Oud-Empel is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant, gemeente 's-Hertogenbosch. T/m 31-3-1971 gemeente Empel en Meerwijk. Op deze foto anno 2009 wordt nog volop gewerkt aan de geluidswal langs de A2.
Oud-Empel en Empel heten tijdens carnaval 't Slotgat
- Oud-Empel is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant, gemeente 's-Hertogenbosch. T/m 31-3-1971 gemeente Empel en Meerwijk.
- De buurtschap Oud-Empel is in principe als buurtschap van het dorp Empel te beschouwen. Formeel, voor de statistieken, maakt de buurtschap deel uit van het Bossche stadsdeel Maaspoort.
- De buurtschap Oud-Empel heeft een eigen bebouwde kom met officiële blauwe plaatsnaamborden (komborden), maar geen eigen postcode en plaatsnaam in het postcodeboek, voor de postadressen ligt de buurtschap daarom 'in' 's-Hertogenbosch.
Terug naar bovenSpelling
De plaatsnaam wordt op de komborden ter plekke afwisselend met en zonder koppelteken gespeld. Omdat de spelling Oud-Empel taalkundig te prefereren is (zie punt 6.E onder deze link), houden wij die op onze pagina aan.
Naamgeving
Op kaarten uit ca. 1960 heet het huidige Oud-Empel nog Empel en het nieuwe Empel, het huidige dorp Empel, heet daar 't Slot, naar een oude veldnaam ter plekke.
Oudere vermeldingen
815-816 kopie 1170-1175 Empele, 1170-1175 Empele, 1312 kopie 1350 Eimpel, Ymple, Empele.
Naamsverklaring
Hangt misschien samen met Empe, een waternaam die ook in Duitsland voorkomt en mogelijk de wateraanduidende toponiemen eem 'water' en het Germaanse apa* bevat. De oude vormen hebben betrekking op het huidige Oud-Empel, dat gelegen is op stroomruggrond met archeologische vondsten uit de Merovingische en Karolingische tijd.(1)
* Gereconstrueerde vorm.
De buurtschap Oud-Empel ligt NW van Empel. Ze worden sinds 1971 van elkaar gescheiden door de A2 die toen is aangelegd. De buurtschap ligt rond de Empelsedijk, aan de Maas.
Terug naar bovenDe buurtschap Oud-Empel omvat ca. 20 huizen met ca. 50 inwoners.
Terug naar bovenHet oude en het huidige dorp Empel
Wat tegenwoordig Oud-Empel heet, was het oorspronkelijke dijkdorp Empel. Dat Empel is aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, in november 1944, grotendeels verwoest, door geallieerde bombardementen op Duitsers die zich in het dorp hadden verschanst. De restanten van de kerk zijn afgebroken en omdat de Maasdijk door de bombardementen instabiel was geworden, is de bevolking geëvacueerd naar een plek ten zuidoosten van het toenmalige Empel, waar een nieuw dorp Empel is gebouwd inclusief kerk en gemeentehuis. Dat is dus het huidige dorp Empel. Na reparatie van de dijk is een deel van de bewoners naar het oude Empel teruggekeerd; de huidige buurtschap Oud-Empel. Een groot deel van de oude dijkwoningen is inmiddels grondig gerenoveerd.
Archeologie
In het gebied van Oud-Empel zijn sporen van zowel Romeinse als Frankische bewoning aangetroffen. Uit de Romeinse tijd dateren zelfs resten van een tempel, de Tempel van Empel genaamd. De Tempel van Empel is in 1986 ontdekt. Een amateur-archeoloog trof op een akker de overblijfselen van een 2000 jaar oude Bataafse tempel aan. Er werden onder meer vele metalen voorwerpen, mantelspelden en munten aangetroffen. De oudste vermelding van Empel is in een document van 25 oktober 856, waarin Lotharius I de schenking van het domein Empla aan de Benedictijnerabdij van Crespin bevestigt. Het oorspronkelijke bewijsstuk, een schenkingsacte van Clovis IV uit naar schatting 690-694, is veloren gegaan.
