Opwetten

Plaats
Buurtschap
Nuenen, Gerwen en Nederwetten
Zuidoost-Brabant Kempen
Noord-Brabant

opwetten_kasteel.jpg

Het kasteel te Opwetten, zoals dat er vroeger heeft uitgezien. Het in de loop der tijd vervallen geraakte kasteel is rond 1825 verdwenen.

Het kasteel te Opwetten, zoals dat er vroeger heeft uitgezien. Het in de loop der tijd vervallen geraakte kasteel is rond 1825 verdwenen.

Opwetten

Terug naar boven

Status

- Opwetten is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio Zuidoost-Brabant, en daarbinnen in de streek Kempen, gemeente Nuenen, Gerwen en Nederwetten.

- De buurtschap Opwetten heeft geen plaatsnaamborden. Ter plekke kun je dus niet zien dat je deze plaats binnenkomt. Als je vanaf de Dommel de buurtschap binnenkomt, staan er blauwe plaatsnaamborden (komborden) Nuenen, terwijl de kom van dat dorp pas honderden meters verderop begint. Logischer zou ons daarom lijken om de buurtschap een eigen bebouwde kom te geven met eigen plaatsnaamborden, en dan pas na de weilanden tussen beide plaatsen de kern Nuenen te laten beginnen. Of als dat teveel administratieve rompslomp geeft, witte plaatsnaambordjes om begin en einde van de buurtschap aan te geven.

- De buurtschap Opwetten valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Nuenen.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1312 kopie 1350 Wetheen, 1523, 1524, 1615 Opwetten.

Naamsverklaring
Misschien te verbinden met het Middelnederlandse wette 'drinkplaats voor vee', met de toevoeging 'stroomopwaarts' ter onderscheiding van Nederwetten. Beide plaatsjes liggen aan de Dommel. Anderen stellen wetten gelijk aan wetteren 'lage, natte gronden', vergelijk het Nieuwengelse wet 'nat'.(1)

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Opwetten ligt N van de A270, direct ZW van Nuenen, rond de kruising van de Opwettenseweg met de wegen Vorsterdijk en Wettenseind. De buurtschap grenst in het Z aan de rivier de Dommel.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Opwetten - die in dat jaar nog als dorp werd beschouwd en in die tijd nog even groot is als de dorpen Gerwen en Nederwetten en zelfs nauwelijks kleiner dan Nuenen - 111 huizen met 588 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap nog ca. 30 huizen met ca. 80 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Sint Antoniuskapel
Opwetten behoort in de jaren 1348-1349, als de Sint Antoniuskapel gebouwd wordt, tot de gemeente 'Boord ende Wetten'. Daaronder vielen Boord, Opwetten, Wettenseind, Eeneind en Coll. Als in de jaren 1348-1352 de gevreesde pestziekte ook in deze streken toeslaat, blijft de buurtschap daarvan gespaard. Waarschijnlijk komt dat door de geïsoleerde ligging vanwege de afscheiding door de Kleine Dommel en de Refelingese Loop. De ziekte, die wordt overgebracht door de huisratvlo, is daardoor niet tot in de buurtschap doorgedrongen. Er is dan al wel een Schutterij of Antoniusvereniging die tot taak heeft de pestlijders bij te staan en de overledenen te begraven. Deze broeders blijken immuun te zijn voor de gevreesde ziekte. Daarom wordt ter ere van Sint Antonius Abt een kapel gebouwd. Want Antonius wordt door de mensen aangeroepen bij allerlei ziektes. Vooral bij het 'Antoniusvuur', een ziekte die werd veroorzaakt door het eten van moederkoren.

Dat de kapel pas in 1497 voor het eerst in het parochieel archief voorkomt, komt omdat de kapel dan pas onder de parochie Nuenen wordt ingedeeld in verband met het opheffen van 'Boord ende Wetten'. In 1648 (Vrede van Munster) wordt de kapel voor de Katholieken gesloten en aan de Hervormden toegewezen. In 1874 besluit de gemeente de kapel in te richten tot bewaarplaats van verdachte en dronken personen. Later doet zij dienst als opslagplaats van ijzer voor de plaatselijke smederij. De kapel raakt vervolgens in verval. In 1917 wordt de kapel 'op afbraak verkocht'.

