Status

- Polsbroek is een dorp in de provincie Utrecht, in de streek Lopikerwaard, gemeente Lopik. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1988.

- De gemeente is ontstaan door een wet van 27 juni 1857, die de gemeenten Noord- (1840 49 huizen, 586 inwoners) en Zuid-Polsbroek (1840 35 huizen, 289 inwoners) samenvoegde.

- De gemeente omvatte (en het dorp omvat nog altijd) verder het westelijke deel van de buurtschap Polsbroekerdam.

- Witkamp (1877) meldt nog over Zuid-Polsbroek: “De heerlijkheid behoorde vroeger tot Holland en is eerst door de wet van 19 mei 1819 aan Utrecht gekomen.”

- Wapen van de voormalige gemeente. - Wapen van de voormalige gemeente Noord-Polsbroek. - Wapen van de voormalige gemeente Zuid-Polsbroek.

Naam

Oudere vermeldingen
1155 Pulsebroch, 1228-1229 Gerardus de Pusbruch, 1289 Polsbroec, 1299 Polsbroeke, 1299 en 1300 Polsbroec, Polsbrouc, ca. 1307 Polsbroic, 1573 en 1665 Polsbrouck.

Naamsverklaring
Samenstelling van broek 'moerassig, drassig land' en een onbekend eerste deel, wel verklaard als de persoonsnaam Pollo, hetgeen niet waarschijnlijk is. Eerder pulse, pols 'laag van ineengestrengeld vlotkruid en waterplanten op een moeras'.(1)

Bij- en spotnamen
Inwoners van Polsbroek worden ook kroosvissers genoemd. Kroos of eendenkroos is een veel in niet-stromend water voorkomend plantje, dat soms over het gehele wateroppervlak een ‘groene deken’ legt. In veel Nederlandse plaatsen heeft dit waterplantje voor deze schimpnaam gezorgd. (122)

Ligging

Het dorp ligt N van Schoonhoven. Gelegen aan de Benschopse Wetering, in het ZW van de provincie Utrecht op de grens met de provincie Zuid-Holland. Het dorp strekt zich uit van het ZW naar het NO langs een vaart die Noord- en Zuid-Polsbroek scheidt.

Statistische gegevens

In 1840 heeft het dorp (dat wil zeggen de toenmalige gemeenten Noord- en Zuid-Polsbroek gezamenlijk) 84 huizen met 875 inwoners. Bij haar opheffing per 1-1-1989 heeft de gemeente een oppervlakte van 1.127 hectare met 382 huizen en 1.180 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 500 huizen met ca. 1.200 inwoners.

Geschiedenis

- Beknopte geschiedenis van Polsbroek.

- Inventaris van het archief van de heerlijkheid Zuid-Polsbroek 1424-1914.

Recente ontwikkelingen

- "Aan de Dorp worden 11 woningen gebouwd op een erf. Aan de voorzijde, op de hoek van het erf staat een oude, formele dokterswoning. Achter op het erf stonden een aantal schuren en daarachter liggen de graslanden. Dit is echt karakteristiek voor het dorp[ en was daarom het uitgangspunt voor het ontwerp van de nieuw te bouwen woningen. De basis voor de ontwerpen is het type schuurwoning. Plan Zijderlaan is zo ontworpen dat er vanaf de Dorp vrij zicht is op het achterland met de Middelste Molen van Cabauw. Zo behoudt Polsbroek op verschillende punten in het dorp het mooie uitzicht op de omliggende graslanden." (bron: ontwerper van het project: Schoots Architecten) Vermoedelijk is dit project in 2020 gerealiseerd.

- Levensmiddelenbedrijf Teeuw (Wim en Wijnie Teeuw) heeft in 2002 de deuren moeten sluiten wegens gebrek aan opvolging. Ook Jans Teeuw, die op dat moment 87 jaar oud was, nam definitief afscheid van haar tegenover de winkel gelegen slijterij. Het bedrijf heeft bijna honderd jaar bestaan. De zaak is in 1905 opgericht door de grootvader van Wim, op de plek van de slijterij. Hij bracht de boodschappen rond met een hondenkar. Na de sluiting van deze laatste kruidenier in het dorp, waren de mensen zonder auto aangewezen op de rijdende winkel, die twee keer per week langskomt. Overigens is dat blijkbaar een goed alternatief, want de rijdende winkel van Cees en Bea Kok uit Polsbroek is in 2009 bij de verkiezing tot beste winkelwagen van Nederland namelijk 3e geworden. Zij hebben ook het postagentschap / TNT Servicepunt overgenomen dat in de kruidenierswinkel gevestigd was. Sinds 2017 is er overigens weer een buurtsuper in het dorp, waarvoor zie het hoofdstuk Links.

