Buurtschap Oude Willem is klein qua aantal huizen (ca. 25), maar groot qua oppervlakte. Het deel binnen de oranje lijn valt onder de Drentse gemeente Westerveld, het gebied N ervan valt onder de Friese gemeente Ooststellingwerf. (© www.openstreetmap.org)
Tegenwoordig is Oude Willem een landbouwenclave te midden van het bosgebied Drents-Friese Wold, zoals hierboven goed te zien is. Op deze kaart uit ca. 1930 is te zien dat het oorspronkelijk omringd was door de eindeloze heidevelden van het Dieverderveld.
Kaart met de afbakeningen van de voormalige landbouwenclave Oude Willem, het Drents-Friese Wold en het Natura2000-gebied, dat ook nog enkele aangrenzende en omliggende gebieden omvat. (© www.fryslan.frl)
- Oude Willem is een buurtschap in deels provincie Drenthe, gemeente Westerveld (t/m 1997 gemeente Diever), en deels provincie Fryslân, streek Stellingwerven, gemeente Ooststellingwerf.
- De toenmalige gemeente Diever heeft in 1978 voor haar deel van de buurtschap een eigen postcode (8439) en plaatsnaam aangevraagd voor het postcodeboek. Dat deel is daarmee een formele woonplaats. De gemeente Ooststellingwerf heeft dat voor haar deel van de buurtschap niet gedaan, waardoor het Friese deel van de buurtschap voor de postadressen 'in' Appelscha ligt. In de praktijk wordt Oude Willem als buurtschap van het dorp Zorgvlied beschouwd, wat onder meer tot uitdrukking komt in diverse verenigingen die deze beide namen plus die van buur-buurtschap Wateren in hun naam hebben staan. Ook Wateren wordt als buurtschap van het dorp Zorgvlied beschouwd.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1899 Oude Willem.
Naamsverklaring
"Oude Willem was een herder die in de 19e eeuw in Diever woonde. Met zijn kudde trok hij naar de heidegebieden waar zijn schapen konden grazen. De plek waar hij zijn kudde liet grazen leeft na zijn overlijden voort als naar hem genoemde buurtschap." (bron: de dorpssite van Zorgvlied. Tegenwoordig is het artikel over de buurtschap daar niet meer te vinden)
De buurtschap Oude Willem ligt voor het Friese deel rond de gelijknamige weg. Het Drentse deel ligt rond de driesprong Oude Willemsweg / Wateren / Bosweg. De buurtschap ligt N van Diever, O van Zorgvlied.
Terug naar bovenHet Drentse deel van buurtschap Oude Willem omvat ca. 10 woonhuizen met ca. 25 inwoners, plus een park met recreatiewoningen. Aan de Friese kant staan ca. 15 huizen met ca. 35 inwoners. Totaal dus ca. 25 huizen met ca. 60 inwoners.
Terug naar bovenDe gemeenten Diever en Smilde attenderen het Ministerie van Binnenlandse zaken er in 1910 op dat het Dieverderveld (= het grootste deel van het huidige gebied Oude Willem) niet meer werd gebruikt voor de schapenhouderij. Het gebied werd geschikt geacht voor een werklozenproject zoals dit door de staat ook werd gedaan bij Kootwijk op de Veluwe. Het complex is in 1910 aangekocht en aanvankelijk in cultuur gebracht door Floris Vos (die als lid van de Tweede Kamer furore heeft gemaakt met zijn pleidooien voor afschaffing van tollen langs openbare wegen). Wij lezen ergens dat er sprake was van een Ontginningsmaatschappij Het Oude Willemsveld. Deze was dan kennelijk eigendom van de heer Vos.
