Niekerk (Hoogeland)

Plaats
Dorp
Het Hogeland
Hoogeland
Groningen

niekerk_het_hogeland_plaatsnaambord_kopie.jpg

Niekerk is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Ulrum. In 1990 over naar gemeente De Marne, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

Niekerk is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Ulrum. In 1990 over naar gemeente De Marne, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

Niekerk (Hoogeland)

Terug naar boven

Status

Niekerk is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Ulrum. In 1990 over naar gemeente De Marne, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Nijkerk.

Oudere vermeldingen
1445 ter nijerkercke, 1558 Nijekerck, 1579 Niekerck, ca. 1660 Nykerck, 1781 Niekerk.

Naamsverklaring
Betekent bij de nieuwe kerk 'bedehuis'. De huidige kerk is van 1629.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Niekerk grenst in het W aan het dorp Zoutkamp, in het N aan het dorp Ulrum, in het NO aan het dorp Leens en in het ZO aan het dorp Houwerzijl, ligt in de N nabijheid van het water het Reitdiep, en ligt verder N van het dorp Grijpskerk, NO van het dorp Kollum, W van het Nationale Park Lauwersmeer, WNW van het dorp Winsum en NW van het dorp Zuidhorn.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat het dorp Niekerk 28 huizen met 195 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 30 huizen met ca. 60 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Niekerk ligt op een kwelderwal die is ontstaan ten westen van de wierde Vliedorp. De oudst bekende inwoner is Hayo Wyrts (1560). Hij was boer op de plaats Oldeheem ten noordoosten aan de rand van het dorp. De hoofdschuur van Oldeheem is het oudste particuliere gebouw (1818). Het dorp heeft ooit aan het water van de Hunze gelegen. Door inpolderingen naar het westen kwam de Lauwerszee verder weg te liggen. Door inpolderingen naar het zuiden werd de Hunze smaller en ging later Reitdiep heten. Daarom heeft het dorp geen waterverbinding via een kanaal, diep of maar.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Niekerk heeft 6 rijksmonumenten, zijnde boerderij Wiemaheerd uit 1853 op Zoutkamperweg 1, de tuinderswoning met schoorsteen (die een apart rijksmonument is) uit 1929 op Hoofdstraat 23, de brug Zuidema's Klap uit 1879 bij Kanaalstraat 12, en de Hervormde kerk met op nr. 7 de pastorie en consistorie.

- Tussen 525 en 50 jaar v. Chr. zijn de vruchtbare kwelders in dit gebied regelmatig overstroomd; waarschijnlijk is men in die tijd begonnen met de aanleg van wierden. Door de aanhoudende dreiging van de zee en de continue bewoning werden de wierden met het verstrijken der tijd steeds hoger. Op een van deze hoge wierden ligt het wit bepleisterde zaalkerkje van Niekerk; al van ver te zien. Het recht gesloten gebouw is opgetrokken in de 13e eeuw en is, volgens de lisenen op de noordwand, drie traveeën lang. In 1628-1629 zijn, in het kader van een grote verbouwing, de zuid- en westgevel afgebroken. Daarna is de zuidgevel tot een meter onder de daklijst opnieuw opgemetseld met de gesloopte kloostermoppen. Voor de westgevel en de rest van de zuidgevel zijn nieuwe, kleinere stenen gebruikt. De 120 cm dikke noord- en oostmuur stammen grotendeels uit de middeleeuwen. Bij de verbouwing zijn de beide lange zijden verlaagd en vermoedelijk is tegelijkertijd het huidige dak, uitgevoerd als steile eikenhouten sporenkap, aangebracht. De forse houten dakruiter op de westzijde is uit dezelfde periode.

Op de met leien gedekte spits staat een windvaan met de leeuw van het geslacht Lewe. Zowel de noord- als de zuidmuur zijn voorzien van drie rondboogvensters met een houten roedeverdeling. Het rechthoekige portaal in de westgevel geeft tegenwoordig toegang tot de kerk. Boven dit portaal is een gedenksteen ingemetseld naar aanleiding van de verbouwing in 1629. De herstelwerkzaamheden in 1629 vonden plaats onder verantwoordelijkheid van Evert Lewe, collator van de kerk. Deze Lewe was aandeelhouder van de West-Indische Compagnie, die het jaar daarvoor een grote slag had geslagen met het kapen van de Zilvervloot. De herdenkingsteen boven het portaal vermeldt deze gebeurtenis. Op de steen staat de volgende tekst te lezen: "Dese Kercke 1628 ter tydt van t bemachtigen des Spanschen silvervloot nedergeworpen, is in t jaer 1629 als Wesel en den Bosch erovert van gronds op ter eren godes end des selvest gemeente herbouwet end met dese toorn vercyrt door beleid van den EE-Evert Lewe tot Asinga & c als collator end Reynt Alyens ende Eyse Ubbens vogde deser Kercke inder tit 1629".

J.W. Zonderman schrijft hierover het volgende: ‘‘Het bestuur van de West-Indische Compagnie was verdeeld in vijf kamers. De Kamer van Friesland en Groningen was vertegenwoordigd door veertien bewindhebbers. Bewindhebbers uit ons gewest moesten voor tenminste vierduizend gulden in het kapitaal van de Compagnie deelnemen. Na de verovering van de Zilvervloot in 1628 keerde de Compagnie 50% dividend uit.’’ Een van die bewindhebbers was jonker Evert Lewe, die onder andere heer van Ulrum en Niekerk was. Zonderman: ‘‘Omdat juist in die tijd de kerk van Niekerk zeer bouwvallig was, liet Evert Lewe de kerk restaureren en een nieuw torentje bouwen en deze steen inmetselen ter herinnering aan de verovering van Zilvervloot, uit dankbaarheid voor zijn gewin.’’ Op de toren van de kerk kwam een windvaan in de vorm van een leeuw: het symbool van de familie Lewe.

