Oostzaan

Plaats
Dorp en gemeente
Oostzaan
Zaanstreek
Noord-Holland

NH gemeente Oostzaan in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Oostzaan in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Oostzaan in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Oostzaan

Terug naar boven

Status

- Oostzaan is een dorp en gemeente in de provincie Noord-Holland, in de regio Zaanstreek.

- Wapen van de gemeente Oostzaan.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Oostzaan.

- Onder het dorp Oostzaan vallen ook de buurtschappen De Haal, De Heul en Noordeinde.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Oostzaan ligt O van de A7/A8 en de stad Zaandam, N van de Ringweg Noord van de Ring Amsterdam en de stad Amsterdam en NW van het dorp Landsmeer, ligt deels in en deels W van recreatiegebied Het Twiske en ligt W van het dorp Den Ilp.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Oostzaan 187 huizen met 1.303 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 168/1.192 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Oostzaander Overtoom (Oostzaner Overtoom) 14/84, Barndegat 2/11 en Kolkdijk 3/16. Bevatte verder de buurtschap Achterdichting of Otterbosch. Tegenwoordig omvatten gemeente en dorp ca. 3.700 huizen met ca. 9.200 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Dit dorp is samen met Westzaan en Assendelft een moederdorp van de regio Zaanstreek. Dit houdt in dat deze drie de oudste dorpen van de Zaanstreek zijn. Oostzaan is ontstaan als lintdorp bestaande uit de buurtschappen Noordeinde, Kerkbuurt en Zuideinde. Het lintdorp ontwikkelde zich na de ontginningen van het gebied langs de Zaan in de 11e tot de 13e eeuw. Het dorp wordt in 1306 gemeld als Oostsaenden. De benaming kan zowel duiden op het feit dat het dorp ten oosten van de rivier de Zaan is gelegen als op het gegeven dat het ten oosten ligt van het later verdwenen dorp Zaanden (ook wel Saenden, Oud-Zaanden of Oud-Saenden genoemd). Te midden van het dorp werd een kerk gebouwd en op deze wijze ontstond de buurtschap Kerkbuurt. In 1403 kreeg de poorter van Haarlem, Simon van Zaenden, het ambachtsheerschap over het dorp van graaf Albrecht van Beieren, net voor diens dood. In 1573, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, staken Spaanse soldaten de kerk, vele huizen en de meelmolen Het Wapen van Oostzaan in brand. Alle zijn uiteindelijk in de jaren daarna weer herbouwd.

Het dorp groeide over de eeuwen heen in zuidelijke richting. Later ontstond bij de overtoom aan het toen nog brede IJ, net als bij Westzaan, een eigen buurt. Deze ontwikkelde zich al snel uit tot een echte buurt, de Oostzaner Overtoom. Vanuit hier vond vanaf de 16e eeuw koopvaardij plaats, vooral naar de Oostzee. In de loop van de 17e en 18e eeuw kwam hier walvisvaart bij. Aan de oostkant, aan het Twiske, kwamen traankokerijen die walvisspek tot lampolie verwerkten. De Kerkbuurt raakte onderverdeeld in een Zuiderkerkbuurt en Noorderkerkbuurt en op de grens met Noordeinde was er De Kathoek. In 1729 kochten de regenten van Oostsanen en Oostzaandam de Ambachtsheerlijkheid Oostsanen van de Staten van Holland en West-Friesland, voor 100.000 gulden.

De Ambachtsheerlijkheid Oostsanen, bestaande uit Oostzaan, Oostzaandam en Haaldersbroek, is in 1806 opgeheven. Oostzaan werd daarna een zelfstandige gemeente. Voor uitbreiding van de gemeente Amsterdam boven het IJ is in 1921 een deel van de gemeente door de gemeente Amsterdam geannexeerd. Het betrof het gebied van de Oostzaner Overtoom en IJ-polder. In de Noorder IJ-polder is Tuindorp Oostzaan gebouwd. In de 20e eeuw is het dorp gegroeid, met name de Kerkbuurt. Die nieuwbouw is ook de basis van het dorpscentrum geworden. Ook is er nieuwbouw gepleegd aan het Zuideinde. Dit gebied is in verband met de aanleg van de ringweg rond Amsterdam (A10) in 1966 door de gemeente Amsterdam geannexeerd. Dit gebied is tegenwoordig bekend onder de naam Oostzanerwerf.

