Status

- Oranjewoud is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Heerenveen. T/m 30-6-1934 gemeente Schoterland.

- Onder het dorp Oranjewoud valt ook de buurtschap Brongergea.

Naam

In het Fries
It Oranjewâld. Een inwoner van dit dorp is een Wâldster.

Oudere vermeldingen
Tot medio 17e eeuw heette Oranjewoud nog 't Wold bij Oudeschoot of Schoterwoud. Het lag in de grietenij Schoterland op de grens van een gordel hoogveen, die de overgang vormde van de klei en laagveengronden in het westen en midden naar de hogere zandgronden in het zuiden en zuidoosten van Friesland. Midden 16e eeuw wordt het gebied voor het eerst vermeld onder de naam Schoterwold of kortweg ‘het Wold’. Dit bosachtige terrein ressorteerde toen onder het dorp Oudeschoot.

Naamsverklaring
Stadhouders-echtgenote prinses Albertina Agnes van Oranje liet ter hoogte van het Schoterwoud rond 1670 een buitenverblijf bouwen. Op de heide liet zij bossen aanleggen. Het buitenverblijf kreeg de naam Oranjewoud.(1)

Ligging

Oranjewoud ligt in het bosrijke gebied O van Heerenveen, direct O van de A32.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Oranjewoud 43 huizen met 259 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 400 huizen met ca. 1.000 inwoners.

Geschiedenis

Ontstaan en ontwikkeling
De nederzetting vindt haar onstaan rond 1670 als Albertine Agnes, prinses van Oranje, weduwe van de Friese stadhouder Willem Frederik van Nassau, een bestaand landgoed koopt dat de naam Oranjewoud krijgt. Later is het gebied uitgebreid met diverse andere landgoederen. Onder invloed van de, toen nog Friese, Nassau’s en in een later stadium door de Friese aristocratie die zich hier vestigt, komt het dorp tot ontwikkeling. De landhuizen en de hierbij behorende dienstwoningen, boerderijen, bossen en landerijen bepalen nog steeds het beeld van het gebied. De gaafheid van de ruimtelijke structuur en de karakteristieke architectonische vormgeving van de bebouwing verlenen het dorp een eigen karakter.

Huidige situatie
Het dorp wordt in het bijzonder gekenmerkt door de aanwezigheid van mooie bossen, fraaie lanen en statige landgoederen. Van oorsprong heeft het dorp een landschappelijke structuur die was gebaseerd op een strak lanenpatroon waar vrijstaande woningen en boerderijen op ruime kavels stonden in een afwisselend landschap van bossen, akkers en graslanden. In de loop van de 20e eeuw zijn doorgaande wegen aangelegd. In het gebied gelegen tussen de bossen aan de oostkant en Heerenveen aan de westkant is intensief nieuwbouw gepleegd, voornamelijk woningbouw. Hierdoor is de oorspronkelijke lineaire lanenstructuur die Heerenveen met het historische Oranjewoud verbond duidelijk zichtbaar gewijzigd.

Grenscorrectie
Met het doortrekken van de verbindingsweg tussen Wolvega en Heerenveen (de huidige A32) is er een tweedeling in het dorp ontstaan: het deel W van de A32 is door de gemeente Heerenveen gemakshalve bij de kern Heerenveen getrokken, en voor de postadressen dus 'in' Heerenveen komen te liggen, maar de dorpelingen zijn daar 'not amused' over, zij beschouwen dat gedeelte wel degelijk nog steeds als deel van hun dorp. Hier ligt o.a. het kantoor van het bekende voorheen Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud (tegenwoordig Antea Group), dat hier in 1951 is ontstaan. Instellingen zoals deze zijn door de grenscorrectie op papier dus ineens naar Heerenveen verhuisd, terwijl zij in de praktijk (geografisch en maatschappelijk gezien) natuurlijk gewoon op dezelfde plek in het oude dorp gevestigd bleven. Dat gold bijvoorbeeld ook voor het (hulp)postkantoor aan de Koningin Julianalaan, waar de stempels met de naam van het dorp erin in 1970 zijn vervangen door die met de naam Heerenveen-Koningin Julianaweg. Zie verder bij Recente ontwikkelingen.