De slag bij Empel / het wonder van Empel
In 1585, tijdens de Slag bij Empel, zaten de Spaanse troepen al 5 dagen vast in de kou en regen, ingesloten tussen de Staatse troepen met hun schepen op het water. Toen vond een Spaanse soldaat bij de kerk van Empel een gave beeltenis van Maria Onbevlekte Ontvangenis. De legeraanvoerder Don Francisco Arias de Bobadilla liet de afbeelding in de kerk plaatsen. En toen gebeurde het wonder: de regen stopte en het begon hard te vriezen. De schepen, die dreigden in te vriezen, moesten zich terugtrekken naar het open water van de Maas en zo konden de Spaanse troepen over het ijs ontsnappen naar 's-Hertogenbosch.
Kerkelijke geschiedenis
De parochie Empel (= het voormalige dorp Empel en vanaf de Tweede Wereldoorlog het nieuwe dorp Empel) heeft in de loop der eeuwen wel zes kerken gehad. De eerste kerk, uit ca. 800, is omstreeks 810 door de Maas weggespoeld. Een tweede kerk onderging in 967 hetzelfde lot. Toen is in 968 een houten kerkje gebouwd. Waarschijnlijk is later vervolgens nog een tufstenen Romaanse en een bakstenen gotische kerk gebouwd. Op een schilderij uit 1585 van de Slag bij Empel staat een stenen kerk. Deze kerk is in 1648 door de protestanten in beslag genomen.
Na het rampjaar 1672, tijdens het daaropvolgende beleg hebben de Fransen in 1673 het dorp en de kerk van Empel platgebrand. De protestanten hebben toen een kleinere nieuwe kerk gebouwd, terwijl men tolereerde dat de katholieken diensten hielden in een schuurkerk. In 1828 kregen de katholieken het kerkgebouw van de protestanten terug. Rond 1903 is dit gebouw vervangen door de vijfde kerk, een neogotisch gebouw. Deze kerk is in november 1944 door de Duitsers opgeblazen. Een paar jaar na de oorlog is besloten het dorp Empel te verplaatsen naar waar het nu ligt en toen is de huidige, zesde kerk gebouwd.
Voor nadere informatie over de geschiedenis van deze buurtschap zie de Videoreportage over de geschiedenis van Oud-Empel, door TV73.
Terug naar boven- Op de plek van de oude, in 1944 verwoeste kerk van Empel, het huidige Oud-Empel, is in 2000 een nieuwe Mariakapel gebouwd. De kapel herinnert aan de oude kerk en aan het wonder van Empel tijdens de onder Geschiedenis beschreven Slag bij Empel. "De uitvoering van de dijkverzwaring in Empel en de werkzaamheden hiervoor in de directe omgeving van de plaats waar voorheen de Empelse kerk(en) hebben gestaan waren mede aanleiding het initiatief een invulling te geven. In 1985 was het juist 400 jaar geleden dat de miraculeuze ontsnapping van de Spaanse soldaten hier plaats vond; reden temeer om tot oprichting van de kapel te komen.
Primaire doelstellingen van Stichting Het Empels Mirakel zijn: beheer in eigendom en onderhoud van de opstallen en de inrichting van de Mariakapel in Oud-Empel; het bevorderen van de culturele en historische dimensies die samenhangen met de gebeurtenissen bij de gevechtshandelingen tussen de Spaanse tercio’s en de legereenheden van de Staten-Generaal in december 1585; het bieden van een gelegenheid aan passanten die ter plaatse willen mediteren, bidden of rusten in een religieuze omgeving.
Bij het beheer moet ook gedacht worden aan de inpassing van de kapel in de directe omgeving, waarbij een sfeervolle invulling wordt nagestreefd met het in stand gehouden oude kerkhof en de voortuin van de kapel. Het onderhoud van de tuinen en perken rond de kapel wordt in samenspraak met de gemeente, die eigenaar is van de ondergrond en het oude kerkhof, door gemotiveerde vrijwilligers uitgevoerd. In de kapel is een gedachtenboek aanwezig waarin bezoekers hun intenties, wensen en gedachten kunnen doorgeven. Ook wordt gelegenheid gegeven een kaarsje te branden.