Binnen de gemeente was er vroeger, tot even voorbij halverwege de 20e eeuw, een zekere verdeling onder de Oostzaners: de Noordelingen, afkomstig uit het noorden (Noordeinde - De Haal - De Heul - Achterdichting) en de Kerkbuurters, afkomstig uit het gebied rond de Grote Kerk (Kerkstraat - Kerkbuurt). Ook was er verschil tussen de Kerkbuurters en de Noorderkerkbuurters (dit is een deel dat meer richting het Noordeinde ligt). En tot slot de Zuiderlingen, afkomstig uit het Zuideinde. Het was geen strijd onderling, maar zo kon men altijd horen, dan wel aan de achternaam zien, waar men vandaan kwam. Als men van buiten naar Oostzaan verhuisde werd men niet of moeilijk geaccepteerd door de Oostzaners (geboren en/of getogen). Men was dan een importer. Met name Zaandammers (Bunzingen) en anderen personen afkomstig van die kant van de Zaan waren niet geliefd in het dorp. Amsterdammers werden wat meer geaccepteerd, maar ook zij waren geen Oostzaners en dus konden ze moeilijk in het dorp 'aarden'.

De Haal en de Heul zijn nog als vanouds, met oude wegsloten in de Haal, maar de rest van Oostzaan is drastisch veranderd. Het heeft zijn oude wegsloot moeten inleveren voor een drukke doorgaande weg, de Kerkstraat, vanwege de strategische ligging van het dorp ten opzichte van Amsterdam en Zaandam.(1)

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij Stichting Oudheidkamer Oostzaan. De Oudheidkamer is geopend op dinsdag- en donderdagmiddag van 14.00 tot 16.00 uur (adres: Leliestraat 1). "Heb je oude foto's en mogen wij die inscannen om ze te archiveren? Dan kun je die het beste laten inscannen op de dinsdagen: er zijn dan meer vrijwilligers aanwezig met kennis van zaken; op de donderdagen ligt het accent meer op onderhoud van objecten in het depot en het scannen van documenten. Minstens twee keer per jaar, maar als er aanleiding voor is ook wel drie keer, verschijnt er een Jol. De Jollen zijn gevuld met spraakmakende verhalen uit, van en over het dorp en zijn bewoners. In 2006 verscheen er een jubileum Jol met een collage van 25 jaar publicaties. Donateurs krijgen de Jol gratis aan huis bezorgd. Buitenpoorters kunnen de Jol als digitale donateur ontvangen via internet." De stichting onderhoudt ook een website met genealogische gegevens m.b.t. Oostzaan.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Oostzaan heeft 7 rijksmonumenten.

- Hervormde (PKN) Grote Kerk (Kerkbuurt 12). De kruiskerk met houten toren boven de met rococo-aanzetkrullen versierde façade is gebouwd in 1760. De kerk is gebouwd op een terp, omdat zij in vroegere tijden gebruikt moest kunnen worden als vluchthaven. In 1916 is deze kerk als zodanig gebruikt bij de watersnoodramp van dat jaar. In 2004 is tegen de linker zijmuur van de kerk een modern multifunctioneel centrum gebouwd, genaamd Bartel Jacobsz Centrum. Sinds 2010 is de kerk in handen van een stichting die actie voert voor behoud en restauratie. Het orgel is in 1858 gemaakt door Hermanus Knipscheer. Het mechanisch torenuurwerk is gemaakt door Eijsbouts. Verder staan er twee lezenaars (1717), twee wandborden (17e/18e eeuw), doopbekkenhouder (18e eeuw) en zes lichtkronen (17e eeuw).

- De Windjager is de laatst overgebleven hobbymolen in het Oostzijderveld. Het is een stellingmolentje en een gemeentelijk monument. De molen is als hobby gebouwd door de huidige eigenaar Sopke Vergouw die hem in 1961 moest verplaatsen naar de huidige plek. De hobbymolen stond eerder dichter bij de vroegere buurtschap 't Kalf (in het N van het grondgebied van Zaandam, ZO van de Zaanse Schans, Z van Haaldersbroek), maar moest daar wijken door de uitbreiding van het plaatsje tot een grote wijk. De molen is op de huidige plek alleen over het water te bereiken. De molen heeft nooit bedrijfsmatig gewerkt, maar kan wel een zaagmachine aandrijven, en laadt accu's op die gebruikt worden voor de verlichting van de molen.