Recente ontwikkelingen

- In de Dorpsvisie Oranjewoud schetsen de inwoners de wat hen betreft gewenste ontwikkelingen voor het dorp in de komende jaren. Een van de pijnpunten is dat een W deel van het dorp, W van de huidige A32, van het dorp is afgesplitst en nu formeel 'in' Heerenveen ligt. Veel dorpelingen zouden dit graag weer formeel gebied van het dorp zien worden. Velen ervaren het ook nog altijd als tot het dorp behorend gebied. Volgens de Dorpsvisie was dit een hamerstuk in de raad, zonder dat hierover met het dorp was overlegd. Hierdoor is, aldus de Dorpsvisie, de historische samenhang en directe relatie tussen de landgoederen van het dorp en zijn historische toegangswegen verbroken en is de structuur van het dorp ernstig geweld aangedaan.

- Bestemmingsplan beschermd dorpsgezicht Oranjewoud.

Bezienswaardigheden

- Oranjewoud heeft 41 rijksmonumenten, voor een groot deel betrekking hebbend op de hierna vermelde 3 landgoederen.

- Oranjewoud heeft 13 gemeentelijke monumenten.

- De landgoederenreeks op Oranjewoud is in 2012 benoemd tot beschermd dorpsgezicht.

- Landgoed Oranjewoud. Het huidige neoklassieke gelijknamige landhuis, met een prachtige romantische tuin, dateert uit 1830. Na de overname van Friesland Bank door de Rabobank in 2012 is het landgoed in eigendom gekomen van Stichting FB Oranjewoud (die is voortgekomen uit Stichting Friesland Bank, die aandeelhouder was van de gelijknamige bank). Het landgoed heeft grote cultuurhistorische waarde voor Fryslân, wat de stichting graag in stand wil houden. Het landgoed fungeert als kantoor voor het bestuur en is beschikbaar voor bedrijven als bijzondere locatie voor vergaderingen, trainingen, presentaties, klantbijeenkomsten, sollicitatieprocedures, lunches, diners etc. Het is tevens beschikbaar voor kleinschalige culturele evenementen.

- Landgoed Oranjestein.

- Landgoed Klein Jagtlust.

- De rijke veenbaas Epke Roos van Bienema liet tussen 1807 en 1810 in het Veenwijkbos in Oranjewoud een grafkelder aanleggen voor zijn familie. Het ging afstammelingen aan het hart dat de grafheuvel, een funerair rijksmonument, de laatste jaren was verworden tot cross- en klauterplek. Samen met Staatsbosbeheer besloten ze tot de bouw van een herdenkingsbrug. De in september 2020 geplaatste herdenkingsbrug is ontworpen door kunstenaar Arjen Boerstra. Een vlonder en een houten hek in de vorm van een poort markeren de plek waar ooit zo’n twintig nazaten van de Van Bienema’s werden bijgezet. De stoffelijke resten zijn jaren geleden al naar elders verplaatst. De Van Bienema’s zijn in de mannelijke lijn uitgestorven. Epke Roos van Bienema trouwde in 1789 met Suzanna Bergsma. Via de vrouwelijke lijn zijn zij de bet-bet-bet-overgrootouders van CDA-politicus Sybrand Buma.

- Museum Belvédère is opgericht in 2004 en is het eerste museum voor moderne en hedendaagse kunst in Fryslân. Het museum ligt eigenlijk op grondgebied van Oranjewoud, maar door de grenscorrecties waardoor de nieuwbouw N van het dorp onder de kern Heerenveen is komen te vallen, ligt ook dit museum nu formeel 'in' Heerenveen. Museum Belvédère toont 20e-eeuwse en eigentijdse beeldende kunst uit Fryslân in directe relatie tot beeldende kunst uit Nederland en Vlaanderen. Het accent ligt op schilderkunst die relaties aangaat met de omliggende landschappelijke sfeer. Museum Belvédère is het levenswerk van kunstverzamelaar, -handelaar, museumdirecteur en galeriehouder Thom Mercuur, die op 20-1-2016 op 75-jarige leeftijd is overleden. Het museum is onder zijn leiding uitgegroeid tot een instituut voor moderne kunst met een landelijke uitstraling.

- Voor Museum Belvédère staat het beeld dat kunstenaar Ids Willemsma in 2014 heeft gemaakt als eerbetoon aan atlete Foekje Dillema. Hij werd aanvankelijk gedreven door woede over het onrecht dat Dillema was aangedaan. In 1950 liep de Friese atlete de 200 meter in een recordtijd van 24,1 seconden. Na haar zege beweerden boze tongen dat ze een man was en later werd ze door de KNAU geschorst omdat tests zouden hebben uitgewezen ze ‘geen meid was’ (maar volgens wetenschappelijk onderzoek uit 2008 bleek dat niet terecht). Haar record werd uit de boeken gehaald en haar ontluikende sportcarrière was in de knop gebroken. Zie verder bij Burum (kopje Links) over deze complexe materie en het boek dat over Dillema is verschenen. - Wij hebben ergens gelezen dat het beeld sinds zomer 2015 niet meer bij Museum Belvédère zou staan. Maar waar het dan heen is verplaatst is ons vooralsnog niet bekend.

Evenementen en activiteiten

- De Ronde van Oranjewoud (begin mei, in 2020 voor de 26e keer) is een hardloopwedstrijd met meerdere afstanden over een parcours van verharde wegen door o.a. het prachtige bosrijke parklandschap van genoemd dorp en door de buurdorpen Mildam en De Knipe.

- Het Oranjewoud Festival (gedurende ca. een week juni) is een meerdaags klassieke-muziekfestival op diverse binnen- en buitenlocaties van het historische Parklandschap Oranjewoud. De hoge kwaliteit wordt gewaarborgd door bijdragen van (inter)nationale topmusici, inspirerende programma’s en prikkelende presentatievormen. Sinds de 1e editie in 2012 beogen de organisatoren middels het festival de kloof tussen hoogwaardige klassieke muziek en het hedendaagse publiek te verkleinen, zonder inhoudelijke concessies te doen. Dit doen zij door hoge kwaliteit te verbinden met brede toegankelijkheid, vorm met inhoud en presentatie met belevingswereld. Enerzijds koesteren en verdedigen zij waardevolle tradities, anderzijds vervangen zij ingesleten gewoontes door eigentijdse varianten.

"Een stabiele, succesvolle samenleving kan alleen functioneren als er krachtige en duurzame verbindingen bestaan tussen alle mensen die er leven. Wij zijn ervan overtuigd dat Oranjewoud Festival daar een constructieve rol in kan spelen. Het is onze missie om mensen met elkaar te verbinden door middel van cultuur. Muziek en andere kunsten kunnen een tegenwicht bieden tegen de polariserende krachten die overal om ons heen terrein winnen en de samenleving onnodig broos en instabiel maken. Waarden als openheid, verbondenheid en verscheidenheid horen bij de kunsten en kunnen erdoor worden versterkt.

Aan de voorkant is Oranjewoud Festival een feest waar een breed publiek zich thuis voelt: van klassieke muziek-liefhebbers en cultuurminnaars tot gezinnen met kinderen. Wij verbinden hoge kwaliteit met lage drempels en zetten Heerenveen cultureel op de kaart. Zo dragen wij bij aan de aantrekkelijkheid van de gemeente voor zowel inwoners als bezoekers uit binnen- en buitenland. Aan de achterkant investeren wij in educatie- en participatieprojecten. Daarmee willen wij een bescheiden maar wezenlijke bijdrage leveren aan een hechte samenleving. Participatie betekent voor ons dat iedereen moet kunnen meedoen, ook mensen in geïsoleerde posities zoals verstandelijk beperkten of eenzame mensen." Aldus de organisatie op haar site.

