Status

- Raren is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Vaals.

- De buurtschap Raren valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Vaals.

- De buurtschap Raren heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam, zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Naam

In het Limburgs
Ejen Roare of D’r Roare.

Oudere vermeldingen
ca. 1320-1396 zen Roederen, 1665 Raeren.

Naamsverklaring
Het betreft hier een uit het Germaans afkomstige meervoudsvorm van rade ‘rooiing, ontginning’, respectievelijk de zich daar bevindende nederzetting.(3040, 3083)

Ligging

De buurtschap Raren ligt ZW van het dorp Vaals, rond de Rarenderstraat, de Meelenbroekerweg en de Lange Bosweg. Direct O van de Rarenderstraat ligt de ook onder de buurtschap vallende buitenplaats Vaalsbroek, rond de gelijknamige weg. De buurtschap ligt verder Z van de dorpen Holset en Lemiers, ZO van het dorp Vijlen, W van de stad Aken in Duitsland, N van de plaats Gemmenich in België en NO van de plaats Plombières in België.

Statistische gegevens

In 1840 omvat buurtschap Raren 27 huizen met 114 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 70 huizen met ca. 200 inwoners.

Geschiedenis

Op twee plaatsen in Raren worden Romeinse gebouwen vermoed, maar er hebben nog geen opgravingen plaatsgevonden.

Vermoedelijk in de middeleeuwen ontstond Raren als nederzetting van ‘laten’ van Vaalsbroek. Volgens een lijst met de vroegste inschrijvingen van ca. 1320 moesten zes in Raren (‘zen Roederen’) gelegen bezittingen cijnsen en/of pachten afleveren aan de heerlijkheid Einrade bij Holset.

Vaalsbroek was in het feodale tijdperk een heerlijkheid. De Heer hiervan had ook het beheer over het Malensbos. De vroegst bekende eigenaar van Vaalsbroek was in 1334 de schildknaap Symon in den Bruke, vermeld als Symon de Bruch. In zijn zegel noemde hij zich Symon van Holset. Hij werd vermeld in 1334 als schout, in 1337 als ‘meier’ van (Aken )Burtscheid, in 1339 als voogd van de abdij Burtscheid te Vijlen. Hij kwam ook onder de Latijnse namen ‘de Lacu’ of ‘de Palude’ voor, wat hetzelfde bedoelt als Broek. Zijn zoon Simon noemde zich ook van Broek enz.

Door ‘Lise in den Bruch’, een dochter van Simon II, kwam het bezit aan haar zoon Balduin Nyt van Birgel, daarna aan de van hem afstammende takken van de geslachten De Bertolf van Belven, Crummel van Nechtersheim, Van Eys-Beusdal en verder door koop aan Lamberts von Cortenbach, Von Clermont en hun nakomelingen.

Het door een gracht omringde adellijk huis (= kasteel) Vaalsbroek met molen en panhuis was als leen van de Heren van Gronsveld afkomstig. Vrij erfgoed, een zogenoemd ‘zonneleen’, was het laathof Vaalsbroek met toebehorende goederen, die zich onder meer in de twee delen van het dorp Vaals bevonden, dus ook in het Akense Vaalser Quartier.

Raren en Vaalsbroek hebben altijd tot de parochie St. Paulus Vaals behoord, met uitzondering van de periode mei 1938 t/m april 1939. (© Heemkundekring Sankt Tolbert Vaals)

Bezienswaardigheden

- Raren heeft exclusief buitenplaats Vaalsbroek 12 rijksmonumenten.

- Raren is gedeeltelijk een beschermd dorpsgezicht. Hier liggen de oudste vakwerkhuizen van Limburg (16e-17e eeuw).

- Kasteel Vaalsbroek (Vaalsbroek 1) dateert oorspronkelijk uit begin 15e eeuw, is in 1761 verbouwd door Johann Arnold von Clermont, en van 1974 tot 1980 gerenoveerd en herbestemd tot hotel. De prachtige kasteeltuin met fraaie oude bomen en een bijzondere hoogstamfruitboomgaard is dagelijks vrij toegankelijk. Mausoleum van de familie Von Clermont, restaurant In de Oude Watermolen met molenwiel en bijbehorende molenvijver.

