Orthen heeft in 2015 het 1.200-jarig bestaan gevierd, o.a. met de uitgave van een speciale herdenkingstegel. Mensen zetten deze in huis neer of hangen hem aan de muur. Deze familie heeft de tegel gegraveerd met hun naam en aan de gevel gehangen. Mooi!
Orthen had een stopplaats aan de spoorlijn Tilburg-Nijmegen. Zo te zien kon dat weleens het kleinste stationsgebouw van Nederland zijn geweest...
Fort Orthen moest de stad 's-Hertogenbosch vanuit het noorden beschermen tegen de vijand
Plattegrond van Fort Orthen en begraafplaats Orthen anno 1865
Orthen heeft een eigen heemkundekring: de Orthense Schaar. De leden onderzoeken de geschiedenis van Orthen en publiceren daarover.
De in 1914 opgerichte hengelsportvereniging De Grote Karper is de oudste nog bestaande vereniging in Orthen en beheert vijf viswateren waar je terecht kunt om een hengeltje uit te gooien
Op Begraafplaats Orthen wordt in de nabije toekomst Theehuis Het Theelicht gerealiseerd, in het pand uit 1872 dat vroeger als mortuarium in gebruik is geweest
Op deze kaart uit ca. 1900 is Orthen nog duidelijk een los van de stad 's-Hertogenbosch gelegen kern
- Orthen is een wijk, voorheen dorp, in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant, gemeente 's-Hertogenbosch.
- De wijk Orthen valt onder de stad 's-Hertogenbosch.
- Strikt geografisch gezien is Orthen geen dorp, omdat het inmiddels binnen de bebouwde kom van de stad 's-Hertogenbosch ligt. In principe kan een dorp immers niet in een stad liggen. Maar zoals zo vaak zijn er ook hier uitzonderingen die de regel bevestigen. Door de inwoners wordt Orthen namelijk nog wel als 'dorp in de stad' beschouwd (vergelijkbaar met bijvoorbeeld Princenhage en Ginneken in Breda). Op lokale sites zie je ook de slogan "Orthen, dijk van een dorp".
Terug naar bovenOudere vermeldingen
Ortinum, Ortina, Urtina, Ortum, Ortodunum, Oirdduyn, Orduynen, Orten, 815-816 kopie 1170-1175 Ortinon, 1114-1120 kopie 16e eeuw Urtine.
Naamsverklaring
- Blijkens de oudste vorm gaat de naam terug op een datief meervoud op -um*, waarmee bij een waternaam (hier Urtina*, vergelijkbaar met de rivier de Ourthe in de Ardennen) een nederzettingsnaam kon worden gevormd. Dus: 'nederzetting aan het (thans verdwenen) riviertje Urtina'. De huidige spelling met -th- heeft geen taalhistorische grondslag.(1)
* Gereconstrueerde vorm.
- Er zijn nog enkele theorieën omtrent de verklaring van de naam, die blijkens de vorige alinea, die nogal stellig is gesteld, kennelijk onjuist zijn:
1) De naam is wel verklaard als Oort, wat 'grens' betekent. Die grens was dan die van de Markgraafschap Antwerpen en de voorlopers daarvan, niet die van het hertogdom. Pas in 1120 kwam Orthen in het bezit van de graven van Leuven, de voorlopers van de hertogen van Brabant. Orthen was toen nog een geïsoleerde enclave.
2) Nog een andere verklaring is dat de naam zou stammen van Ordune oftewel 'zandrug'. Vanuit Oss naar Drunen ligt haaks op de Centrale Slenk een zandrug van dekzand. Orthen ligt op deze zandrug. (bron van de theorieën 1 en 2: [2]) Een andere bron, die tot dezelfde conclusie komt: door dr. J. de Vries (Etymologisch woordenboek, 1983, pag. 225) wordt de herkomst in verband gebracht met het germaanse woord uzda dat 'punt, spits, rand, landstuk' e.d. betekent. Ook het woord 'oord' is hier een afleiding van. Het woord 'Orduynen' kan dan van oord-duinen komen, een uitloper van de duinen. De oudste nederzettingen van Orthen waren gebouwd op donken, hoge zandruggen, die nu door afgraving verdwenen zijn en plaats hebben gemaakt voor dijken. (bron: Heemkundekring De Orthense Schaar)
Orthen ligt rond de gelijknamige weg, direct N van het centrum van 's-Hertogenbosch.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Orthen 40 huizen met 310 inwoners. Tegenwoordig heeft de wijk ca. 600 huizen met ca. 1.500 inwoners.