- Sinds 2002 kunnen de inwoners van Polsbroek en Cabauw voor hun bankzaken terecht in het mobiele bankkantoor van de Rabobank, zodat zij daarvoor niet helemaal naar Lopik hoeven te reizen. Door de sluiting van de kantoren in de kleine kernen waren de inwoners van genoemde dorpen voortaan op de vestiging in Lopik aangewezen. In overleg met de klanten is gezocht naar een alternatief. Dat is gevonden in de vorm van het mobiele kantoor waar de klanten elke dinsdag en vrijdag voor hun bankzaken terecht kunnen. Een mobiel bankkantoor is volgens directeur Van der Peet van Rabobank Lopikerwaard-Schoonhoven een zeldzaamheid in Nederland. “Ik weet dat er één heeft gereden op Texel en in de buurt van Heerenveen, maar hier in de regio zijn wij de eerste met een mobiel bankkantoor.”

Overigens heeft de redactie van deze site bij dit verhaal wel een ‘aha-erlebnis’. Een soortgelijke situatie deed zich namelijk eind jaren zeventig voor, toen in veel kleine dorpen de postkantoren werden gesloten wegens te weinig klandizie. Daarvoor in de plaats kwamen toen… de rijdende postkantoren, die op hun beurt wegens onvoldoende rentabiliteit in 1994 zijn vervangen door zogeheten mini-postagenstschappen in supermarkten en tijdschriftenzaken en dergelijke, en mobiele postagentschappen in SRV-wagens. (901 9 1-2002)

Bezienswaardigheden

- Polsbroek heeft 20 rijksmonumenten.

- De Hervormde kerk was oorspronkelijk gewijd aan Johannes de Doper. Alleen de toren kan zich die voor-reformatorische periode nog heugen. De zaalkerk die hem aan bijna drie zijden insluit, stamt namelijk uit 1834, toen de bouwvallige middeleeuwse kerk na vele keren oplappen was opgegeven en afgebroken. De onderbouw van de toren, eigenlijk bestaand uit drie etages, is op zijn laatst in 1300 ontstaan. De verdieping daarboven toont Romaanse vormen die van een met de eronder zichtbare muren vergelijkbare aard zijn, maar is aanzienlijk jonger. Zoals bij de kerken van Benschop en Linschoten is in Polsbroek in de 15e eeuw, een tijd waarin deze vormen al lang als ouderwets (of misschien juist eerbiedwaardig) werden beschouwd, gebruik gemaakt van Romaanse decoratieve elementen en rondboogfriezen. Tot deze parochie behoren ook de oudere ontginningen Vlist-Oostzijde en Bonrepas. Dit zal een rol hebben gespeeld bij de keuze voor de plaats van de kerk aan de westgrens van het dorp. (124)

- Opvallend in het dorpsbeeld van Polsbroek is het silogebouw uit 1956 van de firma Zijderlaan, ontworpen door de Utrechtse architect C.H. van Wijk. Het gebouw kenmerkt zich door gesloten volumes en een symmetrische indeling van de voorgevel met ronde vensters.

- Dorpspomp op het Dorpsplein.

- Gevelstenen in Polsbroek.

Evenementen en aqctiviteiten

- Dorpsvereniging Polsbroek is opgericht in 1988, en organiseert door het jaar heen allerlei evenementen en activititeiten. Zie daarvoor hun site onder de link hiervóór, en hun Facebookpagina.

- Degenen die aan de Nieuwjaarsduik in Polsbroek meedoen zijn échte bikkels. Elders kun je nog weleens volstaan met even met je grote teen erin of voorzichtig pootjebaden, maar hier springen ze gelijk helemaal in de Benschopperwetering!

- Kinderen Op Stap (KOS) is een - wat Plaatsengids.nl betreft hartstikke goed! - initiatief van enkele ouders in samenwerking met Dorpsvereniging Polsbroek, waarbij ze kinderen gedurende een aantal middagen middels workshops e.d. met allerlei thema's laten kennismaken. Voorbeelden zijn muziek luisteren en maken, chocolaatjes maken, paasknutselen, sieraden maken, goede foto's leren maken, minimoestuintje maken om op te hangen of ergens neer te zetten, kaas maken, kennismaken met de burgemeester, freerunning, karate, schilderen, vogels spotten, Turkse snacks maken, en moederdagknutselen. Nadere informatie vind je onder het menu KOS op de in de vorige alinea gelinkte site van de Dorpsvereniging.

- Bij de Avondvierdaagse (mei) wordt 5 dagen gelopen, waarvan je er in ieder geval 4 moet lopen om in aanmerking te komen voor de medaille. Je kunt kiezen uit de afstanden 5 en 10 km.

- Tentfeest Polsbroek (op een zaterdag in augustus).

- Huttendorp voor de basisschooljeugd (augustus).

- Trekkertrek (op een zaterdag in september).

- De Boerenmarkt (op een zaterdag in september, adres: Dorp 66) wordt georganiseerd door de Hervormde Gemeente. De opbrengst is bestemd voor de Roemeense zustergemeente Bagy. Er zijn kramen met zuivelproducten, boerenantiek en agrarische outfits. De kinderen kunnen zich vermaken bij het jongvee, de dierenknuffelhoek of het springkussen.

- Kerstmarkt (op een vrijdagavond half december).

