Oud-Valkenburg

Plaats
Dorp
Valkenburg aan de Geul
Heuvelland
Limburg

LB gemeente Oud-Valkenburg in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Oud-Valkenburg in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Oud-Valkenburg in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Oud-Valkenburg

Terug naar boven

Status

- Oud-Valkenburg is een dorp in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Valkenburg aan de Geul. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30-9-1940. Per 1-10-1940 over naar gemeente Valkenburg-Houthem, in 1982 over naar gemeente Valkenburg aan de Geul.

- Wapen van de voormalige gemeente Oud-Valkenburg.

- Onder de gemeente Oud-Valkenburg vielen naast het gelijknamige dorp ook nog het dorp Sibbe en de buurtschap IJzeren.

- Het dorp Oud-Valkenburg heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Schin op Geul. In de praktijk worden zij ook wel samen als tweelingdorp beschouwd.

Terug naar boven

Naam

In het Limburgs
Oud-Valkeberg.

Oudere vermeldingen
16e eeuw Alden Valkenborch.

Naamsverklaring
Betekent ‘het oude Valkenburg’. Omstreeks 1087 bouwde de slotvoogd van Valkenburg een bergslot, twee kilometer meer naar het westen. Dit slot nam de naam Valkenburg over en het oude slot heette sindsdien Oud-Valkenburg. (1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Oud-Valkenburg ligt ZO van de stad Valkenburg, enkele kilometers stroomopwaarts langs de Geul. Verder ligt het dorp W van het dorp Schin op Geul, ZW van de dorpen Ransdaal en Klimmen, NW van het dorp Wijlre, NNO van het dorp Scheulder en NO van het dorp Sibbe.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Oud-Valkenburg 118 huizen met 607 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 24/104 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Sibbe 60/343 en IJzeren (deels) 34/160. Per 1 oktober 1940 is de gemeente opgeheven en opgegaan in de gemeente Valkenburg met 779 hectare en 1.286 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 50 huizen met ca. 130 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

In de schenkingsakte van 15 februari 1041 van de Duitse koning Hendrik III aan zijn nicht Irmgard of Ermingardis is sprake van vier dorpen: Herve, Vaals, Epen en Valkenburg. Dit Valkenburg - ‘Falcenberch’ in de akte - is niet het huidige Valkenburg, maar Oud-Valkenburg; waarschijnlijk wel meer omvattend dan het huidige dorp. De naam werd overgenomen door het huidige Valkenburg.

De heerlijkheid Oud-Valkenburg wordt voor het eerst vermeld in een oorkonde van 3 juni 1279. Het is dan een groot leen van het Huis Valkenburg. Kort na 1400 verwerft Johan van Aldenvalckenborch de rechten over de gehele heerlijkheid. Vanaf 1475 is de heerlijkheid eigendom van de Heren Van Ghoor, die ook het Sibber Huis in bezit hebben, daarna van het geslacht Strijthagen. Zij bouwen tussen 1545 en 1560 kasteel Genhoes.

Gedurende de 16e eeuw is de geschiedenis van Oud-Valkenburg zeer verward, mede doordat de heerlijkheid voorwerp is van talloze processen tussen de leden van de geslachten Van Ghoor, Van Strijhagen en Van Breill. Nadat Genhoes door de Spanjaarden in 1576 of 1579 is verwoest, bouwt in ieder geval Nicolaas van Breyll, gehuwd met Maria van Strijhagen het weer op. In 1609 heeft Ulrich Hoen van Hoensbroek zeggingschap over kasteel en goederen van Oud-Valkenburg, zijn geslacht Van Hoensbroek bezat ze tot eind 17e eeuw. In 1701 kopen George baron de Tunderfelt en zijn vrouw Anna Barbara de Lamberts Cortenbach de heerlijkheid. In 1754 krijgt Jan Fredrik von Pelser het leen in handen en dit geslacht blijft er wonen tot de Tweede Wereldoorlog. Het dorp is altijd een ‘onderbank’ van Klimmen geweest. (3202)

Heemkunde
"Sinds 1991 is in Schin op Geul een heemkundevereniging actief, met als werkgebied het gelijknamige dorp en buurdorp Oud-Valkenburg. Heemkunde wil zeggen de kennis van het eigen heem, de eigen omgeving, de streek waar men woont. Ook kennis van zeden en gebruiken, opvattingen en overleveringen van de bevolking in relatie tot hun wonen en werken, valt onder heemkunde. En niet te vergeten de zorg voor monument en landschap. Onze vereniging heeft zich ten doel gesteld: het verrichten van onderzoek naar heemkundige vraagstellingen; het verzamelen en archiveren van geschiedkundige en actuele gegevens; het zich inzetten voor het behoud van cultuurhistorische objecten in het werkgebied; het bevorderen van het gebruik van het lokale dialect in woord en geschrift; het door publicaties, tentoonstellingen, lezingen en dergelijke informatie geven over heemkundige zaken. Om al deze doelen te realiseren heeft onze vereniging een aantal werkgroepen gevormd. Ter vervanging van het oude periodiek wordt jaarlijks het magazine Ad Golam uitgegeven, dat gratis wordt verstrekt aan de leden van de vereniging. Qua activiteiten worden er in voor- en najaar lezingen gehouden; tevens zijn er excursies naar interessante plaatsen. De vereniging beschikt over een ruimte waarin het archief is ondergebracht. Een inventaris van de daarin aanwezige archiefbescheiden is beschikbaar. Deze archiefruimte bevindt zich in Gemeenschapshuis 't Geboew (Warande 43). Bezoek ervan is slechts mogelijk op afspraak; neem hiervoor contact op met Fon Weusten (tel. 043-4591630)."