- Gevelstenen in Oostzaan.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Het Twiske Jeugd Festival in Oostzaan (op een zaterdag in juni, in 2020 voor de 15e keer) is een beoordeeld festival gericht op opleidings- en jeugdorkesten uit de HaFaBra wereld. Het festival is in de loop der jaren uitgegroeid tot een vast agendapunt voor vele orkesten. Orkesten worden beoordeeld op muzikaliteit en presentatie en in deze twee categorieën zijn ook prijzen te winnen. Het geheel wordt door een deskundige jury beoordeeld.

- Oldtimerdag Oostzaan (op een zondag begin september, in 2020 voor de 12e keer). Voor een indruk van deze dag zie de recensie van Oldtimerdag 2017, plus filmpjes.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De eind 2011 opgerichte Stichting Vrienden van het Oostzanerveld zet zich in voor behoud van het open karakter van het Oostzanerveld. Als er niet snel wat gebeurt met het Oostzanerveld rest er over een tijdje namelijk alleen nog moerasbos tussen Oostzaan en Zaandam. Op sommige plekken in het Oostzanerveld heeft de open veenweide al plaats gemaakt voor bos.

- Natuur- en recreatiegebied Het Twiske ligt NO van het dorp Oostzaan en valt grotendeels onder het dorpsgebied van dat dorp, deels onder het dorpsgebied van het O buurdorp Den Ilp. Het gebied is 650 hectare groot. Het is in zijn huidige vorm ontstaan als gevolg van zandwinning in de jaren zestig en zeventig, tijdens de aanleg van de snelwegen, verkeerspleinen en tunnels in de regio Amsterdam, waarvoor veel zand nodig was. Door de zandwinning is een grote zandput ontstaan, de Stootersplas, met een oppervlak van ca. 200 hectare.

- Het Twiske heeft een reputatie als groeiplaats van een aantal zeldzame paddenstoelsoorten, waaronder de met uitsterven bedreigde Rafelige champignon (Agaricus subfloccosus). Tot de bekendste raspzwammen (Steccherinum) behoren de algemeen voorkomende Roze raspzwam (Steccherinum ochraceum) en de Grootsporige raspzwam (Steccherinum bourdotii). In 2017 is ook de zeer zeldzame Doolhofraspzwam (Steccherinum oreophilum) in Het Twiske aangetroffen. In Nederland komen 9 soorten raspzwammen voor. De meeste zitten als een korst op het dode hout en bezitten fijne, geïsoleerde stekeltjes. Ze worden gevonden op dode stammen en takken van uiteenlopende boomsoorten, maar opvallend vaak op het hout van Els (Alnus). In Het Twiske is de Doolhofraspzwam op dood beukenhout gevonden.

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Oostzaan, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Oostzaan (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Oostzaan. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.

- Muziek: - Muziekvereniging Concordia. Het huidige Concordia in Oostzaan is opgericht in 1903. Concordia had echter een voorganger, eveneens Concordia genaamd. Deze vereniging is opgericht in 1889. Artikel 9 uit hun reglement luidde: "De repetitiën worden gehouden elken Zaterdagavond van 8 tot 10 uur en worden door een ieder bijgewoond. Zij die na 't slaan van achten op den torenklok niet in 't lokaal aanwezig zijn, hebben eene boete van 5 cent, die door één der leden, door het bestuur aangesteld, wordt opgehaald." In de beginjaren ging het dit fanfarekorps voor de wind. Zij lieten zelfs een eigen repetitielokaal in de Kerkbuurt bouwen, het latere Café Concordia. Op een gegeven moment ging het echter mis en werd de vereniging ontbonden. Het repetitielokaal moest worden verkocht en de instrumenten werden opgeslagen op de zolder van het café achter het gemeentehuis. Hiermee viel het doek voor het oude Concordia. Een aantal Oostzaners miste het musiceren echter dermate, dat zij in 1903 besloten om Concordia her op te richten. Hoe het Concordia sindsdien is vergaan, kun je hier lezen.

- Muziekvereniging Excelsior.

- Muziekvereniging Crescendo.

- Veiligheid: - Nieuws van de politie in de gemeenten Zaanstad, Wormerland en Oostzaan op Twitter.

Reactie toevoegen