee de kwetsbaarheid van de ambtelijke organisatie. De Provincie Gelderland dreigde in 2018 nog de gemeente voor opheffing voor te dragen, vanwege de kwetsbaarheid door de kleine ambtenarij en de vele grote vraagstukken waarvoor gemeenten worden geplaatst. De gemeente heeft dan ook gekeken naar hoe zij de organisatie verder kan verbeteren. Zij gaat meer taken uitbesteden aan De Connectie, zoals het werk rond de onroerendezaakbelasting (OZB). De Connectie is een gezamenlijke ambtelijke dienst van de gemeenten Arnhem, Rheden en Renkum, waar de gemeente klant is geworden, maar geen mede-eigenaar.

De gemeente heeft ook overwogen de afdeling Burgerzaken uit te besteden, en wel aan buurgemeente Rheden, maar heeft in 2020 besloten dat toch maar niet te doen. De afdelingen Burgerzaken van beide gemeenten zijn niet goed te vergelijken, oordelen B en W. In de eigen gemeente verricht de ambtenaar Burgerzaken meer diverse werkzaamheden. Het enige gemeenteloket in het raadhuis, dat tevens dienst doet als receptie, blijkt onmisbaar. Het uitbesteden van Burgerzaken zou leiden tot minder dienstverlening voor meer geld, stellen B en W. De inwoners zouden vaker moeten gaan reizen naar een gemeenteloket in De Steeg, terwijl voor sommige wegvallende taken in Rozendaal juist inhuur nodig zou worden. Het college zegt te hechten aan de flexibele inzet van de ambtenaar Burgerzaken in de huidige situatie. Volgens het gemeentebestuur is de Provincie Gelderland tevreden met de stappen die de gemeente heeft gezet. De gemeente blijft wel bezig met het vernieuwen van de gemeenteorganisatie van 13 personen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Rozendaal heeft 25 rijksmonumenten.

- Rozendaal heeft 15 gemeentelijke monumenten.

- Kasteel Rosendael geeft een prachtig beeld van hoe vroeger op een kasteel werd geleefd. De bijzondere collectie meubels, zilver en porselein doen de 18e- en 19e-eeuwse grandeur van het interieur herleven. Maar de geschiedenis van Rosendael gaat terug tot de tijd dat hier de graven en hertogen van Gelre resideerden. In het historische landschapspark zijn de bedriegertjes, schelpengalerij en theekoepel hoogtepunten. Tot op de dag van vandaag komen velen speciaal naar Rozendaal voor deze bijzondere 18e-eeuwse tuinsieraden.

- De kerk van Rozendaal is in 2013 verbouwd. Er zijn 5 seniorenappartementen in gerealiseerd en de kerk is multifunctioneler gemaakt met o.a. gelegenheid voor niet-kerkelijke bijeenkomsten. De kerkzaal behoudt wel de oorspronkelijke functie.

- Gevelstenen in Rozendaal.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Bureau Cobra Groeninzicht heeft in augustus 2020 een ranglijst opgesteld waarop alle Nederlandse gemeenten zijn ingedeeld op basis van het aantal bomen per inwoner. De gemeente Rozendaal staat daarbij bovenaan. Daar zijn voor elke inwoner 128 bomen te vinden. Op plek twee staat de Drentse gemeente Westerveld met 42,9 bomen. De top van de ranglijst wordt vooral gedomineerd door gemeenten met relatief weinig inwoners. Apeldoorn scoort van de middelgrote gemeentes goed met 11,4 bomen per inwoner. De lijst wordt afgesloten door grote steden. Utrecht en Rotterdam hebben allebei 0,5 bomen per inwoner, Den Haag heeft 0,4 bomen per inwoner en Amsterdam 0,3 bomen per inwoner.

- De gemeente Rheden heeft in 2019 een nieuw beheerplan opgesteld voor natuurgebied het Rozendaalse Veld. Dat is een ongerept gebied met heide, bos en stuifzand. De heide vergrast er omdat grote grazers wegblijven. Die grazers blijven weg als gevolg van het vliegen met drones, en door illegaal loslopende honden. Handhavers gaan daar streng op controleren. De gemeente gaat vliegen met drones boven het Rozendaalse Veld verbieden. De gemeente laat in principe ook geen nieuwe grote evenementen meer toe in het gebied. Voor evenementen die er wel plaatsvinden moet de organisator een betaling doen die ten goede komt aan de natuur. De gemeente wil ook dat de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) een andere plek zoekt voor het laten ontploffen van gevonden munitie -in de omgeving van Arnhem worden nog veel oorlogsresten gevonden - omdat het kale stuifzand in het gebied daaronder lijdt.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Rozendaal (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Rozendaal.

- Media / nieuws: - Studio Rheden is de publieke lokale omroep voor de gelijknamige gemeente en buurgemeente Rozendaal.

- Nieuws uit Rozendaal van de Gelderlander.

- Onderwijs: - Dorpsschool Rozendaal heeft ca. 225 leerlingen, die verdeeld zijn over 8 groepen. Omdat het vorige schoolgebouw (op Steenhoek 1) te klein werd, is in 2018 een nieuwe Dorpsschool gebouwd aan de Bremlaan. Het is nu een brede school waar onderwijs voor alle groepen gegeven kan worden en opvang wordt gerealiseerd voor kinderen van 0 tot 12 jaar. De locatie voor het nieuwe complex was niet onomstreden: "Als de gemeente in 2005 een nieuwe, ruimere locatie voor de dorpsschool zoekt, lijkt een plekje in de nieuw te bouwen wijk Den Dael het meest logisch, maar een clubje ouders protesteert; het fijnstof van de nabijgelegen A12 mag niet neerdalen op hun kinderen. De raad gaat op zoek naar een nieuwe locatie. In 2012 zijn er nog drie over. Maar nergens zit men te wachten op een schoolgebouw. Het werd een 'vuurbal' die érgens landen moest, maar waar?" Aldus een citaat uit de NRC-reportage (maart 2018) over de schoollocatie-perikelen en over het dorp en de gemeente in bredere zin. Op de oude locatie van de basisschool aan de Steenhoek zijn 8 luxe, levensloopbestendige nul-op-de-meter woningen gerealiseerd, "speels verspreid rondom een intiem hofje", aldus de ontwikkelaar.

- Het Rhedens Rozendaal biedt het volledige havo, atheneum en gymnasium aan. Voor de atheneum leerlingen is het ook mogelijk om toegelaten te worden in de gymnasiumklas. Zij krijgen dan de keuze om Latijn en Grieks te volgen. In de eerste twee leerjaren zijn er - naast de gymnasiumklassen - havo/atheneum-dakpanklassen. In de derde zit je in een havo-, atheneum- of gymnasiumklas. Het havo/atheneum kent een tweejarige brugperiode. Als je een vwo advies hebt, kun je ook kiezen voor de gymnasiumbrugklas. Je leert dan niet alleen veel over de taal en cultuur van de oude Grieken en Romeinen, maar je oefent ook een manier van problemen aanpakken waar je je hele leven plezier van hebt. In het derde leerjaar van het havo, atheneum en gymnasium kies je het examenprofiel dat bij je past, plus enkele vakken in de ‘vrije ruimte’. Vanaf de vierde klas werk je steeds meer zelfstandig, en daar ben je dan ook goed op voorbereid.

- Zorg: - Zorginstelling 's Heeren Loo ondersteunt, begeleidt en behandelt ook in Rozendaal mensen met een (licht) verstandelijke beperking, van jong tot oud(er).

Reactie toevoegen