Rosmalen

Plaats
Dorp
's-Hertogenbosch
Noordoost-Brabant
Noord-Brabant

NB gemeente Rosmalen in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Rosmalen in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Rosmalen in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Rosmalen

Terug naar boven

Status

- Rosmalen is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant, gemeente 's-Hertogenbosch. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1995.

- Wapen van de voormalige gemeente Rosmalen.

- Onder het dorp Rosmalen valt voor de postadressen ook het NO van het dorp gelegen dorp Kruisstraat. Voor Hintham en Maliskamp zie hieronder na het kopje Geschiedenis.

Terug naar boven

Naam

Uitspraak
Rósmalen (de naam wordt regelmatig verkeerd uitgesproken, met de klemtoon op de a). In het Rosmalens: Rúsmolle.

Oudere vermeldingen
Ca. 800-850 kopie 12e eeuw Rosmella, 815-816 kopie 12e eeuw Rosmalla, 1295 Roesmale, 1312 kopie 1350 Roesmale, Rosemale.

Naamsverklaring
De naam stamt waarschijnlijk uit het Germaanse rausa* 'riet' en malhô* 'zak, depressie'. Verband met het Middelnederlandse mael (en het Oudhoogduitse mahal, het middeleeuws Latijnse mallum en het Germaanse mathla*) 'plaats van samenkomst om recht te spreken, volksvergadering' is af te wijzen. In de 16e eeuw heeft men de naam wel opgevat als het Middelnederlandse rosmolen, een molen die aangedreven werd door rondlopende paarden, maar deze volksetymologische duiding mist iedere grond. Het feit dat in het leenregister van Jan III van Brabant uit 1312 de leenhouder van II hovas terre de Rosemale aangeduid wordt met Theodoricus Rossem zou er op kunnen duiden dat de plaats in de 14e eeuw in de wandeling ook Rossem werd genoemd (vergelijk Morsche Hoef).(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Zandhazendurp.

Terug naar boven

Ligging

- Rosmalen ligt direct O van 's-Hertogenbosch, in de 'oksel' van de A2 en de A59.

- Het dorp ligt op de een dekzandrug die van Oss naar Drunen loopt. Het dorp ligt op de overgang van deze dekzandrug in het zuiden naar een laag poldergebied in het noorden, dat in de winter vaak onder water kwam te staan wanneer de Maas overstroomde. Dit was de Polder van den Eigen en Empel. Om het water tegen te houden, werd er een winterdijk gebouwd. Deze is nog ten dele terug te vinden. Zo is de voormalige buurtschap Bruggen op een stuk winterdijk gebouwd. Het gezegde "Rosmalen, ellendig land: 's winters in het water, 's zomers in het zand" herinnert nog aan de tijd dat de dijk er nog niet was. Doordat het dorp op genoemde dekzandrug lag, was het in de zomer snel te droog voor succesvolle landbouw.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Rosmalen 323 huizen met 1.932 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 65/295 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Heeseind 34/209, Kruisstraat 46/311, Bruggen 23/108, Sprokkelbosch 36/258, Maliskamp 13/76, Kloosterhoek 10/65, Varkenshoek 10/78, Hintham 46/274, Molenhoek 20/140 en Heinis 20/118.

- In 1996 is de gemeente opgegaan in de gemeente 's-Hertogenbosch met 10.206 huizen en 27.903 inwoners op een oppervlakte van 2.996 hectare. Tegelijkertijd is 7 hectare (onbewoond) overgegaan naar de gemeente Lith en 32 hectare met 2 huizen naar de gemeente Sint-Michielsgestel.

- Tegenwoordig omvat het dorp Rosmalen ca. 14.100 huizen met ca. 35.500 inwoners, dit is inclusief de aantallen voor het dorp Kruisstraat.

Terug naar boven

Geschiedenis

Rosmalen wordt in 815 genoemd in een oorkonde van de Abdij van Lorsch bij Mentz. Er wordt in deze archieven melding gemaakt van een hoeve in Rosmalla met weiden in het bos met zes varkens. Uit opgravingen in 2004 en 2005 in het gebied waar De Groote Wielen gebouwd zou worden, blijkt dat zelfs al in de IJzertijd sprake was van vaste bewoning. Het dorp is lang agrarisch van aard gebleven. Over de vroege bestaansperiode van het dorp is verder weinig bekend.

Toen in of omstreeks 1185 in de directe nabijheid een nieuwe stad werd gesticht ('s-Hertogenbosch), bestond Rosmalen dus al ruim drie en een halve eeuw. Het dorp is dan echter nog zeer bescheiden van omvang. Op 22 augustus 1300 bekrachtigde Hertog Jan II van Brabant de uitgifte van 'gemeijne gronden' aan de bewoners. Dit moment mag worden gezien als het ontstaan van het dorp als zelfstandig opererende gemeenschap.

In 1434 sticht mevrouw Milla de Kampen samen met de heer Peter de Gorter het klooster Mariënwater in het Rosmalense gehucht Coudewater. In 1512 werden Rosmalen en Hintham door de Geldersen verwoest. In de 18e eeuw ondervond het dorp diverse rampen, waaronder overstromingen door de nabijgelegen Maas. Het jaar 1719 was droog en warm, en onder het vee brak een besmettelijke ziekte uit. Hierdoor stierf bijna al het vee in de gemeenschap. In 1767 leed het dorp zeer veel "door donder, bliksem, hagel en stormwind". Er vielen 2 doden. Het koren op het veld was verpletterd, 300 bomen werden uit de grond gerukt, 80 huizen werden vernield. In 1781 vond een van de meest tragische rampen uit de geschiedenis van het dorp plaats. De "roode loop" (een cholera of dysenterie-epidemie) brak uit. In twee maanden tijd stierf ongeveer 3 procent van de bevolking.

In 1870 kochten de heren Dr. E. v.d. Bogaert en dr. L. Pompe, oprichters van de "Maatschappij tot verpleging van krankzinnigen op het land", het landgoed Coudewater en stichtten er een psychiatrisch ziekenhuis. In 1874 werd het Klooster van Meeuwen aan de Deken van Roestellaan gebouwd, dat tot 1986 in gebruik bleef. In 1923 begon Jan Heijmans een zelfstandig bedrijf voor grond- en waterwerken. Rosmalen zou een belangrijk aannemersdorp worden. Heijmans NV is inmiddels uitgegroeid tot een speler van Europees formaat.

In 1960 werd de tienduizendste inwoner geboren. Rosmalen groeide in de decennia daarna uit van een eenvoudig dorp uit naar een forensenplaats met meer dan 25.000 inwoners.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp en deze voormalige gemeente, kun je terecht bij de volgende instantie en sites:

- "De in 1989 opgerichte Heemkundekring Rosmalen stelt zich ten doel: het in brede kring wekken van belangstelling voor en bevorderen van kennis over de heemkunde in het algemeen en die over onze voormalige gemeente in het bijzonder; het onderzoeken en bestuderen van de verschillende aspecten die tot het begrip heemkunde behoren, zoals onder meer de geschiedenis, het volksleven, het landschap, de bodem, het milieu en de ruimtelijke ordening; het bewaren en/of beschermen van heemkundig gezien belangrijke roerende en onroerende goederen, zaken en voorwerpen, de volkstaal en oudheidkundige gegevens.

