Oxe

Plaats
Buurtschap
Deventer
Salland
Overijssel

Oxe plaatsnaambord oud [640x480].jpg

Oxe is een buurtschap in de provincie Overijssel, in de streek Salland, gemeente Deventer. T/m 1974 gemeente Diepenveen. Oxe had lange tijd een heel klein plaatsnaambordje (want heel korte plaatsnaam...).

Oxe is een buurtschap in de provincie Overijssel, in de streek Salland, gemeente Deventer. T/m 1974 gemeente Diepenveen. Oxe had lange tijd een heel klein plaatsnaambordje (want heel korte plaatsnaam...).

Oxe plaatsnaambord nieuw [640x480].JPG

Oxe heeft, na enige tijd bordloos te zijn geweest, in juni 2011 nieuwe borden gekregen. De paal met gem. Deventer is er kort na de grenscorrectie in 1975 gekomen. Voorheen stond er een paal van de gem. Diepenveen.

Oxe heeft, na enige tijd bordloos te zijn geweest, in juni 2011 nieuwe borden gekregen. De paal met gem. Deventer is er kort na de grenscorrectie in 1975 gekomen. Voorheen stond er een paal van de gem. Diepenveen.

Oxe

Terug naar boven

Status

- Oxe is een buurtschap in de provincie Overijssel, in de streek Salland, gemeente Deventer. T/m 1974 gemeente Diepenveen. In 1975 is de buurtschap middels grenscorrectie samen met het dorp Colmschate naar de gemeente Deventer overgegaan.

- De buurtschap Oxe valt historisch en maatschappelijk gezien onder het dorp Colmschate, maar ligt tegenwoordig voor de postadressen 'in' Deventer. De gemeente Deventer beschouwt de buurtschap - althans voor haar statistieken - als een geheel met buur-buurtschap De Bannink (N van de Schipbeek).

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1266 en 1381-1383 Oxe, ca. 1310 Uxermerse, 1532 Uxen.

Naamsverklaring
Wordt door sommingen in verband gebracht met het Middelnederlandse oke 'plaats waar geplant is, aanwas'. Uiteraard is ook aan het Germaanse ohso-* 'os' gedacht. Deze verklaring heeft het voordeel dat zij rekening houdt met de ks in de naam, evenals de verklaring die aansluit bij het Westfaalse uke, üakse 'vooruitstekend deel van het dak'.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Oxe ligt ZO van Deventer, Z van Colmschate, rond de Oxersteeg en de Oxerhoflaan en grenst in het N aan de A1 en de Schipbeek, in het W aan de provincie Gelderland, gemeente Lochem (kern Epse), in het Z idem (kern Kring van Dorth, de Dortherbeek vormt hier de provinciegrens) en in het O aan de Bathmener buurtschap Dortherhoek, met welke de Oxenaren goede contacten onderhouden.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Oxe 21 huizen met 150 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 80 huizen met ca. 240 inwoners, inclusief de handvol panden in buur-buurtschap De Bannink. De beide buurtschappen worden door de gemeente Deventer statistisch als één gebied beschouwd.

Terug naar boven

Geschiedenis

Staatkundig en landschappelijk
In eerste instantie vormt de Oxerhof samen met de nabij gelegen boerderij Schoneveld een onderdeel van het landgoed van Huis Dorth. De Oxerhof is feitelijk eigendom van de Hertog van Gelre. Later behoort de buurtschap Oxe tot de marke 'Dorth, Zuidloo en Oxe'. Als de buurtschappen Dorth en Zuidloo later een zelfstandige marke worden, komt de buurtschap bestuurlijk onder het schoutambt Colmschate. In 1650 (na het einde van de Tachtigjarige oorlog en nadat de vrede van Munster is gesloten) wordt de buurtschap een zelfstandige marke in het schoutambt Colmschate. Tegen het einde van de 17e eeuw lijkt de hof een zelfstandige buitenplaats te worden met enkele onderhorige boerderijen.

De noordgrens wordt gevormd door de Schipbeek, de zuidgrens door de Dortherbeek. Gezien deze ligging tussen beide beken moeten gedeelten van de landerijen regelmatig wateroverlast hebben gehad. Diverse veldnamen bevestigen de natte ligging (het Slag, de Maten en de Ruineweide). In 1807 gaat het gebied ten zuiden van de schipbeek, waarin Oxe is gelegen, naar Gelderland. Dit gebied is in 1814, bij het herstel van de oude provinciegrenzen, weer bij de gemeente Diepenveen gevoegd.

Swormertoren
Vandaag de dag zou niemand meer vermoeden dat deze nietige buurtschap ooit nog van militair-strategisch belang is geweest. Waar tot in de jaren negentig de Oxersteeg, de oude verbindingsweg tussen Colmschate en Oxe de Schipbeek kruiste, lag namelijk het voormalige bolwerk de Swormertoren (ook wel Zwormertoren), een sterkte in de zogeheten 'Sallandse landweer'. De plaats van deze sterkte was lange tijd slechts bij benadering bekend en geen enkele afbeelding of beschrijving vertelde iets over de vorm of omvang. Hier is pas in 1995 verandering in gekomen, doordat na de afbraak van een boerderij, oudheidkundig onderzoek de funderingen van de (ommuurde) toren aantoonde.