Na verloop van tijd gingen de bezittingen over naar Landontginningsmaatschappij De Drie Provinciën NV, met als enige aandeelhouder mr. Christiaan Wilhelm Janssen. Hij stak veel geld in de ontginning en stichtte een inrichting voor opvang van verwaarloosde jongens, die hier het boerenvak konden leren. Uit deze ontginning ontstaat het landbouwcomplex Oude Willem, dat zich uitstrekt tot de gemeente Midden-Drenthe (t/m 1997: Smilde) met een rechtlijnige plattegrond vol ontginningsboerderijen. In de jaren dertig van de vorige eeuw zijn hier twee werkkampen gesticht waar werklozen te werk werden gesteld in de ontginning van de woeste gronden voor land- en bosbouw. In de Tweede Wereldoorlog zijn de werkkampen ingezet voor allerlei Duitse doeleinden, waarvoor zie ook het hoofdstuk Bezienswaardigheden. In 1966 zijn de kampen ontmanteld. Tegenwoordig is het gebied toeristisch in trek, omdat het te midden van de natuurgebieden van Nationaal Park Drents-Friese Wold ligt.
- Geschiedenis Oude Willem op de site van Historische Vereniging Gemeente Diever.
Terug naar boven- Het monument 'Diever A en Diever B' in buurtschap Oude Willem is opgericht ter nagedachtenis aan de joodse dwangarbeiders van dit werkkamp. In 1942 waren in Nederland vijftig joodse werkkampen gevestigd. De kampen zijn negen maanden in gebruik geweest. In elk kamp verbleven 150 à 200 mannen tussen 18 en 65 jaar. De bezetter maakte gebruik van een infrastructuur die er al lag. In de jaren dertig waren de kampen gebouwd in het kader van de werkverschaffing. Om ophef te voorkomen, deed de bezetter er alles aan om het samendrijven van joodse mannen op iets soortgelijks te laten lijken. De mannen moesten heide omspitten of wegen aanleggen.
In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 (tijdens Jom Kippoer) moesten de mannen van alle vijftig kampen halsoverkop weg. Op hetzelfde moment werden hun vrouwen en kinderen uit huis gehaald. Zo belandden in één nacht ruim tienduizend joden in Kamp Westerbork. Vervolgens werden zij omgebracht in de gaskamers van Auschwitz en Sobibor. Het monument in buurtschap Oude Willem is onthuld op 2 oktober 2002. Deze dag was het precies zestig jaar geleden dat kamp Diever A en Diever B werd ontruimd. Het gedenkteken is hetzelfde als dat voor de kampen Ybenheer te Fochteloo, It Petgat te Blesdijke en De Landweer te Elsloo. De oprichting van het gedenkteken is een initiatief van Stichting Joodse Werkkampen in Friesland en Drenthe.
- In de bossen nabij Oude Willem bevindt zich een gedenkteken voor de bemanning van een Canadese bommenwerper, die op die plek op 22 november 1943, op weg van Engeland naar Duitsland, is neergeschoten door een Duitse nachtjager. Alle 7 bemanningsleden (6 Canadezen en 1 Brit) komen om het leven en liggen begraven op de Algemene Begraafplaats in Diever. Het monument bevindt zich achter de natuurcamping van Staatsbosbeheer, achter de (zend)mast en dan 300 meter het bos in aan de linkerkant van looppad.
Terug naar boven- Op een aantal zaterdagen in de periode april t/m augustus organiseert SV Friesland de Hoeve aan den Wegloop vanuit camping Hoeve aan den Weg in buurtschap Oude Willem. Keuze uit de volgende afstanden: 3 - 6 - 8 - 10 - 16 - 21 km (combinatie van verschillende ronden). Onder de 2e link vind je een aantal verslagen van deelnemers door de jaren heen.
Terug naar boven- Wandelroute Oude Willem (6,5 km).