Landschap, natuur en recreatie

- Als je het plaatsnaambord van het dorp nadert, gezien vanuit Vlist, zie je aan je rechterhand een informatiepaneel dat je het een en ander uitlegt over de Waterknoop Polsbroek. Dit punt wordt zo genoemd omdat hier verschillende waterlopen, met ieder hun bijzondere kenmerken, bijeenkomen. Het water langs de Slangeweg, tussen het dorp en buurdorp Vlist, heeft het hoogste peil. Het voert water vanuit de Vlist de Lopikerwaard binnen. Dit water houdt de sloten rond de bebouwing in het dorp op peil. Dit is van belang om het verzakken van de fundering van de gebouwen te voorkomen.

Lager is het peil van de Groote Kerkvliet, vanaf waar je staat in zuidelijke richting. Deze watergang vormt een ‘kortsluiting’ tussen de Hollandse IJssel en de Lek. Nog lager is het peil van de Lange Vliet langs de Schutterskade, vanaf waar je staat in noordelijke richting. Deze watergang regelt tevens de aan- en afvoer van het water van de polder Vlist-Oostzijde. De hoogte van het water in de sloten van de polder Bonrepas wordt net als het peil in de polder Vlist-Oostzijde ingesteld op agrarisch gebruik.

Je kunt het landschap vanaf de Waterknoop Polsbroek op vier verschillende manieren verkennen: over het water met een kanoroute, over het ijs met de Twee Provinciën Toertocht* voor schaatsers, over de weg met een fietsroute of over de houtkaden met een wandelroute. De VVV in Haastrecht helpt je graag verder op weg. * Zie bij Krimpenerwaard > Jaarlijkse evenementen.

- Het Klavertje van Polsbroek zijn 4 QR-wandelroutes in en rondom dit dorp en de buurtschap Polsbroekerdam. Met de smartphone in de hand leer je meer over de rijke geschiedenis, flora en fauna en sagen en de Legende van Polder Polsbroek. De wandelroutes zijn ca. 3, 3, 5 en 6 km lang.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Polsbroek, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Polsbroek (online te bestellen).

Links / voorzieningen / verenigingsleven

- Algemeen: - Site van en over Polsbroek.

- Belangenorganisatie: - Voor de leefbaarheid van Polsbroek is het belangrijk dat inwoners in het dorp kunnen blijven wonen als ze dat willen. En hoewel er veel meer ondernemers en bedrijven in dit dorp zitten dan je op het eerste gezicht denkt, zijn vrijwel alle algemene voorzieningen verdwenen. In het project Dorp66 willen ze daar weer wat van terug halen. De leefbaarheid en de saamhorigheid in het dorp bevorderen. Dat realiseert de in 2015 opgerichte Coöperatie Dorp66 met nieuwe voorzieningen. Voor de buurt, door de buurt. Zo biedt Dorp66 een buurtsuper met producten én prijsniveau van supermarkt Plus, kunnen dorpsbewoners gebruikmaken van een buurtauto, is er een gezellige ontmoetingsruimte, en jonge kinderen kunnen naar de Kinderdagopvang. Jong en ouder ontmoet elkaar dus op Dorp66. “Even naar Dorp66. Ik hoop dat dát een begrip wordt in het dorp. Om een boodschap te doen, elkaar te ontmoeten, of een zorgvraag te stellen. Laten we er met elkaar iets van maken!” Aldus Gerrie Cluistra, een van de initiatiefnemers.

- Winkel / dorpsontmoetingspunt: - Het in de vorige alinea reeds vermelde project Dorp66 met woningen, een buurtsuper en een kinderdagverblijf is al sinds de start in 2017 een groot succes. De kernactiviteit is de buurtsuper, die zes dagen per week open is en door 50 vrijwilligers wordt gerund. Gemiddeld komen er 70 klanten per dag. Zij maken de winkel rendabel. Het is tevens een belangrijke ontmoetingsplek voor de Polsbroekenaren. En buitenstaanders die zich in het dorp vestigen, kunnen hier kennismaken met hun dorpsgenoten. Het geheel fleurt het pittoreske dorpje op. De beheerders hielden de genummerde kassabonnen in de gaten en constateerden dat de anno 2020 79-jarige Marrie den Besten, een bewoner van het complex en vrijwilliger in de winkel, in maart 2020 de 100.000e bezoeker was. Als dank kreeg ze een prachtig bloemstuk. Marrie woont al vanaf haar trouwen in Polsbroek en heeft alle winkels hier in de loop der jaren zien verdwijnen. Daarom is ze des te blijer met de de buurtsuper, waar ze altijd haar boodschappen doet.

- Onderwijs: - Basisschool Eben Haëzer is als lagere school begonnen in 1903. Het huidige schoolgebouw dateert van 1988. In 2002 is de school uitgebreid met een computerlokaal en twee ruimten voor de individuele begeleiding van leerlingen. Een van deze ruimten wordt gebruikt door een logopediste; hierdoor is het mogelijk leerlingen te begeleiden die specifieke hulp bij de spraaktaalontwikkeling nodig hebben.

- Sport: - Voetbalvereniging SPV'81 (= Sportvereniging Polsbroek en Vlist).

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de lokale begraafplaats, met foto's van de grafzerken. - Inventarisatie van eigenaren van bezittingen in de gemeente Noord-Polsbroek in het jaar 1832.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)