Terug naar bovenEnkele bijzonderheden uit de geschiedenis van dit voormalige dorp
- Orthen is de oudste woonplaats van het rechtsgebied (libertas) van de historische stad 's-Hertogenbosch. Aangenomen wordt dat de stad 's-Hertogenbosch in 1196 is gesticht. In 815 wordt al melding gemaakt van 'villa Ortinon', oftewel landgoed Orthen, dat een aparte heerlijkheid was.
- De Hertog van Brabant had in de 12e eeuw ten zuiden hiervan zijn jachtterrein, wat aangeduid werd met 'des Hertogen bosch'. De stad 's-Hertogenbosch is vanuit Orthen gesticht door het allodium stadsrechten te geven.
- In 1196 is in Orthen een verbond tussen Gelderland en Brabant gesloten.
- Tot 1413 behoorde de hele stad 's-Hertogenbosch tot de parochie Orthen, met als hoofdkerk de San Salvatorkerk.
- In 1524 verbrandden de Geldersen het dorp.
- In 1766 is hier een Germaans kerkhof ontdekt.
- Het dorp was van een zodanige importantie dat zelfs nog tot 1853 een van de kerkelijke dekenaten de naam Orthen droeg.
- Het dorp heeft slechts kort een hulppostkantoor gehad: van 1870 tot 1882.
- Orthen heeft van 1881 tot xxxx (eindjaar is ons onbekend) een stopplaats gehad aan de spoorlijn Tilburg-Nijmegen, die ook wel de Brabantse Lijn werd genoemd.
Regeling voor de ´Afdeling Orthen´
Orthen is nooit een gemeente geweest: bij de instelling van het instituut gemeente, begin 19e eeuw, ging het dorp gelijk bij de gemeente 's-Hertogenbosch horen. Maar op enkele punten was het dorp toch wel degelijk een zelfstandige gemeenschap. De inwoners beschikten o.a. over een gemeenschappelijk vermogen (enkele landerijen en gebouwen). Het toenmalige bestuur van Orthen werd door zogeheten Schaarmeesters uitgeoefend. Een conflict met het Bossche stadsbestuur over de aanleg van een kerkhof was de aanleiding tot nog meer conflicten met de stad. Om de ruzies op te lossen, stelde koning Willem III bij Koninklijk Besluit van 1 juni 1866 een regeling vast die nu nog steeds geldig is.
De regeling behelst de volgende zaken:
- het gemeentebestuur van 's-Hertogenbosch beheert de eigendommen van Orthen, maar een 'Commissie uit de Ingezetenen van de Afdeling Orthen', bestaande uit drie personen, adviseert het gemeentebestuur hierover;
- de Commissie beheert het vermogen van de Orthense ingezetenen;
- de Commissie beheert de Forttoren en de aangrenzende Schijvenloods;
- de Commissie onderhoudt contacten met de gemeente;
- de Commissie kent subsidies toe aan Orthense verenigingen en ondersteunt Orthense festiviteiten financieel;
- de Commissie stimuleert en coördineert het gemeenschapsleven in Orthen.
De eigendommen bestaan nog steeds in de vorm van grond en geld. De opbrengst komt tegenwoordig ten goede aan de dorpsgemeenschap in de vorm van subsidies. In de begroting van de gemeente 's-Hertogenbosch wordt de kern ook nog altijd apart vermeld, als 'Afdeling Orthen'. (bron: o.a. (3))
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Orthen, kun je terecht bij Heemkundekring De Orthense Schaar. De heemkundekring, die haar ´clubhuis´ heeft in Fort Orthen, beheert o.a. een archief van ca. 3.000 foto´s van het dorp van 1870 tot heden. Iedere eerste maandagavond van de maand vanaf 20.00 uur ben je er welkom.
Terug naar boven- In 2011 is de sloop en nieuwbouw gestart van een groot deel van Orthen-Links. Het betreft 260 woningen.
- De rails van de spoorwegovergang bij Orthen liggen schuin in de weg, waardoor er nog weleens fietsers met hun wielen tussen kwamen of bij gladheid onderuit gingen. In 2018 wordt dit probleem opgelost door de oversteek niet meer toegankelijk te maken voor gemotoriseerd verkeer, waardoor ruimte ontstaat om een haakse en dus veiliger oversteek voor (brom)fietsers te maken. Dit is een oplossing voor de korte termijn. Voor de langere termijn streven gemeente en ProRail naar een brug of tunnel, mede omdat het treinverkeer is toegenomen, en ook omdat de geluidswal dan kan worden doorgetrokken.
Terug naar boven- De huidige San Salvatorkerk dateert uit 1956. Na een conflict met het bisdom over het te voeren beleid, komen de parochianen sinds 1-11-2011 niet meer in de kerk bijeen, maar zijn zij als San Salvator Gemeenschap verder gegaan, met vieringen in Dagcentrum Eygenweg. Per 1-12-2014 is de kerk formeel aan de eredienst onttrokken. Het kerkgebouw wordt voortaan gebruikt als opslagplaats voor kerkelijke goederen en kunst, afkomstig uit andere kerken die sluiten in de regio. Maar plannen voor herbestemming zijn wellicht nog welkom. - Overzicht van in de loop der jaren verschenen artikelen over de San Salvatorkerk. - Interview met een voorganger en een bestuurslid van de San Salvator Gemeenschap (2014).