De vereniging tracht dit doel, alleen of in samenwerking met anderen, te bereiken door: in verband met de voorbereiding en uitvoering van wettelijke en andere maatregelen desgevraagd of uit eigen beweging adviserend, coördinerend en/of stimulerend op te treden; de aandacht van de daarvoor in aanmerking komende organen en instellingen te vestigen op vraagstukken waarmee zij en/of haar leden voor wat betreft de doelstelling van de vereniging worden geconfronteerd; het onderhouden van contacten met daartoe in aanmerking komende natuurlijke personen en rechtspersonen, die hetzelfde doel nastreven; het verzamelen, ordenen en beschikbaarstellen van documentaire informatie; het houden van lezingen, studiebijeenkomsten, excursies en/of tentoonstellingen, en/of het verlenen van medewerking daaraan; het daadwerkelijk steunen van allen die zich met de beoefening van de heemkunde bezighouden. Deze doelstellingen wordt met name bereikt door de leden van onze Werkgroepen.

Vele mensen, zowel in als buiten Rosmalen, hebben zich op enigerlei wijze met de Heemkundekring verbonden en dragen mede zorg voor het Rosmalens cultuurhistorisch erfgoed. Concreet kunnen zij dat doen of doen zij dat o.a. door: verrichten van algemeen en plaatselijk historisch onderzoek; vastleggen op foto en/of film van veranderingen in het landschap, bewoning, enz.; op zoek gaan naar, ordenen en inventariseren van cultuurhistorisch archiefmateriaal; ontvangen, verzorgen en beschrijven van voor de volkscultuur belangrijke museale stukken; verzamelen en verwerken in een computerbestand van gegevens betreffende o.a. bidprentjes, overlijdensadvertenties, grafzerken, geboortekaartjes, huwelijksannonces, schoolfoto's, lidmaatschapslijsten, jubilea-artikelen; indiceren bij archiefdiensten en/of in het Heemhuis van DTB-registers, Burgerlijke stand, Bevolkingsregisters, Memories van successie, Oud rechterlijk archief, Oud notarieel archief;

samenstellen van kwartierstaten, geneagrammen, stamreeksen, gezinslijsten, bewonerslijsten, biografieën van beroemde of bekende personen; aanleggen bibliotheek in boek-, web- en cd-vorm betreffende data van indiceringen, genealogieën van derden, verenigingspublicaties, website-adressen, abonnementen, documentatie; het verzorgen van de uitleen c.q. beschikbaarstelling van verenigingseigendommen; bezorgen en verzenden van de aankondigingen, periodieken en mededelingen; publiceren in de Rosbode, het Brabants Dagblad, de Rosmalla, op de ROS-kabelkrant, op onze website en/of op andere websites; beleggen van speciale bijeenkomsten, zoals: het verkregene samen rubriceren, het houden van op genealogie gebaseerde lezingen, het samen naar genealogische dagen gaan, interviews houden en vastleggen, met groepsfoto's e.a. foto's naar oudere bewoners, inloopavonden voor genealogen; gastheer c.q. gastvrouw o.a. op maandagavonden in het Heemhuis;

maken van lesbrieven en werkmaterialen t.b.v. het onderwijs; bijdragen aan het levend houden van de plaatselijke volkstaal; helpen bij het opzetten van informatie-stands en/of tentoonstellingen; uitzetten van cultuurhistorische wandelingen en/of fietstochten; verzorgen van rondleidingen op cultuurhistorisch belangrijke plaatsen; organiseren van lezingen en thema-avonden; organiseren van excursies en fietstochten; bezorgen en verzenden van de aankondigingen, periodieken en mededelingen; onderhouden van contacten met het bestuur en ambtenaren van de gemeente; samenwerken met zusterverenigingen in o.a. Den Bosch, Berlicum en Nuland; onderhouden van contacten met de overkoepelende organisatie 'Brabants Heem'; onderhouden van contacten met instellingen als het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, Erfgoed Brabant, Tilburg University (Brabant-collectie), Gemeentearchief 's-Hertogenbosch en het Brabants Historisch Informatie Centrum; onderhouden van contacten met verenigingen en instellingen binnen 's-Hertogenbosch;