- De Hoekenbrink is een 75 ha groot natuurgebied, gelegen even ten oosten van buurtschap Oude Willem. De Hoekenbrink maakt deel uit van het Drents-Friese Wold. Eigenaar is Staatsbosbeheer, die het gebied recentelijk heeft heringericht. Een deel van de bossen is gekapt en wordt getransformeerd in een heidegebied, met meer ruimte voor vennetjes. "De Hoekenbrink is een prachtig en gevarieerd natuurgebied. Bos, heide zandverstuiving en moeras op korte afstand van elkaar. Dat vraagt om een wandelroute die de mooiste plekjes laat zien. En die ligt er natuurlijk ook. De wandeling van 4,2 km hebben wij nu nog aantrekkelijker gemaakt. En is ook bij nat weer goed te belopen. Het rondje begint en eindigt op parkeerplaats Hoekenbrink langs de Bosweg." Aldus Staatsbosbeheer. Onder de link vind je een verslag van boswachter Corné Joziasse, die de route heeft gelopen.
- Landbouwenclave Oude Willem lag altijd als een wig tussen de bossen en heidevelden van Nationaal Park Drents-Friese Wold. Het gebied wordt heringericht als natuur, zodat het Drents-Friese Wold echt één groot aaneengesloten natuurgebied wordt. Nationaal Park Drents-Friese Wold is het op een na grootste bosgebied van ons land. Een natuurgebied vol variatie, met moeras, bos en stuifzand, met vennetjes en heide, met bolle akkers en bloeiende beekdalen. De voormalige landbouwenclave is circa 450 hectare groot, waarvan 250 hectare in de provincie Drenthe ligt en 200 hectare in de provincie Fryslân. De laatste boer heeft in 2015 zijn grond aan Staatsbosbeheer verkocht. Een handvol boerderijen is in 2017 afgebroken. Om het oude landbouwgebied bij het Nationaal Park te betrekken wordt de grondwaterstand verhoogd. Dat is goed voor de tientallen vennen die tegen het gebied aan liggen. Formeel is het natuurherstelproject in maart 2018 van start gegaan. Op 16 maart 2018 hebben gedeputeerden van de provincies Drenthe en Fryslân het 'startschot' gegeven. Zie ook de videoreportage van deze aftrap door het programma Roeg! van RTV Drenthe.
Om het gebied logischer en beter aan te laten sluiten op het Nationaal Park, wordt het omgevormd naar een natuurlijk beeklandschap. Veel sloten en greppels verdwijnen, waardoor de grondwaterstand stijgt en natuur de ruimte krijgt. Zo gaat het gebied weer dienen als bovenloop en brongebied van de Vledder Aa. Overtollig water zal hierdoor worden afgevoerd. Zo is de Tilgrup gedempt. Het regenwater zoekt nu via gegraven ondiepe laagtes zijn weg richting de Vledder Aa. Vanuit Appelscha gezien is vanaf de Bosweg aan de linkerzijde goed te zien hoe de brede slenk is uitgegraven. De slenk vervolgt zijn route onder de Bosweg door. Vervolgens buigt hij naar links af om ook onder de Oude Willemsweg door te voeren. Hier is de weg versmald en is een bruggetje geplaatst. De nieuwe slenk is bedoeld om alleen bij zeer veel wateroverlast water af te voeren. Verderop is een ven gemaakt, het Spiegelven, waar inmiddels zonnedauw groeit. Ook wordt gewerkt aan de terugkeer van oude soorten als de beroemde arnica, het valkruid.
Door de verschillende maatregelen verandert het gebied van landbouwgrond naar meer uitdagende natuur. Er ontstaan geleidelijke overgangen tussen bos en grasland; wat voor veel dieren en planten aantrekkelijk is. Om deze overgangen te creëren zijn op de landelijke Boomfeestdag 2019 (maart) door ruim 60 kinderen samen met de betrokken partners in totaal ruim 1600 bomen en struiken aangeplant op de grens van bos en grasland. Verder is een belangrijke fietsverbinding verbeterd en verlegd naar een hogergelegen deel. Ook is het gebied geschikt gemaakt om in tijden van hevige neerslag extra water te kunnen vasthouden.