Jaarlijks bezoeken veel passanten de kapel, waarbij de militairen en burgers uit Spanje een bijzondere groep vormen. Het “Wonder van Empel” leeft sterk in Spanje door de keuze van de Spaanse kroon om de maagd Maria patrones van de Spaanse Infanterie te maken vanwege de “ontsnapping in het Noorden” op 8 december 1585 . Het wordt gevoeld als hun 'Milagro de Empel'."
- Bij de Mariakapel staat een oorlogsmonument, dat de evacuatie, de verwoesting en de wederopbouw van Empel herdenkt.
- Op de RK begraafplaats van Oud-Empel bevindt zich o.a. een oorlogsgraf van een Engelse soldaat die sneuvelde bij de bevrijding van Empel op 5 november 1944.
Terug naar boven- De uiterwaarden bij Oud-Empel aan de Maas vormen een aaneenschakeling van natuurgebieden, die eigendom zijn van de gemeente 's-Hertogenbosch. Dit zijn de Koornwaard (120 ha), met de Empelse Waard (40 ha), en de Uiterwaarden Maaspoort (40 ha). De gebieden zijn floristisch interessant.
- "Rijkswaterstaat brengt tegenwoordig waar dat kan dode bomen terug in en langs de Maas, om het onderwaterleven een zetje in de goede richting te geven. In het Brabantse deel is daar in september 2020 weer een locatie bij gekomen. In de Empelse Waard bij buurtschap Oud-Empel, direct W van de A2, zijn 4 dode essen neergelegd, in afstemming met gebiedseigenaar Natuurmonumenten. De bomen liggen stevig vast aan betonnen platen om wegdrijven te voorkomen. Dood hout voor nieuw leven. Rivierhout is een belangrijk element in een gezond waterecosysteem, dat van nature thuishoort in de rivier. Het werkt als een soort rif, waar het al snel wemelt van het leven. Op de ruwe schors van de stam vestigen zich allerlei ongewervelde waterbeestjes, zoals larven van muggen, haften en libellen. Vissen komen daarop af op zoek naar voedsel en ze kunnen schuilen tussen de wieren en mossen aan de takken. Bij de kluit slaat zand en ander sediment neer en ontstaan precies de plekjes die vissen nodig hebben om te paaien. De takken die boven water uitsteken zijn handige uitkijkposten voor visetende vogels.
Veiligheid voorop. Voor de scheepvaartveiligheid en doorstroming bij hoogwater verdween dood hout in het verleden nagenoeg geheel uit onze rivieren. Vanuit de opdracht voor het ecologisch herstel van de Maas brengt Rijkswaterstaat dat nu weer zoveel mogelijk terug, maar dan dus wel goed vastgelegd en alleen op plekken waar dat veilig kan. Zoals in de geulen die langs de Maas in de uiterwaarden worden aangelegd om riviergebonden planten en dieren weer een goed leefgebied te bieden. Bemonstering boomriffen. Onderzoekscollectief Maas in Beeld, dat is gespecialiseerd in riviernatuur, gaat de boomriffen in de Empelse Waard bij Oud-Empel over een paar jaar bemonsteren. Daarbij wordt vooral gekeken hoe de kleine waterdiertjes zich hebben ontwikkeld op en rond het dode hout onder water. Dit gebeurt met financiële steun van de provincie Noord-Brabant. Om later goed te kunnen vaststellen wat het rivierhout heeft opgeleverd, is nu bij aanvang eerst een nulmeting uitgevoerd." (bron: Rijkswaterstaat, september 2020)
Terug naar boven- Filmpje met een impressie van Oud-Empel (gezien door een camera op een fiets).
Reactie toevoegen