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Oud-Valkenburg heeft 21 rijksmonumenten.

- In Oud-Valkenburg staat een driebeukige Johannes de Doperkerk die ondanks de sobere uitwendige vormen niet de indruk wekt zeer oud te zijn. En in hoeverre deze wél als zodanig te beschouwen is, hangt af van de zienswijze van de beschouwer. Ergens zijn nog kernen van het zaalkerkje dat hier in de 11e, op zijn laatst 12e eeuw werd neergezet - zoals in de westelijke toren van mergel. Deze is voor een deel omsloten door de doorgetrokken zijbeuken die van halverwege de 19e eeuw dateren. Het schip is vlak gedekt en de drie traveeën ervan zijn gescheiden van de beuken door pijlers. Het koor aan het andere uiteinde is een eeuw ouder dan de beuken. Het was de Akense architect Couven die het tekende en dat deed in classicistische vormen met hardstenen ornamenten en pilasters.

Het interieur bevat een rijkdom aan siervoorwerpen uit vooral de tijd van barok en rococo. Het hoofdaltaar, vervaardigd door Couvens zelf of een vakman uit zijn omgeving (zie ook Kerkrade), is bijvoorbeeld een attractie. Ook zijn er enkele oudere kunstwerken, zoals de Anna-te-drieën, bijzondere kruiswegstaties en het houten reliëf dat het sterfbed van Maria als onderwerp heeft. Het kerkje is erg geliefd bij trouwlustigen, die er tot uit de verre omtrek hun huwelijk kerkelijk laten inzegenen. De kerk was in vroeger dagen het toneel van menige twist over de benoeming van een nieuwe pastoor. Dat kwam omdat de kerk eigendom was van drie Heren: die van Genhoes, het verderop gelegen Chaloen en de bergop gelegen Sibberhoeve. In 1543 is de ruzie bijgelegd nadat bepaald werd dat elk van de drie Heren vier maanden per jaar het alleenrecht had om een nieuwe pastoor te benoemen…(2)

Op de zolder en in de toren van de Johannes de Doperkerk huist de langst bekende en grootste kraamkolonie (ca. 100 volwassen dieren) van de in Nederland schaars voorkomende baardvleermuis* en de gewone grootoorvleermuis. In 1997 heeft de Stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg (IKL) de toegankelijkheid voor vleermuizen van een groot aantal kerkzolders in het Heuvelland verbeterd. Veel kerken waren namelijk ontoegankelijk geworden voor vleermuizen, aangezien zij hermetisch waren afgesloten voor vogels (duiven) en daarmee ook voor vleermuizen. Goede alternatieven voor kolonieplaatsen op kerkzolders zijn er niet. Hierdoor zijn al enkele zeldzame soorten uit Nederland verdwenen. De kerk van Oud-Valkenburg heeft een speciale in- en uitvliegopening voor de vleermuizen. * In Limburg zijn op slechts 3 kerkzolders kolonies baardvleermuizen aangetroffen.

- De Sint-Jansboskapel (bij huisnr. 2) uit ca. 1915 ligt aan de rand van Oud-Valkenburg op een splitsing van twee veldwegen; de Sint-Jansbosweg en de Kapelkesveldweg, in de schaduw van van aangebrachte begroeiing. De kapel wordt omgeven door een lage haag. Het is een fraaie kapel van mergelsteen en is eigendom van Natuurmonumenten.

- 'De Drie Beeldjes' is een zogeheten 'calvariegroep', langs het wandelpad Valkenburg - Schin op Geul langs de Geul, ter hoogte van het bruggetje dat naar Schaloen voert. De calvariegroep bestaat uit een kruis op een hardstenen niskapelletje, geflankeerd door twee kapelletjes. De kapelletjes dateren uit 1739, getuige ook de inscripties aan de bovenzijde ervan. De beelden in de kapel zijn kopieën uit 1973. De kruisiging, met in de voet een klein niskapelletje voor de H. Rochus, dateert uit ca. 1900.