betrokken zijn bij alle ontwikkelingen rondom het behoud van monumenten; adviseren bij de naamgeving van Rosmalense straten, pleinen, enz.; aandacht vragen voor vraagstukken die de doelstelling van de vereniging raken; deelnemen aan door de Heemkundekring georganiseerde lezingen en/of excursies; deelnemen aan activiteiten die raakvlakken hebben met de eigen doelstelling, die buiten de vereniging om worden georganiseerd, waaronder heemkundig georiënteerde cursussen; zoeken naar sponsoren c.q. financieel ondersteunen van de vereniging; initiëren en verlenen van medewerking bij het verder uitdragen van de vereniging." Kortom: als je je aansluit bij Heemkundekring Rosmalen komt vervelen en eenzaamheid niet meer in je woordenboek voor! :-)

- Op de site van de Heemkundekring vind je o.a. de Canon van Rosmalen (= de belangrijkste momenten uit de geschiedenis, op chronologische volgorde).

- Site met vele artikelen m.b.t. de geschiedenis van Rosmalen, o.a. inwonersoverzichten uit diverse jaren sinds de 18e eeuw, straatnaamveranderingen i.v.m. de overgang naar straatnamen in de jaren vijftig, en oude plattegronden.

- Verder heeft Krien van Hirtum op zijn site Rosmalense herinneringen tientallen verhalen geplaatst, in tekst en beeld, over het leven in Rosmalen in vroeger tijden.

- Verhalen over de geschiedenis van Rosmalen op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Terug naar boven

Voormalige dorpen, thans wijken

Hintham
Hintham, uit te spreken als Hintum, verkeert in een wat schzofrene positie. Het is namelijk zowel een dorp als een wijk, en het ligt ook nog zowel in Rosmalen als in 's-Hertogenbosch. Dat zit als volgt. Dorp en wijk: De buurtschap Hintham wordt een dorp door de bouw van de Annakerk in 1910. De toenmalige gemeente verzuimt in 1978 om voor haar dorpen Hintham, Maliskamp en Kruisstraat eigen postcodes en postale plaatsnamen aan te vragen voor het in dat jaar in werking getreden postcodeboek, waardoor die dorpen sindsdien voor de postadressen 'in' Rosmalen liggen. Je krijgt dan op den duur dat instanties en uiteindelijk ook de inwoners (kip en ei / self fulfilling prophecy) het als wijken gaan zien (omdat ze op hun post steeds zien dat ze kennelijk 'in' Rosmalen wonen). En daardoor krijg je op den duur bijvoorbeeld een Stichting Wijkraad Hintham en een Wijkkrant De Hint (in plaats van een Dorpsraad en een Dorpskrant). Wat ons betreft is het, sociaal-geografisch gezien, nog altijd een dorp, maar omdat het inmiddels zo ingeburgerd is dat men Hintham als wijk beschouwt, conformeren wij ons daar maar aan.

In 's-Hertogenbosch én in Rosmalen: Hintham was een dorp in de gemeente Rosmalen. Die gemeente is in 1996 opgegaan in de gemeente 's-Hertogenbosch. Omdat Hintham door de aanleg van de A2 van het O daarvan gelegen dorp Rosmalen is afgesneden, en in 1996 in de gemeente 's-Hertogenbosch is komen te liggen, en sinds de aanleg van de A2 geografisch ook één geheel vormt met de gelijknamige stad, heeft de gemeente gemeend Hintham ook qua bebording een wijk van die stad te moeten maken. Oftewel tegenwoordig staan er witte borden Hintham onder blauwe borden 's-Hertogenbosch, waarmee de kern dus onderdeel is geworden van de 'bebouwde kom' van die stad. Maar tegelijkertijd wonen de Hinthammers voor de postadressen ook nog altijd 'in' Rosmalen... In 1840 heeft Hintham 283 inwoners, waarvan 46 huizen met 274 inwoners onder de gemeente Rosmalen en 2 huizen met 9 inwoners onder de gemeente 's-Hertogenbosch. Tegenwoordig heeft het dorp / de Rosmalense wijk / de 's-Hertogenbossche wijk* ca. 2.500 huizen met ca. 6.000 inwoners.
* Doorhalen wat je niet van toepassing vindt ;-)

Maliskamp
In 1934 wordt in de Maliskamp de Parochie van de Heilige Bernadette Soubirous gesticht. De buurtschap Maliskamp wordt een dorp oor de bouw van de Bernadettekerk - de eerste aan Bernadette toegewijde kerk in Nederland - in 1935. De Bernadettekerk is sinds 2000 niet meer in gebruik. Inmiddels is het een gemeentelijk monument. Over een eventuele herbestemming is (ons) nog niets bekend. Ook Maliskamp is eigenlijk (nog steeds) een dorp, omdat het nog altijd los van de kern Rosmalen ligt, en/want zij van elkaar gescheiden worden en blijven door de A59, maar in de praktijk wordt het als wijk van dat dorp beschouwd (ook hier; gezien de benamingen van de Stichting Wijkraad en de Stichting Wijkbelangen Maliskamp, net als bij Hintham vermoedelijk voortgekomen uit de omstandigheid dat de plaatsnaam Maliskamp sinds 1978 voor de post niet meer bestaat en de inwoners sindsdien voor de postadressen 'in' Rosmalen wonen).

Maliskamp heeft weliswaar, in tegenstelling tot Hintham, wel nog altijd officiële blauwe plaatsnaamborden (komborden), wat weer wel op een 'plaats' dus in dit geval dorp duidt. Even oneenduidig als bij Hintham dus. Maar ook hier; ter plekke vindt men het tegenwoordig kennelijk een wijk, dus conformeren wij ons daar maar aan. De site Wijk Maliskamp is een gezamenlijk initiatief van Stichting Wijkraad Maliskamp en Stichting Wijkbelangen Maliskamp. In 1840 heeft Maliskamp nog slechts 13 huizen met 76 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp / de wijk* ca. 500 huizen met ca. 1.300 inwoners.
* Doorhalen wat je niet van toepassing vindt ;-)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

De Groote Wielen
In de afgelopen jaren heeft een grote uitbreiding van het dorp plaatsgevonden. N van het dorp is stadsdeel De Groote Wielen gerealiseerd met ca. 4.300 woningen. Feitelijk is dit een uitbreiding van 's-Hertogenbosch, dat grond nodig had om woningen te kunnen bouwen. Dat is dan ook een van de redenen geweest voor 's-Hertogenbosch om de gemeente Rosmalen in 1996 te willen annexeren. N van het dorp tot aan de Maas was namelijk nog genoeg ruimte om uitbreidingen te kunnen realiseren. Dat is dus De Groote Wielen geworden.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Rosmalen heeft 13 rijksmonumenten.

- Rosmalen heeft 38 gemeentelijke monumenten.

- In het midden van de 16e eeuw wordt de tufstenen kapel of kerk, gewijd aan Sint Lambertus (Markt 1), verbouwd tot de vorm die de kerk nu ongeveer nog heeft. Een kraagsteentje uit de Mariakapel vermeldt nog dit jaartal. Als in 1629 de stad 's-Hertogenbosch na een zeer langdurig beleg door Frederik Hendrik capituleert, gaan ook de tot de Meierij van 's-Hertogenbosch behorende dorpen 'over' in Staatse handen. De val van de hoofdstad der Meierij heeft vele vervelende consequenties voor de dorpen, waaronder Rosmalen. Zo gaat de RK Sint Lambertus over in protestantse handen. Het gemeentebestuur vindt onderdak in een gedeelte van de kerk. In 1823 krijgt de katholieke gemeenschap haar Sint Lambertuskerk terug. De protestanten krijgen de schuurkerk toebedeeld.