De funderingen van de vrijstaande toren en de ommuring waren opgebouwd van gave en niet eerder gebruikte bakstenen/(klooster)moppen. De driehoekige vorm van de ommuring is uniek te noemen. De vierkante uitbouw in de noordmuur moet het poortgebouw zijn geweest. Deze constructie komt goed overeen met een soortgelijk poortgebouw in het kasteel de Waardenborg te Holten, welke sterkte evenals de Swormertoren in de Sallandse landweer was gelegen. In het begin van de 14e eeuw is er al sprake van landweren in Salland en er is toen ook door Deventer loon betaald aan de wachter bij de runneboom (tolboom) op Swormen. Maar pas in 1402 worden er 147.000 tyghelstenen en 4.500 deckstenen (daktegels?) aangeschaft. In die tijd zal dus de toren en de dikke ommuring zijn gebouwd.

Begin 16e eeuw raakt de Swormertoren buiten gebruik. In 1649 is ze, blijkens het artikel Landweren bij Deventer (zie pag. 150) gesloopt. (bron: Archeologische kroniek van Overijssel, 1995, zie p. 152/153) - Craandijk (1884) stelt verder over de Swormertoren: "Welligt moest de Zwormertoren, door Deventer in de buurschap Oxe gesticht, ook wel ter bescherming van de grens tegen den altijd wat gevaarlijken Dorthschen nabuur dienen." (zie de link, p. 224) De naam van de brug alhier over de Schipbeek, Swormertorenbrug, herinnert nog aan deze voormalige sterkte.

Oerertsdelving
Aan het eind van de 19e eeuw worden grote hoeveelheden oer (een soort ijzererts) op de gronden van de Oxerhof gedolven. De eigenaar kreeg hier een vergoeding voor.

Tweede Wereldoorlog
Tijdens de oorlog is de Oxerhof aanvankelijk een herstellingsoord voor aan het Oostfront gewond geraakte SS-ers. In 1944 is het door de Sicherheitsdienst (SD) ingericht als kamp voor politieke gevangenen. Enkele dagen voor de bevrijding hield de SD er nog 40 man gevangen. Op 6 april 1945 bereikt het bataljon The Royal Winnipeg Rifles de buurtschap Oxe aan de Schipbeek. Op landgoed de Oxerhof, "een enkele uren eerder overhaast verlaten hoofdkwartier van de Gestapo, zag een soldaat dat de bodem bij een met bloed bespatte muur vers was omgewoeld. Hij vond er het graf van tien Nederlandse patriotten, verzetsmensen. Zij waren door de terugtrekkende vijand als diens laatste daad neergeschoten", aldus het War Diary van de eenheid.

Het 12e Field Regiment RCA meldde dat de lichamen met wonden waren overdekt. "Geneeskundige officieren verklaarden dat enkele slachtoffers levend waren begraven. Aan de uitdrukking op de gezichten was te zien dat ze tijdens martelingen waren gestorven. Hun handen waren op de rug gebonden en de lichamen waren van top tot teen gekneusd. Het was een scène van onbeschrijflijke wreedheid, die je moet hebben gezien om het te kunnen geloven". In de meeste van de later opgegraven lichamen werden geen kogelgaten gevonden. De tien slachtoffers hebben zelf de kuil moeten graven, dit zogenaamd om daar autobanden in te kunnen verbergen voor de oprukkende geallieerde troepen. Later op die dag bleek echter voor welk vreselijk doel deze kuil was gegraven. (bron: dorpssite Colmschate)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Oxe heeft 1 rijksmonument, zijnde boerderij Schooneveld, met rond rietgedekt voormalig karnhuis (Oxersteeg 12).

- De landschappelijke schoonheid van Oxe wordt vooral gevormd door landgoed Oxerhof (Oxerhoflaan 6). De geschiedenis van dit landgoed gaat terug tot de 12e eeuw. Omstreeks 1862 liet de familie Van Doorninck op het landgoed Huis Oxerhof bouwen en een landschapspark aanleggen in Engelse stijl. Tegenwoordig is sprake van Studiecentrum de Oxerhof, School voor Praktische Filosofie en Spiritualiteit.

- Qua naam erg gelijkend maar toch een ander pand is de al in 1520 vermelde Hof te Oxe (Oxerhoflaan 5).

- Op 6 mei 1991 is op landgoed Oxerhof in Oxe een monument onthuld ter nagedachtenis aan de 10 verzetsmensen die hier, enkele uren voor de bevrijding, door de bezetter zijn vermoord (zie daarvoor verder bij Geschiedenis).

