Putkop is een buurtschap en bedrijventerrein in de provincie Utrecht, gemeente Woerden. T/m 2000 gemeente Harmelen. De buurtschap Putkop heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.
De gemeente Kamerik had t/m 31-3-1964 een enclavetje O van de Oude Rijn, direct Z van de spoorlijn. Het betrof een deel van buurtschap Putkop, die voor het overige onder Harmelen viel en tegenwoordig in zijn geheel valt. Zie de stippellijnen.
De kleine buurtschap Putkop ligt in een NW hoekje van het gelijknamige, huidige bedrijventerrein, NW van de dorpskern van Harmelen en W van buurtschap Breudijk
Als je vanuit Haarzuilens de kilometerslange weg en buurtschap Breudijk doorrijdt of -wandelt, zie je helemaal aan het eind, aan de rechterkant, de doodlopende weg en buurtschap Putkop.
Dit oudere, verscholen huizenblokje in buurtschap Putkop bij Harmelen grenst direct aan de spoorlijn waar op 8 januari 1962 het ernstigste spoorwegongeluk in Nederland heeft plaatsgevonden, met 93 doden en 52 gewonden
Van 1855 tot 1936 is er in buurtschap Putkop de halte Harmelen aan de spoorlijn Utrecht-Rotterdam. Helaas is in laatstgenoemd jaar ook het stationsgebouw afgebroken.
Bij buurtschap Putkop in Harmelen, destijds (t/m 31-3-1964) tevens deels gemeente Kamerik, is in 2012 het monument geplaatst ter herinnering aan de vreselijke treinramp van 1962
De boerderij met gevelopschrift Putkuip staat op Gerverscop 2 en valt tegenwoordig onder de buurtschap Gerverscop, maar viel onder de oorspronkelijke buurtschap Putkop, die daar lag, rond de splitsing met de Wildveldseweg.
- Putkop is een buurtschap en bedrijventerrein in de provincie Utrecht, gemeente Woerden. T/m 2000 gemeente Harmelen. Een deel van de kleine oude kern van de buurtschap rond de weg Putkop viel t/m 31-3-1964 onder de gemeente Kamerik. Dat stukje is per 1-4-1964 middels grenscorrectie overgegaan naar de gemeente Harmelen. Het betrof een oppervlakte van 7 ha met op dat moment 63 inwoners. Zie de kaart elders op deze pagina.
- De buurtschap en het bedrijventerrein Putkop vallen, ook voor de postadressen, onder het dorp Harmelen.
- De buurtschap Putkop heeft geen plaatsnaamborden, zodat je slechts aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
Putcuyp, Putcoep, Puitkop, 1280-1287 "dat goet ter Putkupe in dat bisscopdome", 1295 Putcupe, ca. 1305 Die Pitkupe, 1381-1383 aen die Putcuup, 1420 "dat blochuus te Putkupe", 1429 en 1430 tot Puutkuup, opte Putkuyp, 1526 de Puttecuyp.
Naamsverklaring
Oorspronkelijk de naam van een versterking op de grens van Holland en Utrecht. Gaat terug op het Middelnederlandse putcupe 'kuip waarin men water put, of die met geput water gevuld wordt, watertobbe', hier mogelijk als metafoor voor een bepaald type burcht. Ook bij Ooij lag anno 1388 een fortalicium 'versterking' Putcuyp.(1) In tegenstelling tot nabijgelegen buurtschappen als Teckop, Gerverscop en Reijerscop gaat het hier dus niet om een zogeheten cope-ontginning.
De buurtschap Putkop ligt rond de gelijknamige weg en rond de wegen Breudijk (het gedeelte van deze weg rond en W van het kruispunt met de Energieweg) en Leidsestraatweg (de N198; het gedeelte van deze weg tussen de spoorweg en het kruispunt met de Burgemeester van Koningsbruggenweg (de N419)).
Het bedrijventerrein Putkop ligt rond de hiervoor al genoemde weg(delen) en verder rond de wegen Nijverheidsweg, Industrieweg, Energieweg, Handelsweg, Productieweg, Techniekweg en Bedrijfsweg. Buurtschap en bedrijventerrein liggen direct NW van het dorp Harmelen, O van de stad Woerden, OZO van het dorp Kamerik, ZO van het dorp Kanis, Z van het dorp Kockengen, W van het dorp Vleuten, N van de A12 en NO van het dorp Linschoten.
