Status

- Rietveld is een buurtschap en polder in de provincie Utrecht*, in de streek Groene Hart, gemeente Woerden. Vóór 1811 was de buurtschap een 'schoutambacht'. In dat jaar kwam de buurtschap onder de gemeente Zegveld te vallen. Per 1-4-1817 van die gemeente afgesplitst tot een zelfstandige gemeente, per 1-2-1964 grotendeels over naar gemeente Woerden (= buurtschap Rietveld), deels over naar gemeente Bodegraven, kern Nieuwerbrug (= buurtschap De Bree en een klein deel van de dorpskern van Nieuwerbrug).
* Vanouds viel de buurtschap onder Zuid-Holland. In 1989 is de gemeente Woerden en daarmee ook deze buurtschap 'verhuisd' naar de provincie Utrecht.

- De buurtschap Rietveld valt, ook voor de postadressen, onder de stad Woerden.

- De buurtschap Rietveld heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Naam

Naamgeving gemeente
De gemeente heette tot 1859 'Rietveld en De Bree', naar de beide buurtschappen waaruit de gemeente was samengesteld.

Oudere vermeldingen
1156 Retfelt, ca. 1307 en 1333 Rietvelt.

Naamsverklaring
"Samenstelling van het Oudnederlandse ret 'riet' en felt = veld 'open vlakte, ontginnings- of ontwateringseenheid'."(1)

Ligging

De buurtschap Rietveld ligt als lintbebouwing rond de gelijknamige weg, direct W van de stad Woerden. De gelijknamige polder grenst in het Z aan de Oude Rijn, in het W aan de provincie Zuid-Holland (buurtschap De Bree, dorp Nieuwerbrug) (de grens is hier vanouds de verticaal lopende Zegveldse Wetering die zo te zien op de kaarten, tegenwoordig niet meer bestaat), in het N aan de Rietveldse Kade (die min of meer Z parallel aan de lintbebouwing van Zegveld loopt) en in het O aan de Zegveldse Uitweg. Zie ook de Kaart van de polder uit 1857, waarop de contouren van de polder, die nog altijd het grondgebied van de huidige buurtschap vormen, goed te zien zijn.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Rietveld 51 huizen met 376 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp (zoals het in de Volkstelling van dat jaar werd betiteld; in werkelijkheid is het een buurtschap, maar wellicht werd het als hoofdplaats van de gemeente al snel dorp genoemd) 29/235 (= huizen/inwoners) en polder (en tevens buurtschap) De Bree 22/141. Per 1-2-1964 is de gemeente opgeheven en als volgt verdeeld: naar de gemeente Bodegraven: 168 hectare met 194 inwoners (= buurtschap De Bree); naar de gemeente Woerden: 519 hectare met 521 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 140 huizen met ca. 350 inwoners.

Geschiedenis

Bestuurlijk
Rietveld had al sinds de 18e eeuw bestuurlijke banden met het aan de overkant van de Oude Rijn gelegen Barwoutswaarder. De schout en secretaris en na 1825 de burgemeester en gemeentesecretaris van beide plaatsen waren altijd één en dezelfde persoon. De gemeentesecretarie van beide gemeenten (en van buurgemeente Waarder) stond tot 1964 ook altijd in Woerden. Verder hadden de twee gemeenten samen één veldwachter en waren ze allebei voor een deel eigenaar van de begraafplaats in het naburige Waarder.

Wel had Rietveld zijn eigen schepenbank en een eigen 'rechthuis', een herberg die later de naam De Roskam droeg. De Roskam stond aan de uiterste oostgrens van de gemeente, bij de Blokhuisbrug op de splitsing van de Rijksstraatweg en de Zegveldse Uitweg. Tot 1946 huurde de gemeente een aparte kamer in dit café, die was ingericht voor vergaderingen van de gemeenteraad en voor de ambtenaar van de Burgerlijke Stand. Tussen 1946 en 1964 huurde de gemeente twee kamers in de woning van de familie Voordouw. Dat pand stond schuin tegenover de ambtswoning van de burgemeester, het nog bestaande pand op huisnr. 25, dat de gemeente in 1947 had aangekocht voor burgemeester Vos.