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Op 4 mei is er een sobere herdenking bij het monument dat is opgericht ter nagedachtenis aan hen die in april 1945 op de Oxerhof in buurtschap Oxe zijn omgebracht. Het programma begint om 19.30 uur in het Grote Huis van de Oxerhof met declamatie, muziek en een woord ter herdenking. Vanaf ca. 19.55 uur wordt stilgestaan bij het monument en worden bloemen gelegd.

Terug naar boven

Links

- Agrarisch: - Geertjan Kloosterboer is melkveehouder in buurtschap Oxe. Met 120 koeien en 63 hectare land heeft Kloosterboer een middelgrote melkveehouderij. Daarnaast is Kloosterboer actief als voorzitter van belangenbehartigingsorganisatie voor de landbouw Team Agro NL, waar hij zich inzet voor ‘effectieve en slagvaardige communicatie en public relations voor de hele sector,' aldus de website van deze organisatie. Kloosterboer produceert zowel voor de nationale als de internationale afzetmarkt en is een groot voorstander van een ‘faire prijs voor agrarische producten’. Hoe kijkt deze melkveehouder aan tegen het huidige landbouwbeleid en hoe zou hij het anders willen zien?:

Bron en voor nadere informatie zie de reportage met Geertjan Kloosterboer in Oxe in het VPRO-programma Tegenlicht (2020). Een citaat: "Het probleem is dat de burger en de consument twee verschillende mensen zijn. De burger wil biologisch eten, meer biodiversiteit, meer bloemensingels, meer bijen en beter dierenwelzijn. Alleen wil de consument daar niet voor betalen. Er staat een prijs tegenover het gene wat de burger wil. Als die niet betaald wordt, dan kan het niet. We moeten de consument bewuster maken van welke gevolgen hun keuzes in de supermarkt hebben. Als de prijs voor mijn producten gewoon goed is, dan kan ik experimenteren met oplossingen voor de problemen rondom stikstof, biodiversiteit, klimaat etc. Op dit moment heb ik die ruimte om te experimenteren niet omdat ik mij geen inkomstenverlies kan permitteren. Elke hectare grond die ik heb moet productief zijn om te overleven. Als de prijzen omhoog zouden gaan dan worden deze discussies veel makkelijker gevoerd."

- Duurzaamheid: - "Op de boerderij van Hans Nijkamp in de buurtschap Oxe nabij de A1 wordt werk gemaakt van duurzaamheid. Op het terrein staat een mestvergister en een mestraffinage. Met de vergister wordt biogas gewonnen uit verse mest. Met de “opbrengst” van drie koeien kun je een gemiddeld woonhuis verwarmen en van het aardgas afhalen. In 2010 ontstond bij Hans Nijkamp het idee om meer te doen met mest. De boerderij was net uitgebreid tot 180 koeien op in totaal veertig hectare grond. Nijkamp: “Dat is vrij intensief en ook de reden waarom ik ben gaan nadenken over oplossingen. Een ander argument is dat wij nauw verbonden zijn met onze omgeving door levering van eerlijk geproduceerd voedsel. We voegen daar nu levering van biogas aan toe.

Hans mobiliseerde de buurt om te kijken welke veehouders in Oxe hier ook interesse in hadden. Uiteindelijk bleven er vijf over en met hen is een coöperatie opgezet om gezamenlijk te investeren in vijf mestvergisters. De coöperatie organiseert de afzet van de gezamenlijk geproduceerde biogas, één miljoen kuub op jaarbasis. Een grote afnemer is al gevonden: Byk Cera. Die heeft zich bereid verklaard zijn totale aardgasverbruik van 600.000 kuub om te zetten naar biogas. Lokale kringloop. Aan de mestvergister is ook een mestraffinage-installatie gekoppeld. Het mestresidu uit de vergister wordt geraffineerd waarbij het fosfaat en de stikstof uit het residu wordt gehaald. Wat overblijft is te gebruiken voor verwerking tot kunstmest. Op de boerderij van Hans wordt veel van het residu gebruikt om eendenkroos te kweken. Dit is zeer geschikt als veevoer. Het is een uitstekende vervanger voor geïmporteerde sojabonen. Nijkamp: “We hebben nu lokaal geproduceerd veevoer met een eiwitgehalte van 65 procent”.

Zonnepanelen. Naast opwekking van biogas en circulair ondernemen met mest is Nijkamp ook actief met zonnepanelen. Via de lokale stichting Noaber Energie worden 216 zonnepanelen op het dak van een van zijn stallen gelegd. Dit levert zo’n 60.000 kilowattuur op, genoeg voor het energieverbruik van twintig gezinnen. Toekomst. Hans ziet mogelijkheden voor verdere verduurzaming. Er wordt gekeken naar de verwerking van het gewonnen fosfaat, de stikstof en de doorontwikkeling van lokaal veevoer en kunstmest." (bron: RCT Gelderland)

Reactie toevoegen