Terug naar bovenDe buurtschap en het bedrijventerrein Putkop omvatten ca. 95 huizen en ca. 125 bedrijfsgebouwen, met ca. 240 inwoners.
Terug naar bovenBlokhuis
Vroeger heeft er een zogeheten blokhuis in Putkop gestaan. In de rijmkroniek van Melis Stoke staat dat het verdedigingswerk kort na de moord op graaf Floris V in 1296 is opgetrokken om Holland tegen Utrecht te beschermen. In 1420 wordt gemeld dat de Utrechters "dat blochuus te Putkupe ghevesticht ende beset hadden" en van daaruit het land van Woerden plunderden. Ook werden hier vanaf 1429 de geschillen tussen Holland en Utrecht besproken. In 1481 wordt door de burgers van Woerden de oude versterking opnieuw opgetrokken. In 1575/76 is er sprake van een schans. Ter plekke is niet meer te zien waar het pand ooit gestaan heeft. Zie verder de pagina Geschiedenis blokhuis Putkop op de site Kastelen in Utrecht.
Station en spoorlijn
Van 1855 tot 1936 is er in buurtschap Putkop de halte Harmelen aan de spoorlijn Utrecht-Rotterdam. Helaas is in laatstgenoemd jaar ook het stationsgebouw uit 1869 afgebroken. Men vond het ontwerp van het station zo geslaagd dat het 'type Harmelen' nog vele keren op andere plaatsen werd gebouwd.
Opmerkelijk is dat de spoorlijn hier met een wijde boog N om Harmelen heen gaat. De intentie van de Nederlandsche Rijn-Spoorwegmaatschappij (NRS) was om de lijn hier recht van Vleuten (NO van Harmelen) naar Woerden (W van Harmelen) te trekken. De spoorlijn zou dan dwars door het dorp Harmelen komen te lopen. In die tijd was dat geen probleem. Integendeel; het was goedkoop en de reizigers werden voor de deur afgezet. Dit tracé viel bij de 'ambachtsheer' van Harmelen, mevr. H.C.L. Van Beusechem, echter niet in goede aarde. De ambachtsheren hadden jaren gestreefd om rond het kasteel aaneengesloten grondbezit te verkrijgen. En dat was inmiddels prima gelukt. Het bezit omvatte ruwweg al het land tussen de Harmelerwaard, via de Leidse Rijn naar het dorp en vandaar naar de Breudijk tot aan Kortjak en vervolgens via de Bijleveld weer richting het kasteel.
Nog steeds staan er bij het begin van de Joncheerelaan en bij de Tiendweg twee zuilen met de tekst 'Huize Harmelen'. Zo werd duidelijk aangegeven dat men op privé-terrein kwam. Zo nodig kon men een balk tussen de palen leggen waardoor het terrein van de ambachtsheer werd afgesloten. De nieuwe spoorlijn zou het landgoed in tweeën splitsen, terwijl het kasteel met zijn landerijen en bossen er op dat moment zo prachtig bij lagen. Het kasteel was net gemoderniseerd en aanleg van bossen en tuinen had kapitalen gekost. Het koetshuis was verplaatst naar de Tiendweg en in de weilanden tussen het dorp en kasteel werd een duiventoren geplaatst, als symbool van rijkdom en macht. Jagtrust met het Vijverbos vormde op zich al een fraai geheel en was een jachtgebied. De komst van een trein zou de rust allen maar verstoren. Het mag duidelijk zijn; de plannen van de N.R.S. strookten niet met de ideeën van de kasteelheer. Mede hierdoor werd het tracé met een wijde boog om (Huize) Harmelen gelegd.