- Beschrijving orgel Sint Lambertuskerk.

- Standerdmolen in de Molenstraat, uit 1732.

- Villa De Driesprong uit 1890 is een van de oudste panden in het centrum.

- Landgoed Coudewater, voormalig klooster, later psychiatrische inrichting.

- Gevelstenen in Hintham.

- Gevelstenen in Rosmalen.

- Beschrijving orgel in Hintham Heilige Annakerk.

- Beschrijving orgel Coudewater Mariakapel.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- In een weekend begin januari (in 2018 voor de 26e keer) staat het Aircooled Winterfest (voorheen Kever Winter Festijn) op het programma in het Autotron Rosmalen. Je kunt er genieten van de mooiste Volkswagens op het podium, de onderdelenmarkt met swapmeet, VW specialisten met het mooiste Kever aanbod, workshops, een showpaddock buiten met honderden Kevers en Bussen, tal van merkenclubs, een prijzenfestijn en de Cool Room op de bovenverdieping. En last but not least kun je op de zondag een VW Kever winnen.

- Kermis (5 dagen vanaf de 1e zaterdag in augustus).

- KOM-Festival (2e zondag in september).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Natuur- en recreatiegebied Hooge Heide, in het oosten van Rosmalen, aan de Ruttenhofstraat, langs het spoor, is in 2011 heringericht en daarmee een stuk aantrekkelijker gemaakt voor dieren, planten én wandelaars. De gemeente heeft er houtwallen, poelen en wandelpaden aangelegd. Een nieuw wandelpad sluit aan op het padennetwerk van het Eikenburgbos (O van Maliskamp). Het gebied Hooge Heide werd van oudsher gekenmerkt door houtwallen op de grenzen van akkers en weilanden. Op veel plaatsen zijn deze houtwallen in de afgelopen decennia verdwenen. Met de herinrichting is dat deels in ere hersteld.

- Aan het Kattenbosch (NO van station Rosmalen) is een wandelrondje gecreëerd. Daarnaast is een wandelpad naar de Hondsberg aangelegd, met een poel en extra aanplant bij de houtwallen.

- Natuurgebied Eikenburg, O van Maliskamp, ligt op de plek van het gelijknamige voormalige landgoed. Ook was hier vroeger een buurtschap met deze naam.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Rosmalen, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Beeld

- Johan van Hirtum heeft op zijn site Kijk in Rosmalen foto's van alle 577(!) straten e.a. locaties in het dorp geplaatst.

- Diaserie wandeling rond Rosmalen door Loes Westgeest.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Rosmalen (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Nieuws: - Nieuws uit Rosmalen van Ros Media.

- Dialect: - Pagina over het Rosmalens dialect.

- Dorps- en wijkbelangen: - Dossier van de ex-bewoners van Dorpsstraat 69 m.b.t. het Centrumplan Rosmalen. - Wijkraad Molenhoek.

- Onderwijs: - In Kindcentrum KC Meerlaer in Maliskamp werken Basisschool De Masten en Orthopedagogisch Kindercentrum De Elzengaard nauw samen. Daardoor krijgen kinderen met en zonder beperkingen meer contact met elkaar en wordt de integratie van gehandicapte mensen in de maatschappij bevorderd. Het heeft ze de Onderwijsprijs Noord-Brabant 2018 opgeleverd. De jury is onder de indruk: "Structureel worden de twee groepen bij elkaar gebracht. Ze gymmen samen en vieren samen Kerstmis, Carnaval en Sinterklaas. Daarnaast ondersteunen de leerlingen van De Masten de kinderen van De Elzengaard bij allerlei activiteiten. Het lijdt geen twijfel dat ook de beide teams veel profijt van elkaars expertise zullen hebben. Dat kan de begeleiding van ‘buitenbeentjes’ in de reguliere klas ten goede komen en een bijdrage leveren aan passend onderwijs."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Hintham.

Reactie toevoegen