- Het Dorpsfeest is er sinds 1977 en wordt jaarlijks in het 2e weekend na aanvang van het nieuwe schooljaar georganiseerd.

- De Wâldsterjûn (op een vrijdag in oktober of november) heeft haar sporen inmiddels verdiend als een prachtige avond voor oudere inwoners en oudere oud-inwoners van Oranjewoud. Een avond vol lach, dans en plezier. "In noflike jûn." Een avond waar men elkaar weer eens even rustig kan spreken onder het genot van een kopje koffie, een borreltje en heerlijke hapjes. De Wâldsterjûn is in 2008 door de toenmalige voorzitter van de Dorpsfeestcommissie, Jan Bakker, in het leven geroepen om ook voor de oudere inwoners een onderdeel van het Dorpsfeest te organiseren.

De avond voorafgaand aan het Dorpsfeest is een avond voor 50-plussers georganiseerd in De Koningshof. De gasten komen zelfs van heinde en ver om weer terug te komen naar hun oude dorp en een gezellige avond te beleven met alleen inwoners en oud-inwoners van Oranjewoud. De gasten vermaakten zich tot in de late uurtjes. De Wâldsterjûn blijkt een zeer geslaagde zet te zijn. De dames van de organisatie hebben dan echter nog een paar zware dagen en nachten in het vooruitzicht vanwege het Dorpsfeest. Zo wordt besloten dat deze fijne avond zeker een vervolg gaat krijgen, maar dan op een andere datum in het jaar.

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je schaatsen op de ijsbaan van IJsclub Oranjewoud.

- Op Oudjaarsdag is er als afsluiting van het jaar in Oranjewoud sowieso altijd een bijzonder evenement (dat wij elders in het land niet veel tegenkomen), georganiseerd door de IJsclub, de Dorpsfeestcommissie en Plaatselijk Belang, zijnde afhankelijk van het weer het Kerstboomwerpen dan wel, in geval van ijs, het Strykizerskowen.

Landschap, natuur en recreatie

- Uitkijktoren Belvédère is in 2009 gerestaureerd.

- Door de omgeving lopen diverse wandel- en fietsroutes.

- Het bosgebied van het dorp heeft, hoewel er hier en daar ook duidelijk de sporen van het produktiebos te zien zijn, een vriendelijk, parkachtig karakter, met slingerende paadjes, waterpartijen en veel variatie in bomen, struiken en planten. Het woud is onderverdeeld in de bossen Reigerbos, Tjaarda's bos, Overtuin en Veenwijkbos. Het Reigerbos heeft een gevarieerde samenstelling. Je vindt er zowel loofbomen als naaldbomen en soms staan er eiken en beuken in mooie lanen. Tjaarda is de naam van het in de regio vanouds bekende hotel, speeltuin en doolhof. In Tjaarda's bos liggen ook percelen akkers en weilanden. De Overtuin is een parkachtig bos. Het bosgebied O van het dorp heet tegenwoordig Parkgebied of Parklandschap Oranjewoud.

De bossen van Oranjewoud zijn in de winter van 2017/2018 door Staatsbosbeheer uitgedund. Dat was nodig om de bomen weer de ruimte te geven om te groeien. De mooiste bomen zijn blijven staan en die hebben nu weer de ruimte om nog groter en dikker te worden. En er valt weer licht in het bos. Veel takken zijn bij de kap bewust blijven liggen omdat die nuttig zijn voor de kringloop in de natuur. De bossen worden veel gebruikt; om te wandelen, de hond uit te laten, en ook ruiters en ATB'ers kunnen er terecht.