Het traject over Harmelens grondgebied had slechts een lengte van 2600 meter. Dat nam niet weg dat het tracé tussen de Bijleveld in Vleuten en de Leidse Rijn bij Woerden achtereenvolgens de gemeentegrens van Harmelen-Kamerik-Harmelen-Gerverscop-Harmelen doorsneed, tot ze eindelijk over de Rijn bij de Putkop Woerden bereikte. Voor deze strook waren niet minder dan 23 transacties nodig. Bijgevolg werden vele percelen doorsneden en waren diverse overpaden en bruggen nodig.
In de omgeving van de Putkop werd voor f. 6.000,– een terrein aangekocht van Thomas Willem van Oudleusden, groot 250 bij 125 meter. Hierop verrees het eerste station van Harmelen. Voor de aanleg van de spoorweg werd langs de Rijn een aanlegplaats gegraven, een haventje voor het lossen van bouwmateriaal. Dit was tot voor kort nog in gebruik door de Fa. Ekelschot en lag tussen de overweg en de gesloopte Kleinjansbrug. Deze hulpvaart werd gebruikt als overslagplaats van goederen van trein op schip. Voor de veiligheid en toezicht op de spoorbaan werden er verschillende huizen gebouwd voor de opzichters. Deze konden zo nodig dienst doen als station of directiekamer. Deze huizen stonden bij de overweg in de Putkop en aan de Breudijk. (bron: SHHV)
Treinramp
De meest dramatische dag in de historie van Harmelen is de treinramp op 8 januari 1962 ter hoogte van buurtschap Putkop. Op die dag botsen de treinen uit Leeuwarden en Rotterdam in dichte mist op de (toen nog) gelijkvloerse kruising en vinden 93 mensen de dood. Het is het treinongeval met de meeste slachtoffers ooit in Nederland.
Er zijn diverse publicaties over de treinramp verschenen. Eén daarvan is 'Ter nagedachtenis Treinramp Harmelen 8 januari 1962', geschreven en uitgegeven door Hans Fictoor. "Mijn vader, Pieter Fictoor, was machinist bij de spoorwegen en is in 1962 bij de treinramp in Putkop bij Harmelen om het leven gekomen. Bij deze ramp zijn 93 mensen omgekomen en vielen 54 gewonden. Jaarlijks zie ik op tv herdenkingen van rampen zoals Bijlmer, Faro, Hercules, Enschede, Volendam, Schiphol etc. Over de treinramp hoor je zelden of nooit iets en daarom is deze ramp bij velen onbekend. Er staat een ‘landelijk monument spoorwegongevallen’ in Utrecht, echter zonder de namen van de slachtoffers.
Ik heb in eigen beheer een boek geschreven en uitgegeven ter nagedachtenis aan mijn vader en met hem voor alle slachtoffers van deze ramp. Dit boek zie ik als een monument voor alle slachtoffers, reden waarom alle namen van de omgekomen mensen als bijlage in het boek zijn opgenomen. In het boek beschrijf ik de week, vanaf het ongeval t/m de begrafenis, zoals wij die als gezin hebben meegemaakt. Daar tussendoor geef ik een beschrijving van mijn ouders en grootouders vanaf de oorlog, de loopbaan van mijn vader bij de spoorwegen en de gevolgen voor ons gezin na de begrafenis. Het is een indrukwekkend boek geworden, voorzien van veel foto’s en documenten."
Ook J.F.A.M. Entken, die ten tijde van de treinramp bij de afdeling Voorlichting van de NS werkt, heeft er een boekje over geschreven (AO-reeks, nr. 895). Met betrekking tot de beveiliging schrijft hij: "Er bestaan ook beveiligingssystemen, waarbij de trein automatisch begint te remmen, wanneer deze door een rood licht rijdt. In het buitenland wordt dit systeem toegepast; in ons land wil men er niet gaarne aan. Hierdoor wordt immers de persoonlijke verantwoording geheel uitgeschakeld." Maar hier dacht de politiek toch anders over. De treinramp bij Harmelen is de belangrijkste aanleiding geweest om het Nederlandse spoorwegnet beter te beveiligen. Hierbij koos men niet voor een systeem zoals het Duitse Indusi, dat betrekkelijk snel zou kunnen worden ingevoerd. In plaats daarvan zou het nog tientallen jaren duren voordat vrijwel het hele net was beveiligd met ATB (= 'automatische treinbeïnvloeding'). Wat betreft de 'persoonlijke verantwoording': die is inmiddels zo ver afgenomen dat de ATB is uitgebreid naar emplacementen, vanwege de dagelijkse STS-incidenten (STS = stoptonend sein). - Nog een pagina over de treinramp bij Putkop / Harmelen, met beschrijving van wat vooraf ging, de ramp zelf, de oorzaken, en de maatregelen die nadien zijn getroffen. - Videoreportage van de treinramp te Putkop bij Harmelen 1962 (17 min.). - Documentaire 50 jaar treinramp Harmelen.