In 2014 is het Inrichtingsplan Oude Willem vastgesteld. Hierin staan de maatregelen die uitgevoerd zijn of nog worden uitgevoerd op het gebied van natuur, water, bodem, recreatie en landschap. Zie ook deze videoreportage van RTV Drenthe over de herinrichting van het gebied (2018), waarin boswachter Corné Joziasse uitlegt wat er in het gebied allemaal wordt heringericht en waarom. Zie ook deze pagina over de herinrichting van het gebied, waar ja alle rapporten kunt downloaden die in verband met deze herinrichitng zijn verschenen. Als onderdeel van de herinrichting worden vele 'waterstaatswerken' aangepast, zoals dat in waterschapstermen heet. Om dat in kaart te brengen, heeft Wetterskip Fryslân het Projectplan Oude Willem (2016) opgesteld voor haar -Friese - deel van het gebied, en heeft Waterschap Reest & Wieden een Watergebiedsplan opgesteld voor haar - Drentse - deel.
- "Oude Willem ligt in het hart van het Drents-Friese Wold en is recentelijk veranderd van landbouwgebied in natuurgebied. Er zijn onder meer nieuwe poelen gegraven, met de hoop dat de kamsalamander zich er zou vestigen. Bij een eerste controle van de fuiken was het gelijk raak en trof boswachter Widmar van de Meer al kamsalamanders aan in de poelen. "Onverwachts snel", aldus de boswachter. Rode Lijst-soort. De kamsalamander is de grootste watersalamander van Nederland en staat op de Rode Lijst als 'kwetsbaar'. In bijna alle landen waar hij voorkomt wordt de populatie kleiner. Deze amfibie is een van de dieren waar tijdens de ontwikkeling van Oude Willem expliciet rekening mee is gehouden. In 2019 zijn 10 extra poelen aangelegd, waardoor het een aantrekkelijk leefgebied voor de kamsalamander wordt. "Ik had niet verwacht dat ze nu al in een nieuwe poel zouden zitten. Het duurt vaak drie jaar voordat ze zich vestigen", zegt Van der Meer. Er waren al twee afzonderlijke populaties bekend, een in deze omgeving en een bij Diever." (bron: Staatsbosbeheer, mei 2020)
Niet iedereen vindt de herinrichting een goed plan. Sommige omwonenden stellen dat ze door de grondwaterpeilverhoging "midden in een moeras komen te zitten" en een bloembollenteler in de buurtschap vreest schade aan zijn gewassen. Eind maart 2018 zijn ze bij de Raad van State tegen de plannen in beroep gegaan. De Raad van State heeft de bezwaren in mei 2018 ongegrond verklaard. De rechter vindt dat de drainage op het land van de bollenteler en de afwatering op de Tilgrup de gevreesde schade voorkomt. De bewoners krijgen ook een kade rond hun percelen. Om het gebied verkeersluw te maken, is in 2019 in de v-splitsing van de weg Oude Willem een landbouwsluis aangebracht, waardoor alleen landbouwverkeer er nog doorheen kan.
Fosfaatreductie/uitmijnen
Omvorming van landbouwpercelen naar soortenrijke graslanden en heide vereist een forse reductie van de hoeveelheid voedingsstoffen, waaronder fosfaat, in de bodem. Uit een van 2016-2018 gehouden pilot in de landbouwenclave van buurtschap Oude Willem blijkt dat uitmijnen, een bijzondere vorm van verschralen, een geschikte methode is om versneld fosfaat uit de bodem te trekken. Het uitmijnen is hier in samenwerking met agrariërs toegepast om 300 hectare voormalige landbouwgrond voor te bereiden op natuurontwikkeling. De methode lijkt effectiever dan verschraling. Het doel van het pilotproject was om de mogelijkheden en knelpunten van uitmijnen met betrokkenheid van pachters te verkennen. Dit betrof enerzijds de praktische aspecten van de samenwerking tussen grondeigenaren en pachters en anderzijds de technische mogelijkheden om de fosfaattoestand in de bodem door uitmijnen te verlagen. De hoeveelheid afgevoerd fosfaat is bepaald door de hoeveelheid geproduceerde biomassa en het fosfaatgehalte in het gewas. De bruikbaarheid van het maaisel als ruwvoer voor koeien, paarden, schapen of jongvee is cruciaal voor het succes van uitmijnen.