- Tussen 1545 en 1560 bouwt Johan I van Strijthagen, gehuwd met Sophia van Cortenbach, kasteel Genhoes (Oud-Valkenburgerweg). Het is in de 18e eeuw verbouwd. Het was het stamslot van de Heren van Valkenburg. Geheel omgracht. Kasteel Genhoes (betekent ‘versterkt huis’) is waarschijnlijk ontstaan uit een in de 11e of 12e eeuw gebouwde woontoren. Het oudste gedeelte van het imposante slot is gotisch, de voorgebouwen zijn in Limburgse barok, terwijl de boogbrug romaans is. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog is het kasteel in 1577 door brand verwoest. In het begin van de 17e eeuw vindt een algemeen herstel plaats. De slothoeve dateert uit de 18e eeuw. Het kasteel is niet te bezichtigen.

Landgoed Genhoes is in 1955 aangekocht door Natuurmonumenten. In juli en augustus organiseert zij excursies naar dit landgoed en naar het nabijgelegen Schaelsbergerbos (zie voor dat bos verder bij Walem). Bij het landgoed hoort naast het kasteel een boerderij met graslanden en boomgaarden. Dit alles is vanaf de toppen van de nabijgelegen hellingen zeer fraai te overzien. Ook de Geul, die slingerend als een zilveren draad in het landschap ligt, is vanaf die hellingen mooi te bekijken.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Op een zondag in juni is er de Sacramentsprocessie.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Ommetje Oud-Valkenburg (5 km).

- Wandeling van Valkenburg naar Oud-Valkenburg v.v.

- Natuurmonumenten organiseert regelmatig excursies door de omgeving, vanaf kasteel Schaloen. Nadere informatie op tel. 045-5630355.

- Kasteeltuin Oud-Valkenburg is een heemtuin met andacht voor de Zuid-Limburgse flora, cultuurgewassen en kruiden. Het park is ingedeeld in een aantal afdelingen, die elk een aspect van het mergelland behandelen. Zo is er een ouderwetse moestuin met oude groenten, een akker met cultuurgewassen en een kruidentuin met spijs- en geneeskruiden. Ook oude elementen uit het cultuurlandschap zijn er te vinden, zoals een dorpspoel met diverse soorten waterplanten en amfibieën, een imkerij die de ontwikkeling schetst van het houden van bijen door de eeuwen heen en een groeve met gereedschappen, die gebruikt werden om kalksteen te winnen.

Tot de vaste collectie behoren diverse werktuigen, zoals een oude ploeg en een zogeheten hondenkar, een wagentje dat gebruikt werd om kleine spullen te vervoeren en getrokken werd door een hond. Het park heeft een collectie van ongeveer 400 verschillende soorten planten, kruiden en gewassen.

Tevens kun je de bij het park gelegen voormalige watermolen van kasteel Schaloen bezoeken: de Schaloensmolen of Sjloensmeule. De molen dateert uit 1656 en was tot in de vijftiger jaren in gebruik als graanmolen. Eeuwenlang (tot de Franse tijd) waren de mensen in de omgeving gedwongen hier hun granen te laten malen. Als een molen een dergelijke functie had, werd het een dwang- of banmolen genoemd. Sinds het begin van de 20e eeuw wordt ze aangedreven door een onder het wateroppervlak liggend horizontaal watterrad, een zogeheten turbine.

Na de Tweede Wereldoorlog raakt de molen in verval. Leden van IVN afdeling Valkenburg hebben de molen gerestaureerd. In de molen zijn diverse werktuigen te zien die met het malen te maken hebben, zoals een handmolentje uit de Tweede Wereldoorlog, diverse wanmolens en gereedschappen die werden gebruikt voor het 'billen' van de molensteen. Bij de watermolen bevindt zich een zogeheten viskorf, een soort sluissysteem van hout dat werd gebruikt om vissen te verschalken.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Oud-Valkenburg, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Oud-Valkenburg.

Reacties

(2)

Ik vond het erg leuk om dit alles te mogen vernemen. Echter kunt u me uitleggen waarom Oud-Valkenburg een heerlijkheid was, en waar komt die naam vandaan? En wanneer is een streek of landgoed een heerlijkheid? Dank u wel. Oh ja ik woon nu alweer 50 jaar in Canada. Ik heb in Valkenburg gewoond, ben er op school gegaan, heb er gewerkt en ben er in ondertrouw gegaan. Met vriendelijke groeten en hartelijke dank. Vicky van Leuven Kouthoofd Warren, Canada

Dank voor uw reactie. Een begrijpelijke en logische vraag. Dat zit kort gezegd zo: vóór 1795 bestond het instituut 'gemeente' nog niet. Er waren adellijke personen, zoals graven en hertogen, die de macht uitoefenden. Zij hadden een aantal plaatsen in bezit, die zij konden 'uitlenen' aan anderen. Iemand had dan een 'leen' waar hij bepaalde 'heerlijke rechten' had. Men kon veel verschillende soorten rechten hebben, bijvoorbeeld om te mogen jagen, vissen, een markt te houden, een eigen munt te hebben etc. etc. In 1795 kwamen de Fransen hier, die de heerlijkheden en de macht van de adel hebben afgeschaft. Zij hebben de 'gemeenten' ingesteld. Een uitvoerige toelichting op de bijzonderheden van het instituut heerlijkheid vindt u op Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Heerlijkheid
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen