Status

Pieterzijl is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Westerkwartier. T/m 1989 gemeente Grijpskerk, in 1990 over naar gemeente Zuidhorn, in 2019 over naar gemeente Westerkwartier.

Naam

In het Gronings
Pieterziel.

Oudere vermeldingen
1781 Pieters Zijl, 1785 Peters Sijl, 1840 Pieterzijl.

Naamsverklaring
Betekent zijl 'uitwateringssluis' van de persoon Pieter. Vergelijk andere sluisnamen met (vermoedelijk) een persoonsnaam, zoals Kommerzijl.(1)

Ligging

Het dorp Pieterzijl ligt NW van het dorp Grijpskerk en NO van het dorp Visvliet, en grenst in het W aan de provincie Fryslân. Nabijgelegen Friese dorpen zijn, van N naar Z, Munnekezijl, Warfstermolen en Burum.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Pieterzijl 57 huizen met 342 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 90 huizen met ca. 225 inwoners.

Geschiedenis

Molen
In 2006 zijn restanten van de windmolen in polder De Vereeniging bij Pieterzijl opgegraven. Deze waren in het dijkje langs de Oude Lauwers begraven. Het betreft stukken van het gietijzeren tandrad van de zelfkruiing en de scharnieren van klapluiken die voor de wateruitlating hebben gehangen. Uit de grootte van de zelfkruiingsrestanten krijgt men een idee hoe groot deze molen is geweest, want het complete tandrad draaide direct onder de kap van de molen, dus het smallere gedeelte. De molen is in 1904 gebouwd en was een van de grootste watermolens van ons land. In 1955 is de molen gesloopt. De opgegraven restanten zijn ondergebracht in Molen De Kievit in Grijpskerk.

Doopsgezinden
Vanaf ca. 1660 zijn op diverse locaties in Pieterzijl doopsgezinden bijeen gekomen. De laatste Doopsgezinde Vermaning dateerde uit 1815 en stond op Brugstraat 29. De doopsgezinde gemeente was na 1880 steeds vaker vacant (d.w.z. zonder predikant). De kerkelijke gemeente zocht de oorzaak hiervan in de afgelegenheid van het dorp, dat alleen te paard of met een rijtuig te bereiken was, en in de ouderdom van de pastorie. In 1891 koopt men daarom een pand in Grijpskerk, wat de nieuwe pastorie wordt. De oude pastorie werd verkocht.

In 1892 besluit men om ook het kerkgebouw naar Grijpskerk over te brengen, omdat veel leden van de kerkelijke gemeente daar al woonachtig zijn. De kerk wordt steentje voor steentje afgebroken en in Grijpskerk weer opgebouwd (Herestraat 18). Men stelde toen voor de naam van de gemeente te wijzigen in Doopsgezinde Gemeente Grijpskerk. Maar een aantal Pieterzijlers dreigde de gemeente te verlaten als hun plaatsnaam niet meer in de nieuwe naam zou voorkomen. In 1898 wordt daarom bepaald dat de naam van de gemeente voortaan zal zijn: "Doopsgezinde gemeente Pieterzijl te Grijpskerk"... Lees hier meer over de geschiedenis van de doopsgezinden in de genoemde dorpen.

Gereformeerden
Het pand op Brugstraat 30 in Pieterzijl is blijkens deze link in 1920 gebouwd als - dan wel ingericht tot - Gereformeerde kerk. Er staat dat dat nog altijd de functie zou zijn, maar gezien de toestand van het pand op de foto lijkt ons dat een tikfout... Bovendien staat hier op dezelfde site dat het pand op Lauwersweg 8 tot 1963 als lagere school in gebruik is geweest en sindsdien in gebruik is geweest als Gereformeerde kerk. Dat was dan kennelijk de opvolger van het pand op Brugstraat 30? In 2010 is de kerk aan de eredienst onttrokken en herbestemd tot woonhuis.

Onderwijs
De lagere school van Pieterzijl lijkt blijkens de vorige alinea in 1963 te zijn gesloten. Maar op de pagina's van het dorpshuis (waarvoor zie het kopje Links) lezen we dat dat voorheen ook een basisschool is geweest. Dus kennelijk was dat de opvolger van het pand op Lauwersweg 8 dat tot 1963 als lagere school in functie is geweest. Weet iemand wanneer de basisschool in het dorp gesloten is? De kinderen gingen nadien naar de basisschool in buurdorp Visvliet, en sinds die in 2013 gesloten is gaan ze naar school in Grijpskerk. De Multibus wordt ingezet om de basisschoolkinderen uit het dorp en uit buurdorp Visvliet naar de scholen in Grijpskerk te brengen. In overleg kunnen incidenteel ook anderen van het busje gebruik maken. De peuters komen bijeen in het dorpshuis.

Oude Dijk
Vroeger was er sprake van een dijk en weg genaamd Oude Dijk. Deze liep tussen Visvliet, Pieterzijl en Warfstermolen. Tegenwoordig zijn dat van N naar Z de Lauwersweg, Brugstraat, Pieterzijlsterweg en Heirweg. De Pieterzijlsterweg is ten opzichte van de vroegere Oude Dijk deels rechtgetrokken. Deze Oude Dijk was waarschijnlijk nog van een model dat voor 1717 gangbaar was: vrij steil oplopend en relatief smal van onderen en van boven. Vooral als de sloten aan weerszijden werden schoongemaakt en er uitgehaalde pollen waterplanten en slijk op het ongeplaveide karrespoor lagen, zorgde dat voor gevaarlijke hobbels op de weg. Vandaar dat je onder de link een brief vindt (uit 1806) waarin boeren uit Burum en vermoedelijk ook Munnekezijl pleiten voor een bredere, beter begaanbare en minder gevaarlijke weg, door een stuk van de kruin van de dijk af te halen. Of dit destijds ook gehonoreerd is, is vooralsnog niet bekend. Wel bekend is dat eveneens in 1806 een al even steile dijk tussen Niezijl en Kommerzijl wel is afgetopt, om de bovenkant breder en beter begaanbaar te maken voor rijtuigen.

Zie verder Geschiedenis van Pieterzijl op Wikipedia.

Recente ontwikkelingen

Gaswinning
In 2015 heeft de NAM een nieuw gasveld gedetecteerd tussen Pieterzijl en Warfstermolen. In een zandsteenlaag op 3.300 meter diepte zit naar schatting 294 miljoen kuub gas. Daarvan kan 255 miljoen kuub worden gewonnen, mits gebruikt wordt gemaakt van ‘hydraulische putstimulatie’, ook wel fracking genoemd. Dat houdt in dat onder hoge druk een mengsel van in dit geval 90 procent water, 8 procent keramiekkorrels en 2 procent chemicaliën in de boorput wordt geïnjecteerd om breuken in de zandsteenlaag te forceren. Zo komt het gas makkelijker omhoog. Nieuw is fracking niet in Nederland: sinds de jaren vijftig is de techniek al honderden keren toegepast. Zonder incidenten, benadrukt de NAM.

Uiteraard is er vanuit de emoties een begrijpelijke weerstand tegen de plannen. Vanwege met name 1) de aardbevingen in verband met de aardgaswinning in Groningen en de schade die dat aanricht, 2) vanwege de schade aan het milieu en de aardbevingen die het fracken in bijv. de Verenigde Staten aanricht, en 3) de veronderstelde tegenstelling en vermeende 'onbetrouwbaarheid' van het Kabinet in relatie tot de aankondiging van het Kabinet om op termijn de gaswinning naar 0 af te bouwen, en - op dezelfde dag - de aankondiging van de beoogde ingebruikname van deze nieuwe winlocatie.

Maar men moet zich wel op feiten baseren en niet op 'halve waarheden' of het vergelijken van appels en peren. Wat betreft punt 1): de winning uit de kleine velden kent niet de overlast en de problematiek zoals die in het 'Groningenveld' speelt. Wat betreft punt 2): in de Verenigde Staten gaat het om fracken i.v.m. schaliegas en dat is van heel andere (schadelijker) aard. Hoe het zit met het fracken in het geval van de beoogde winlocatie Pieterzijl kun je hier lezen (Volkskrant, 3-4-2018). Wat betreft punt 3): het besluit om de winning uit het Groningenveld en op termijn de hele gaswinning af te bouwen, laat onverlet dat vooralsnog gaswinning uit - ook nieuwe - kleine velden nodig blijft. Zolang aardgas nodig is voor onze warmtevoorziening en onze industrie, is aardgaswinning in eigen land het minst belastend voor het klimaat. Daarnaast heeft gaswinning uit de - nauwelijks schade aanrichtende - kleine velden positieve effecten op de werkgelegenheid en de energievoorzieningszekerheid.

Uiteraard moet dan wel zorgvuldig beoordeeld worden of gaswinning mogelijk is zonder nadelige gevolgen voor mens en milieu. Minister Wiebes licht dit allemaal nader toe in zijn Kamerbrief d.d. 5-4-2018, als reactie op het krantenartikel in DvhN d.d. 30-3-2018 'Gaswinning gaat naar nul, maar bij Pieterzijl gaat de NAM fracken'. - Zie ook het Ontwerp-instemmingsbesluit met ook de adviezen van betrokken instanties. - Zie ook het advies van het Staatstoezicht op de Mijnen (die op haar beurt TNO e.e.a. mede heeft laten doorrekenen en beoordelen) in relatie tot deze beoogde nieuwe winlocatie. En het satirische artikel 'De reus van Pieterzijl' in de Streekkrant, 13-4-2018, dat er op neerkomt dat je die 'reus', als metafoor voor het gas, maar beter ongestoord in de grond kunt laten zitten...

De Raad van State gaat in een einduitspraak anno mei 2022 geheel akkoord met een frackingverbod voor het gasveld bij Pieterzijl. Eerder bood het nieuwe winningsplan voor de NAM wel de mogelijkheid om door middel van hydraulische stimulatie, oftewel fracking, extra gas uit de diepe ondergrond los te schudden. Fracken is het onder hoge druk losscheuren van een diepe harde bodemlaag, zodat gas of olie makkelijker naar de oppervlakte stroomt. Na bezwaren van omwonenden en belangenorganisaties en een kritische tussenuitspraak van de hoogste bestuursrechter schrapte de minister van Economische Zaken en Klimaat eind 2021 de mogelijkheid van fracken uit het winningsplan. Dat betekent dat de NAM weliswaar tot 31 december 2023 nog 255 miljoen kubieke meter gas uit het Fries-Groningse gasveld mag winnen, maar op de normale manier, dus zonder fracken.

Toch maakten tegenstanders, waaronder Vereniging Onze Klei, Boerenbelang Mijnbouwschade en Plaatselijk Belang Pieterzijl, nog bezwaar tegen het aangepaste winningsplan. Zij vertrouwden het niet helemaal en eisten alsnog een totaal verbod op fracking. Maar volgens de Raad van State mag de NAM volgens dit winningsplan niet fracken. Mocht het gaswinningsbedrijf toch nog plannen in die richting krijgen, dan zal de NAM een geheel nieuw winningsplan bij de minister moeten indienen. En daar kan dan weer apart bezwaar tegen worden gemaakt. Overigens is het onwaarschijnlijk dat de NAM opnieuw op de proppen komt met plannen voor fracken in dit gebied. Het bedrijf concludeerde in november 2021 namelijk reeds dat deze methode in dit geval onrendabel is.

Bezienswaardigheden

Oorlogsmonument
Hendrik Jan Pelster, woonachtig aan de Diepswal, realiseert zich in 2004 dat in de oorlog 4 jongens uit Pieterzijl zijn omgekomen in Duitse gevangenschap, en ook nog alle vier woonachtig geweest aan de Diepswal, waarvan 2 broers in zijn huis. En dat het eigenlijk jammer is dat dat nergens in het dorp zichtbaar en tastbaar is. Hij oppert het idee om een monument voor de jongens op te richten, dat in het dorp goed wordt ontvangen. Ook de gemeente Zuidhorn is enthousiast en stelt het materiaal beschikbaar. Inwoner Eddy Kignma heeft het monument ontworpen. Het is een sokkel met daarop in cortenstaal een gescheurd blad van een boek. Op het blad staan de namen van de jongens die tijdens de oorlog zijn opgepakt door de Duitsers, afgevoerd zijn naar Neuengamme en daar zijn omgekomen: Arnold Stuut, Klaas Reinder Wiersma, Jan Wiersma en Sjoerd Kok. Op 4 mei 2005 is het monument onthuld. Sindsdien komen de inwoners er jaarlijks op 4 mei bijeen om de oorlogsslachtoffers te herdenken. Zie ook het artikel over deze jongens in de Krant, 2-5-2017.

Evenementen en activiteiten

- De ActiviteitenCommissie (AC) organiseert door het jaar heen diverse activiteiten in en om Pieterzijl. Bijvoorbeeld spelletjesavonden, playbackshow, de Hunt etc.

Links / voorzieningen

- Algemeen: - Site van en over Pieterzijl.

- Nieuws: - Nieuws uit het dorp op Facebook.

- Belangenorganisatie: - Plaatselijk Belang Pieterzijl behartigt de belangen van haar leden. Het gaat dan om zaken die van algemeen belang zijn voor het dorp en de directe omgeving. De belangrijkste doelstelling van de vereniging is het bevorderen van de leefbaarheid van het dorp. Daartoe organiseert de vereniging door het jaar heen verschillende activiteiten voor de inwoners, en heeft zij regelmatig overleg met het gemeentebestuur van de gemeente Zuidhorn.

- Dorpshuis: - Dorpshuis De Wending (Schoolstraat 4) is gevestigd in het gebouw van de vroegere basisschool, en biedt onderdak aan de verschillende verenigingen in Pieterzijl. Tevens biedt het dorpshuis onderdak aan de peuterspeelzaal en kan het worden gehuurd voor feestjes en partijen. Het is ook de plek waar je op vrijdag en zaterdag onder het genot van een hapje en een drankje met je dorpsgenoten kunt bijpraten. Laat in het weekend ook eens gewoon 'de boel de boel' en kom je 'zinnen verzetten' in de bar. Iedereen is van harte welkom. Openingstijden bar: vrijdags van 22.00-01.00 uur, zaterdags van 17.00-19.00 uur.

In 2015 is het dorpshuis verbouwd. Met name de toiletgroepen zijn gemoderniseerd. In 2015 zijn ook 20 zonnepanelen geplaatst op het dak van het dorpshuis. De zonnepanelen konden eenvoudig geplaatst worden op het platte dak van het gebouw en zijn vanaf de grond nauwelijks te zien. Deze duurzame energiebron zorgt sindsdien voor een forse structurele besparing op de energienota. In de barruimte van het dorpshuis is een fraai informatiepaneel geplaatst waarop bezoekers kunnen aflezen hoeveel energie er met de installatie is opgewekt en hoeveel kilogram CO2 uitstoot hiermee wordt voorkomen. De installatie is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van de NAM.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)