Afplaggen is weliswaar ook een effectieve manier om de bodem te verschralen, maar dat kan niet te rigoureus gebeuren. Als het hele gebied te laag wordt, vernat het juist weer te veel, dan trekt het al het water uit de omgeving op. In de voormalige landbouwenclave Oude Willem is met afplaggen een slenk gerealiseerd en een ven gecreëerd. Maar de Ganzenpoel, een ven in de buurt dat wettelijke bescherming vanuit Natura2000 geniet, mag niet verdrogen doordat het door dit gebied leeggezogen wordt. Nog meer grond afvoeren zou een 'badkuip' opleveren die al het water opslurpt. Vandaar dat de fosfaten die nog in de bodem zitten worden uitgemijnd. Dat ‘uitmijnen’ gebeurt door het voortdurend maaien en afvoeren van het maaisel. Het gras en de kruiden onttrekken fosfaat aan de bodem en dus wordt het geleidelijk aan allemaal afgevoerd. Bemesting gebeurt met stikstof en kali. Boeren die hier maaien mogen het maaisel meenemen als veevoer. Maar door de toenemende kruidenrijkdom is het steeds minder geschikt. Er groeit namelijk ook jakobskruiskruid, dat giftig is voor de koeien. Dat maaisel wordt gecomposteerd, vergast in een biovergister of afgezet bij een eierdozenfabrikant. (bron en voor nadere informatie zie: Vakblad voor Natuur, Bos en Landschap, juni 2019)
Terug naar boven- In 1999 verruilen Marianne en Dorus Liefting hun woning en bouwbedrijf in Bakkum voor een boerderij met een stukje grond in Oude Willem. Met hun Imkerij Zorgeloos (tel. 0521-387172) beginnen ze een nieuw leven op het platteland. In de wijde omgeving hebben ze bijenkasten staan, met hun eigen kleuren. In het voorjaar en in de zomer verkopen ze hun producten in een stalletje aan de weg. Soms staat er een deel van de fruitoogst langs de weg om gratis mee te nemen. Dorus heeft vooral oude appel- en perenrassen. Hij is ook betrokken geweest bij het opzetten van de proeftuin in Frederiksoord. Dorus kan je ook 'uit de brand' helpen als je last hebt van een wespennest of bijenvolk in de tuin.
Terug naar boven- © van de kaart uit ca. 1930: Kadaster.
Terug naar boven- Belangenorganisatie: - "Vereniging voor Plaatselijk Belang Zorgvlied - Wateren - Oude Willem (in de volksmond 'PB ZWO') stelt zich ten doel het behartigen van de leefbaarheid van het dorp en de buurtschappen en hun bewoners, in de ruimste zin. Onder meer door contacten met de gemeente en relevante (overheids)instanties en door het bevorderen van de sociale en culturele contacten tussen de leden."
- Zorg: - "Mensen ontvangen bij Phusis ondersteuning bij wonen en werken. Er is voor ieder wat wils: van wonen op een boerderij in een natuurlijke, groene omgeving tot wonen in de stad. Hetzelfde geldt voor werken. Stichting Phusis is er voor mensen met een verstandelijke beperking, al dan niet met bijkomende gedragsproblemen." Ze hebben diverse zorgboerderijen maar bijvoorbeeld ook een rondvaartboot en een klusgroep. Op boerderij Oude Willem wordt vooral in de natuur gewerkt. Voorbeelden van werkzaamheden: kloven en zagen van hardhout; maaien en hooien van grasland; zagen van bomen in het bos; theater in aanbouw.
Reactie toevoegen