Bebouwing en bedrijvigheid
Rietveld bestond uit een lint van boerderijen ten noorden van de Rijksstraatweg (de vroegere Lage Rijndijk) en kleinere huisjes tussen de Rijksstraaweg en de Rijn. In het oostelijk deel van de gemeente, tegen Woerden aan, woonden pan- en steenfabrieksarbeiders in kleine huisjes, behorend bij de dakpannen- en steenfabrieken van de families Knijff en Brunt, die daar al in de 18e eeuw stonden. Aart Knijff Hzn, steenfabrikant, Tweede-Kamerlid en tussen 1877 en 1907 burgemeester van Barwoutswaarder, Rietveld en Waarder had daar in 1858 het landhuis Kop en Hagen laten bouwen. Verder naar het westen bestond de bebouwing vrijwel uitsluitend uit boerderijen en arbeidershuisjes; de overige bedrijvigheid beperkte zich tot wat kleine middenstand en ambachtslieden aan De Bree, waar de Rijksstraatweg het dorp Nieuwerbrug bereikte. De laatste pannenfabriek verdween in 1938; na de Tweede Wereldoorlog was de enige vorm van grotere bedrijvigheid een grasdrogerij.

Onderwijs
De kleine gemeente kende weinig voorzieningen. Een school was er niet; de kinderen uit Rietveld gingen naar de openbare school in Barwoutswaarder, die daar in 1859 door de twee gemeenten gezamenlijk was gesticht. Met een veerpontje werden de leerlingen de Rijn overgezet om het schoolgebouw te kunnen bereiken. Deze openbare school heeft tot 1929 bestaan; toen is het gebouw verkocht aan de Vereniging voor Christelijk onderwijs in Barwoutswaarder en Rietveld. De school heeft tot 1968 als christelijke school voortbestaan en is toen vanwege het sterk gedaalde aantal leerlingen opgeheven.

Uitbreiding: lastig
In tegenstelling tot Barwoutswaarder groeide Rietveld na de Tweede Wereldoorlog nauwelijks. Het bouwen van nieuwe woningen was moeilijk, deels omdat het Rijk nauwelijks woningen toewees aan de kleine gemeente, maar vooral door de ligging van de gemeente aan de Rijksstraatweg. Nieuwbouw langs die weg mocht alleen maar als Rijkswaterstaat een uitritvergunning vanaf het nieuw te bouwen pand naar de Rijksstraatweg verleende. Dit was een gevolg van de Wet op de Lintbebouwing en vergunningen werden door het Rijk niet of nauwelijks verstrekt. In de jaren vijftig gebeurde dat maar één keer, voor een complexje van enkele woningwetwoningen aan de Gloeiende Spijker, een buurtje dat anderhalve kilometer van Nieuwerbrug lag.

Rijksstraatweg
De “hoofdweg” van Rietveld was de uit het begin van de 19e eeuw daterende Rijksstraatweg, die Den Haag en Leiden met Utrecht verbond. Dat zorgde voor veel drukte, aanvankelijk van ruiters en postkoetsen, die vanaf het begin van de vorige eeuw vervangen werden door fietsers en auto’s.

Het einde van de gemeente
Reeds in de jaren twintig van de vorige eeuw werd er bij het Rijk en de provincie Zuid-Holland serieus nagedacht over plannen om het aantal gemeenten in het oosten van de provincie te verkleinen door samenvoeging of herindeling. Al snel na de Tweede Wereldoorlog, in 1946, wilde de provincie de gemeente Rietveld opheffen en bij de gemeenten Woerden en Bodegraven voegen. De gemeente verzette zich, net als de naburige kleine plattelandsgemeenten, hevig tegen dit plan; het werd dan ook niet uitgevoerd.

In 1957 werd het plan echter opnieuw ter tafel gebracht en het verzet van de betrokken kleine gemeenten mocht niet meer baten. Het zou echter nog 6 jaar duren voordat er een definitief einde kwam aan de zelfstandige gemeente Rietveld. Per 1 februari 1964 werd ze opgeheven; het grootste gedeelte, te weten de gehele gelijknamige polder en ongeveer de helft van de polder De Bree, werd bij Woerden gevoegd, terwijl het resterende stuk van De Bree, grenzend aan Nieuwerbrug, onderdeel werd van de gemeente Bodegraven. Tot op de dag van vandaag zijn beide buurtschappen grotendeels agrarische kernen gebleven. (bron: Regionaal Historisch Centrum RHC Rijnstreek en Lopikerwaard)

Posterijen
Vanaf 1850 werd ernaar gestreefd om in principe in iedere gemeente een postkantoor te vestigen. Bij de kleinste gemeenten zoals Rietveld was dat ook in die tijd al niet rendabel. Daarom kreeg deze gemeente in 1865 slechts een brievenbus.