De buitenplaats Vaalsbroek heeft in 2002 de status van rijksmonument gekregen. Dat omvat naast het kasteel, de watermolen en de vakwerkschuur ook het park, het mausoleum, de hekken en de tuinornamenten. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bestempelt de buitenplaats als een "vrij uniek gegeven". Een park op een relatief klein terrein met grote hoogteverschillen, in een overgangsstijl tussen barok en landschapsstijl. Het totaal van kasteel en parkaanleg is gaaf bewaard gebleven, aldus de RCE. Toenmalig directeur J. Janssen had nog wel een paar wensen op zijn verlanglijstje staan: hij wilde ook nog de ijskelder, het bad-/theehuis en het labyrint in oude glorie herstellen.

- Watermolen de Vaalsbroekermolen (Vaalsbroek 3) is een middenslagmolen. Het waterrad, met een middellijn van 5,1 meter, wordt aangedreven door water uit een vergaarvijver, gevoed door een groot aantal bronnen op het landgoed, die deel uitmaken van de Zieversbeek. De molen is tot ca. 1960 gebruikt, voornamelijk voor de eigen meelvoorziening van het landgoed. In 1978 komt het kasteel met daarbij de molen weer in bezit van de Nederlandse Staatsmijnen, waarna voor de molen echter een tijdperk van verval begint. In 1988 is door een investeringsgroep op het terrein naast de molen een hotel gebouwd, waarvan de boerderij en het molengebouw als vleugel deel zijn gaan uitmaken. De molen is gerestaureerd. De maalinrichting, voor zover nog aanwezig, en de dieselmotor zijn behouden en maken nu deel uit van het interieur van het in het gebouw ingerichte restaurant. De oude vierkante schoorsteen van de stoommachine is eveneens gehandhaafd en het in verval geraakte waterrad is geheel volgens de oorspronkelijke vorm vernieuwd.

Landschap, natuur en recreatie

- "Tussen het Vijlenerbos en buurtschap Raren bij Vaals heeft ARK Natuurontwikkeling in 2019 en 2020 met een Europese subsidie zo'n 8 hectare hellinggrasland klimaatbestendig ingericht. Onder meer zijn drainagepijpen verwijderd en het beekje waarin de pijpen uitmonden, is verondiept en verbreed. Zo kan het water in het vervolg door ruige vegetatie minder snel afstromen en wordt er meer water vastgehouden. Aan de bovenkant van dit beekje is bovendien een bestaande moerassige kom uitgebreid. De grond die bij dit graafwerk is vrijgekomen, is weer in het terrein verwerkt.

Natuurlijke waterberging. Deze hellinggraslanden zijn sinds 2019 in eigendom van het Elisabeth Strouven Fonds, dat in de omgeving van Raren en Wolfhaag meer graslanden bezit. Deze worden allemaal extensief agrarisch beheerd (natuurinclusieve landbouw). Daarbij is slechts 80% van het oppervlak daadwerkelijk in agrarisch gebruik; de resterende 20% is exclusief gereserveerd voor natuur en natuurlijke waterberging.

Hazelmuis en wilde kat profiteren. Voor de inrichting van de graslanden werkt het Elisabeth Strouven Fonds samen met ARK. Naast het herstel van hellingmoeras en bronbeek bij Raren voor waterberging en natuur, heeft ARK in 2019 ook struweelhagen geplant op graften en perceelranden. Deze aanplant verruwt het hellingoppervlak en heeft daardoor een vertragend effect op het water dat na een hoosbui van een helling afstroomt, en dat voorkomt wateroverlast in de lager gelegen bewoonde dalen. Daarnaast vervullen de struweelhagen een belangrijke ecologische functie. Ze vormen een uitstekend biotoop voor de hazelmuis, die in en aan de rand van het Vijlenerbos leeft. Ook bieden ze beschutting aan de wilde katten uit het Vijlenerbos die op zoek gaan naar nieuw territorium. De klimaatmaatregelen die ARK in het gebied heeft uitgevoerd, zijn betaald vanuit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (POP3-waterproject)." (bron: ARK Natuurontwikkeling, november 2020)