- Begraafplaats Orthen is de enige begraafplaats in 's-Hertogenbosch. De begraafplaats droeg tot 2008 de naam Groenendaal, naar de eerste Bosschenaar die hier in 1858 is begraven. Zijn grafzerk is bewaard gebleven. Aanvankelijk waren hier twee toegangen: één voor katholieken en één voor protestanten.
Op Begraafplaats Orthen wordt in de nabije toekomst een theehuis gerealiseerd. Het gebouw uit 1872 dat vroeger als mortuarium is gebruikt, wordt verbouwd tot ontmoetingsplek voor de bezoekers aan de begraafplaats. Initiatiefneemsters Yvonne Dijkstra en Marjella Kempkens leerden elkaar een aantal jaren geleden kennen op een lezing over rouwbegeleiding. Beiden vanuit persoonlijke ervaring bekend met verlies en rouw en sinds jaren bezoekers van de begraafplaats, werden steeds enthousiaster bij de gedachten aan een theehuis. "Wat zou het fijn zijn als er een gelegenheid zou komen waar men onder het genot van een kop koffie, thee of glas frisdrank even rustig zou kunnen zitten; in contact zou kunnen komen met lotgenoten of een luisterend oor zou kunnen vinden bij de vrijwilligers", zo opperden zij. En inmiddels zijn de voorbereidingen voor theehuis Het Theelicht dus in volle gang. Het theehuis gaat geheel door vrijwilligers gerund worden. - Theehuis Het Theelicht op Facebook.
- Fort Orthen is o.a. de thuishaven van Heemkundekring De Orthensche Schaar. Samen met Fort Crèvecoeur moest dit fort de stad 's-Hertogenbosch vanuit het noorden verdedigen. In 1593 is besloten om Orthen te versterken en een fort te bouwen, dat toen overigens nog tegen Fort Crèvecoeur gericht was dat door het Staatse leger was opgeworpen. Pas na het Beleg van 's-Hertogenbosch is het fort daadwerkelijk gebouwd (rond 1630). Fort Orthen is ook het domicilie van Hans van den Merkhof, die er in zijn Atelier 't Fort cursussen tekenen en schilderen geeft.
- Stoomgemaal Orthen aan de Engelsedijk bij nr. 5 is helaas niet bewaard gebleven. Het gemaal diende om overtollig water uit de Polder van der Eigen en de Polder van Empel en Meerwijk op de Dieze uit te malen. Het zichtbaar restant van het gemaal bestaat uit de meest noordelijke uitstroomopening, die dienst doet als brug. De voormalige machinistenwoning is nog wel aanwezig.
- Oude winterdijk van de Beerse Maas (in de richting van de Heinis).
Terug naar boven- Orthen wordt in 815 voor het eerst vermeld en heeft dus in 2015 het 1200-jarig bestaan gevierd.
Terug naar boven- Sociëteit Orthinon organiseert sociaal-culturele activiteiten voor de inwoners van Orthen.
- Hengelsportvereniging De Grote Karper is opgericht in 1914 en beheert 5 viswateren: De Franse Wielen, De Fortwiel, De Kerkwiel, De Kolk en De Meern.
Terug naar boven- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Orthen, met laagsteprijsgarantie!
Terug naar boven- Oude foto's van en uit Orthen op Facebook.
Terug naar boven- Belangenverenigingen: - Commissie uit de ingezetenen van de afdeling Orthen (zie voor een toelichting op deze Commissie het kopje Geschiedenis). - Buurtcomité Fort Orthen heeft als doel het woon- en leefklimaat in de wijk (nog) aantrekkelijker te maken. Dit doet zij o.a. door: voorstellen te doen voor veiligheidsmaatregelen (veilige schoolroute, veiligheid in de wijk, veilig verkeer); sociale contacten te versterken (diverse activiteiten organiseren); bewonersbelangen te behartigen (bemiddelen met diverse instanties); zich sterk te maken voor sport- en speelmogelijkheden voor de jeugd. Op de site van het Buurtcomité vind je onder het kopje 'Informatie over Orthen' o.a. links naar diverse sportverenigingen. De andere instellingen die daar staan hebben wij elders op deze pagina al vermeld.
- Dorpshuis: - Het Nico Schuurmanshuis is het gemeenschapshuis / dorpshuis van Orthen.
- Muziek: - De Orthense Harmonie is opgericht in 1927.
Reactie toevoegen