De poldermolen van de Polder Rietveld, een windmolen van het type wipmolen, stond aan de Middelwetering, dateerde uit 1709 en is in 1927 gesloopt.

- Geschiedenis van de vroegere gemeenten Barwoutswaarder en Rietveld door Dorpsplatform Rijnoevers.

Recente ontwikkelingen

- Als vervanging voor een onopvallend huis uit de jaren zestig op Rietveld heeft Ben Kraan Architecten in 2008 een landelijke woning ontworpen, gebruik makend van de vrije ligging en uitgewerkt met warme en gebiedseigen materialen.

- In 2015 heeft de Provincie groot onderhoud uitgevoerd aan de weg Rietveld (N458). De weg heeft nieuwe asfaltlagen en nieuwe belijning gekregen, zodat hij voor de komende 15 jaar weer in een technisch goede staat is en voldoet aan de laatste richtlijnen. De weg is bovendien veiliger gemaakt. Belangrijkste veiligheidsmaatregel is het weghalen van vrijwel alle asfaltstroken tussen de rijbaan en het vrijliggende fietspad. Op deze gedeelten parkeerden vaak auto's en vrachtwagens, waardoor fietsers moesten uitwijken. Andersom konden bestuurders schoolgaande fietsers minder goed zien. Verder zijn de eerder opengebroken weggedeelten geasfalteerd en is er betere ledverlichting gekomen. Verder zijn de fietspaden breder gemaakt.

Bezienswaardigheden

- De buurtschap Rietveld heeft 7 rijksmonumenten, zijnde herenhuis Kop en Hagen met tegenovergelegen koetshuis, beide uit 1858, op nr. 36; hoeve Rietveld, 18e-eeuwse boerderij onder rieten wolfdak, puntgevel met vlechtingen, op nr. 68; boerderij uit 1679 met woonhuis en stal, gedekt door rieten wolfdak, op nr. 90; langhuisboerderij Lagerwoerd uit 1902, met wagenschuur, op nr. 92, en boerderij Voorbreed, in oorsprong 17e-eeuwse boerderij van het krukhuistype onder rieten wolfdak, tuitgevel aan rechterzijde, gecementeerde plint, op nr. 128 (die op de rijksmonumentenlijst onder Woerden staat vermeld, vandaar dat er onder de 1e link in deze alinea maar 6 staan).

- Het pand Rietveld 25/25a staat bekend als de Burgemeesterswoning. Het betreft een vrijstaand woonhuis, gelegen op de smalle strook tussen de weg en de Oude Rijn. De architectuur is harmonisch en karakteristiek voor de bouwtijd. Het pand is in 1852 gebouwd door steenfabrikant Dirk Kolde Haan, die er met zijn gezin ook woonde. Zijn zoon Jan Hendrik de Haan verkocht het rond 1875 aan Cornelis Brunt, een telg uit de bekende Rietveldse steenbakkersfamilie. Hij en later zijn zoon Pieter Jonker Brunt bewoonden het huis tot 1924. In 1925 verkocht laatstgenoemde, inmiddels ook burgemeester van de gemeente en de buurgemeenten Waarder en Barwoutswaarder, het aan Jacobus Brunt, een andere steenfabrikant.

In 1947 is het pand verkocht aan de toen nog bestaande gemeenten Barwoutswaarder, Waarder en Rietveld om te verhuren als ambtswoning voor de burgemeester van die gemeenten. Als zodanig heeft alleen H.H.C.Vos er van 1948 tot 1952 gewoond. Hij was burgemeester van 1947 tot 1951. Toen hij in 1951 burgemeester van Woerden werd (1951-1965) is hij op de Utrechtsestraatweg gaan wonen. Nadien verhuurden de gezamenlijke gemeenten het pand weer en werd het gesplitst in twee woningen. Na de gemeentelijke herindeling van 1964 is het pand eigendom geworden van de gemeente Woerden. Na het overlijden van de toenmalige bewoonster, mevrouw De Vos sr. (geen familie dus van burgemeester Vos) wordt haar deel van de woning niet meer gebruikt en ongeschikt verklaard voor bewoning. Het rechterdeel blijft als woning in gebruik door een zoon van mevrouw De Vos sr. en zijn gezin. Zij blijven er wonen tot februari 2014. Sindsdien is er anti-kraak bewoning geweest.