De Sint Antoniusschut is inmiddels haar binding met Opwetten kwijtgeraakt. In de loop der tijd is 'de Schut' langzaamaan naar het Eeneind getrokken. Daarom is de kapel in 1987 in Eeneind herbouwd. De Eeneindse kapel bevat een kruisbeeld afkomstig van de kapel te Opwetten. Bij de Opwettense kapel scharrelde een Sint Antoniusvarken rond. Sint Antonius Abt wordt namelijk vaak met een varken afgebeeld. Over de reden daarvan doen verschillende theorieën de ronde. Nadere informatie daarover vindt u onder de link 2 alinea's hierboven. Zie verder ook het artikel De geschiedenis van de Sint Antoniuskapel door Janus Jansen.

Kasteel
Rutger van Berckel koopt medio 16e eeuw voor 1200 gulden de zogeheten 'heerlijke rechten' Nuenen, Gerwen, Nederwetten en Tongelre van koning Philips II van Spanje. Rutger laat langs de Vorsterdijk te Opwetten een slotje bouwen. Op 19 december 1575 overlijdt hij te 's-Hertogenbosch, waar zijn grafsteen te vinden is in de Sint-Janskathedraal. Het kasteel werd destijds beschreven als "een huysingh, genaemt t huys te Nuenen, met neerhuysinghe, hove, groese, een hof en bussel voor de poort, een acker nevens de dreef en ackers aan de capel". Het kasteel raakt in de loop der tijd in verval is omstreeks 1825 verdwenen.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Opwetten heeft 2 rijksmonumenten: de watermolen en de naastgelegen molenaarswoning. De Opwettense Watermolen (Opwettenseweg 203) is een dubbele onderslagmolen op de Kleine Dommel. De molen wordt voor het eerst in 1335 vermeld en is na een brand in 1764 herbouwd. Hij bestaat uit twee grotendeels houten gebouwen op een bakstenen voet. Het hoge gebouw, met het grootste rad en een vooruitstekende luikkap, diende als korenmolen en bevat nog onderdelen van een houtzaagmolen. Het lage en langere gebouw bood plaats aan de olie- en volmolen. Van de voorm. molenaarswoning (Opwettenseweg 199-201) met jaartalankers 1743 is de voorgevel bij een restauratie omstreeks 1976 herbouwd.

"Ooit stonden er 83 watermolens in Brabant. Daarvan zijn er nu nog een handjevol over. Drie historische watermolens in het stroomgebied van de Dommel gaan de gevolgen van klimaatverandering helpen beperken. Het Brabantse project ‘Watermolenlandschappen voor klimaatadaptatie’ heeft daarvoor een bedrag van ruim 2,5 miljoen euro bij elkaar gebracht. Het gaat om watermolens in Spoordonk (gemeente Oirschot), Opwetten (gemeente Nuenen en Eindhoven) en Venbergen (gemeente Valkenswaard en Natuurgrenspark Groote Heide). De aanpak creëert ongeveer driehonderd tot vierhonderd hectare waardevol beeklandschap met extra ruimte voor waterberging en typerende flora en fauna.

Water vasthouden en doseren. De Brabantse aanpak met historische watermolens is uniek in Nederland. Rond de drie watermolens realiseren de samenwerkende partijen waterconservering en -berging. In het watermolenlandschap komt extra ruimte voor waterberging. In droge perioden kan de stuw van de watermolen het waterpeil hoger houden; dan houdt stroomopwaarts het hele gebied in het watermolenlandschap het water langer vast. Die ruimte wordt ook benut in natte perioden. Bij hevige regenbuien zorgt een stuwende molen voor minder wateroverlast stroomafwaarts. Molens houden het water in het landschap vast en voeren het gedoseerd af.

Droogte voorkomen. Door de molens in te zetten tijdens droge periodes voorkom je dat de natuur en landbouwgronden verdrogen. Zonder stuwende molens zouden de Brabantse beken in een hele droge zomer zelfs helemaal leeg kunnen lopen. Boeren in de omgeving zullen dus profijt hebben van de molens. Door de watermolens in te zetten zoals dat vroeger gebeurde, komt bovendien het oude molenlandschap weer terug." (bron: Provincie Noord-Brabant, november 2020)

Reactie toevoegen