- "Wetterskip Fryslân heeft van januari tot mei 2021 werkzaamheden uitgevoerd aan de waterkeringen rondom Museum Belvédère in Heerenveen-Oranjewoud. De waterkeringen in het gebied rondom het museum zijn verbeterd om wateroverlast in de toekomst te beperken. De bestaande keringen voldeden niet meer aan de eisen. Wij werken constant aan een goed functionerend watersysteem. Om de kering ten westen (aan de kant van Skoatterwâld) van het museum stabiel te maken, is de aanwezige sloot verlegd. De aannemer heeft de sloot met de vrijgekomen grond gedempt en heeft de waterkering hiermee verstevigd. De nieuwe watergang heeft een natuurvriendelijke oever gekregen om nog beter aan te sluiten op het natuurlijke karakter van het gebied. Ook zijn twee bruggen verplaatst. Het gaat om een stalen fiets-/voetgangersbrug en een houten vlonderbrug. In de toegangsweg naar museum Belvédère zijn houten palen gerealiseerd. Met deze aanpassing is de waterkering langs deze weg weer voldoende stabiel. Tot slot heeft de aannemer de kering ten noorden van de waterpartij voor het museum versterkt." (bron: Wetterskip Fryslân)

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Oranjewoud, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Oude ansichtkaarten, foto's en films van Rottum en Oranjewoud op Facebook.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Oranjewoud (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Oranjewoud.

- Belangenvereniging: - Het in 1930 opgerichte Plaatselijk Belang (PB) Oranjewoud behartigt het algemeen belang van de inwoners van dit dorp en omgeving. Anders gezegd: PB wil een bijdrage leveren aan de leefbaarheid in het dorp en samen met de diverse verenigingen, organisaties en inwoners zorgen voor ‘verbinding’. In de contacten met gemeentelijke en provinciale overheden fungeert PB als belangrijke en invloedrijke spreekbuis van het dorp.

- Onderwijs: - De Albertine Agnesschool is de dorpsschool van Oranjewoud. "Onze school staat voor 'vorstelijk onderwijs'. Dit houdt in dat de school het maximale uit haar leerlingen wil halen door hoge doelen te stellen ten aanzien van de basisvakken. Daarnaast wil de school de groene (vorstelijke) omgeving benutten door in het onderwijsaanbod samen te werken met diverse natuurorganisaties. Wij vinden het belangrijk dat de leerlingen, leerkrachten en ouders op een respectvolle manier met elkaar omgaan. De Albertine Agnesschool is een kleine school in een bosrijke omgeving die open staat voor iedereen. Wij bieden een gestructureerde, veilige en inspirerende leeromgeving, waarin het kind cognitief, sociaal emotioneel en creatief groeit. Rond onze school hebben we een groot voetbal- en speelveld, een zelf aangelegd natuurpad en een eveneens zelf gebouwd amphitheater. In 2014 is er een ooievaarsnest naast de school geplaatst." Aldus de school op haar site.

- Muziek: - "Zangvereniging De Woudklank is opgericht in 1920 te Oranjewoud. Onze dirigent is Lars Mulder. Ons programma is gevarieerd met lichte muziek. Wij treden op in bejaardenhuizen in de regio. We zingen ook mee met het Federatie Concert in Heerenveen, en het Zuidoosthoekfestival. Momenteel is ons ledental ca. 35. Oranjewoudsters en anderen uit de wijde omgeving zijn van harte welkom om met ons mee te zingen. Onze repetities zijn in de Pelikaanzaal van de Oranjewoudflat, waar wij ook twee keer per jaar optreden."

- Sport: - Tennisvereniging Oranjewoud is gezien haar naam vermoedelijk in dit dorp begonnen, maar is tegenwoordig in Heerenveen gevestigd, naast ziekenhuis De Tjongerschans.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)