Een aantal malen (1991, 2014) is geprobeerd het pand op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen. Het pand is echter vooralsnog niet op die lijst gekomen omdat dit een belemmering zou vormen voor de aanleg van de Westelijke Randweg. Nu de aanleg daarvan definitief van de baan is (raadsbesluit van 3 juli 2015) - in ieder geval op deze locatie - heeft de gemeente het pand in oktober 2015 verkocht aan Stichting Stadsherstel Woerden. Bij de verkoop heeft het pand alsnog de status van gemeentelijk monument verkregen. De stichting heeft het pand in 2017 gerestaureerd en in de oorspronkelijke staat teruggebracht. - In november 2016 is het pand verkocht aan nieuwe eigenaren, die het als woning hebben betrokken. (© Stichting Stadsherstel Woerden)

Landschap, natuur en recreatie

- "Een kwetsbaar weidevogelgebied in Polder Rietveld, ten noordwesten van Woerden, blijft behouden. Utrechts Landschap heeft het in 2020 aangekocht om ervoor te zorgen dat het voor altijd natuur blijft. Met donaties hoopt de natuurorganisatie de polder in de toekomst nóg weidevogelvriendelijker te kunnen maken. Utrechts Landschap is ontzettend blij dat het de 40 hectare waardevolle natuur heeft kunnen veiligstellen. Het is een prachtig vogelweidegebied, met grutto’s, veldleeuweriken, zwarte sterns, purperreigers en tureluurs. ‘Gebieden waar het goed gaat met weidevogels worden steeds zeldzamer. Een vogelrijk gebied als dit, daar moet je dus zuinig op zijn!’, aldus ecoloog Markus Feijen van Utrecht Landschap.

Natuur veilig stellen. In een provincie waar ruimte schaars is, stelt Utrechts Landschap sinds 1927 natuur veilig door gebieden aan te kopen. Dat heeft succes, want de stichting beheert inmiddels 5.800 hectare natuur. ‘Met alleen het aankopen van dit gebied in Polder Rietveld zijn we er echter niet,’ vertelt directeur-rentmeester Saskia van Dockum. ‘Het is onze taak om het gebied nu zorgvuldig te gaan beheren. Ook willen we het nóg mooier maken voor de weidevogels. Daarvoor kunnen we alle steun goed gebruiken!’

Extra geld nodig voor weidevogels. Ecoloog Markus Feijen: ‘We willen het gebied zo ontwikkelen dat er een mozaïek ontstaat van plasdras, hogere stukjes en alle overgangen daartussen. In zo’n gebied kunnen volwassen vogels, maar zeker ook hun kuikens, altijd wat te eten vinden. Wie weet broeden er straks tussen het riet watersnippen of op een nestvlot op de sloot zwarte sterns!’ Om dit te kunnen bereiken, heeft Utrechts Landschap extra geld nodig. Wil je de weidevogels in Polder Rietveld helpen? Dat kan door hier een donatie te doen. Iedere bijdrage is welkom! Dankzij. Utrechts Landschap kon het gebied aankopen dankzij de trouwe steun van 28.000 donateurs en een grote financiële bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Vogelbescherming Nederland is verheugd dat het weidevogelgebied onder beheer van Utrechts Landschap is gekomen en steunt de natuurorganisatie door haar deskundigheid met betrekking tot weidevogels beschikbaar te stellen." (bron: Utrechts Landschap, september 2020)

Links

- Belangenorganisatie: - Dorpsplatform Rijnoevers zet zich in voor behoud en bevordering van een veilig en leefbaar Rietveld (gelegen N langs de Oude Rijn) en Barwoutswaarder (gelegen Z langs de Oude Rijn). De onderwerpen die hierbij een rol spelen, zijn divers. Denk aan verkeersproblematiek, varen op de Oude Rijn, een schone leefomgeving, sociale aspecten en culturele activiteiten. "Dat 'Rijnoevers' een dorpsplatform is en geen wijkplatform is niet zonder reden. Onze kernen waren dorpen met lintbebouwing, ten westen van de stad Woerden. Ze hadden een eigen gemeentebestuur en een gezamenlijke burgemeester. Pas in 1964 zijn de twee dorpen opgegaan in de gemeente Woerden." Aldus het Dorpsplatform op hun site.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)