Bedrijvigheid
Sinds de jaren tachtig is direct Z van buurtschap Putkop op initiatief van de toenmalig gemeente Harmelen Bedrijventerrein Putkop ontwikkeld, dat vooral lokale en regionale bedrijven huisvest op het gebied van technische productie, transport en dienstverlening. Voorheen waren deze bedrijven in de bebouwde kom en het buitengebied gevestigd. Het noordelijk deel van het bedrijventerrein is ouder dan het zuidelijk deel. De Breudijk en Leidsestraatweg vormen oude bebouwingslinten met enkele karakteristieke panden. Belangrijk ruimtelijk aspect is de groenstructuur langs de wegen op het bedrijventerrein. De oppervlakte van het terrein bedraagt ca. 29 ha. De totale oppervlakte van de aanwezige bedrijfsruimten bedraagt ca. 4,4 ha. Op het terrein zijn ca. 87 bedrijven aanwezig, die in totaal ruim 700 arbeidsplaatsen genereren. (bron: Economische Monitor, 2009). - Bestemmingsplan bedrijventerreinen Barwoutswaarder, Polanen en Putkop (2012).
Een aantal bedrijven in de gemeente Woerden wil uitbreiden. In totaal is daar ca. 6 ha grond voor nodig. De Provincie heeft in 2016 geaccordeerd dat de gemeente haar bedrijventerreinenoppervlak met die hoeveelheid mag uitbreiden. De gemeente zou dat het liefst realiseren middels uitbreiding van het bedrijventerrein in Barwoutswaarder, de Provincie ziet dit het liefst gerealiseerd middels uitbreiding van bedrijventerrein Putkop. Dat heeft niet de voorkeur van wethouder Hans Haring: "Bij Putkop is het terrein eigenlijk aan de krappe kant. Het is niet geschikt; het terrein zit te dicht bij woningen en bij een zorgcentrum. Dat is voor vestiging van bedrijven niet ideaal." Medio 2017 verwachten gemeenten en Provincie het eens te worden over de locatie. (bron: AD, 7-10-2016)
- In jaargang 1990, nr. 3 van kwartaaltijdschrift Heemtijdinghen van de Stichts-Hollandse Historische Vereniging beschrijft J. van Bemmel uitvoerig de geschiedenis van de buurtschap Putkop (pag. 80-96), waaronder de verschuiving van de plaatsnaam van N van de spoorlijn naar Z van de spoorlijn.
Terug naar boven- In 2012 heeft Mr. Pieter van Vollenhoven, oud-voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, in buurtschap Putkop het monument onthuld ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de treinramp van 1962.
* Van kunstenaar Taeke de Jong.
- De boerderij met gevelopschrift Putkuip staat op Gerverscop 2 en valt tegenwoordig onder de buurtschap Gerverscop, maar viel onder de oorspronkelijke buurtschap Putkop, die daar lag, rond de splitsing met de Wildveldseweg. De naam van de boerderij verwijst daar nog naar. Op deze foto kun je zien dat dat hoekje oorspronkelijk onder de gemeente Kamerik viel. De boerderij staat op de locatie van het vroegere blokhuis (waarvoor zie het hoofdstuk Geschiedenis). De boerderij is omgeven door sloten, die mogelijk de oude grachten vormden. In de vorige eeuw zijn door de toenmalige eigenaar, de heer Korver, twee eeuwenoude bruggen over deze sloten vervangen door dammen met een duiker. Het kasteelterrein bevindt zich naast boerderij Oud Riethove en is tegenwoordig in gebruik als boomgaard.
Reactie toevoegen