De luidklok in de toren is niet de originele, want die is tijdens de Tweede Wereldoorlog weggeroofd door de Duitse bezetter. In 1952 is een 'nieuwe' klok in gebruik genomen, afkomstig uit Goes. Deze klok is in 1762 gegoten door A. Petit. Het eenklaviers kerkorgel is in 1883 gebouwd door de gebroeders Van Oeckelen. Het is een van de bijzonderste kleine orgeltjes die de firma P. van Oeckelen & Zonen in de decennia rond 1900 bouwde. Het concept van dit orgeltype is hier zeldzaam compleet uitgewerkt. Ook het snijwerk is gedetailleerd en overdadig en de palissanderimitatie waarin het orgel geschilderd is, is opmerkelijk zorgvuldig aangebracht.

De kerk met kerkhof is sinds 2013 - samen met de Hervormde kerk met kerkhof van Ulrum - eigendom van Stichting Oude Groninger Kerken. De kerk wordt gebruikt voor kerkdiensten en culturele activiteiten. - Interieur van de kerk in 360 graden. - De kerk maakt tegenwoordig deel uit van de Protestantse Gemeente Ulrum, Niekerk en Vierhuizen, die in 2015 is ontstaan uit een fusie van de Gereformeerde Kerk Ulrum en de Hervormde Gemeente Ulrum, Niekerk en Vierhuizen. - Mooie reportage over deze kerk in tekst en beeld, door Sanne Meijer Onderweg.

- De rijksmonumentale Zuidema's Klap is een ophaalbrug, die in 1879 is gebouwd over het Hunsingokanaal, als verbindingschakel in de weg - de huidige Kanaalstraat - tussen het dorp Niekerk en het gehucht Panser, waar vroeger een van de borgen stond van de collator van de Niekerkse kerk. In het Gronings wordt zo'n ophaalbrug een klap of klappe genoemd (naar de gebruikelijke naam voor dit type brug 'klapbrug'). De brug is genoemd naar de eerste bewoners van de naastglegen boerderij. Hoewel delen van de brug in de loop der tijd zijn vervangen, waaronder het brugdek en de brughoofden, is de brug nog grotendeels in de originele staat en is zij onder meer vanwege de hoge mate van gaafheid erkend als rijksmonument. De gietijzeren stijlen van de brug hebben ornamenten in de vorm van cannelures en acanthusbladeren. In de hameipoort, het beweegbare portaal van de brug, bevindt zich een versierde gietijzeren plaat met het jaartal van de bouw, 1879.

De Zuidema's Klap NW van Niekerk was toe aan een grote onderhoudsbeurt. Eigenaar Waterschap Noorderzijlvest heeft de brug daarom in 2021 laten restaureren. De staanders zijn van gietijzer. Ze zijn in beton gegoten en het zou een enorme klus zijn om ze eruit te halen. Bovendien hadden ze slechts oppervlakkige roestplekken, die prima ter plekke behandeld konden worden. Daarom zijn die blijven staan. De rest van de brug is ontmanteld en naar de werkplaats van Oosterhof Holman in Grijpskerk gebracht. Daar is alles nagekeken en hersteld. Veel verkeer komt er niet over de brug. Het zijn vooral fietsers die er gebruik van maken. Ook auto's maken er gebruik van, maar voor zwaar landbouw- en vrachtverkeer is de brug niet sterk genoeg. Er gold een maximum asdruk van drie ton. Na de restauratie is de asdruk verhoogd. De klapbrug wordt al jaren niet meer gebruikt voor de scheepvaart. Hij is ooit gemaakt zodat schepen met een staande mast een fabriek in Ulrum konden bevoorraden.

- Gevelstenen in Niekerk.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- Vanuit het dorp kun je een mooi ommetje maken over het voormalige kerkpad naar buurdorp Houwerzijl, en dan via de Zoutkamperweg weer terug.

Terug naar boven

Beeld

- Fotoserie van Niekerk.

Terug naar boven

Links

- Belangenvereniging: - Dorpsvereniging Niekerk.

Reacties

(2)

Prachtig!!! Klopt als een bus. Tegenwoordig iets meer inwoners. Mijn complimenten.

Dank voor uw complimenten. Dat doet mij goed om te horen! En het stimuleert mij om door te gaan met de laatste loodjes/puntjes op de i. Ik hoop dat u uw enthousiasme ook aan uw relaties wilt overbrengen, want helaas weten de meeste mensen nog altijd niet van het bestaan van de site, en degenen díe er van weten, zijn er allemaal enthousiast over.

Een mijner vrijwilligers heeft ergens een bestand met CBS-cijfers van 2018 vandaan gepeuterd en daar staan nog 60 inwoners. Hoeveel zijn het er nu dan? Overigens ronden CBS en ik ook altijd af op minimaal 5 bij huizen en inwoners, om te voorkomen dat ik telkens moet wijzigen als er een kindje wordt geboren, iemand overlijdt, of er een huis bijkomt of wordt afgebroken. Dat zou met 4.000 buurtschappen een dagtaak zijn en dan kom ik niet meer aan de inhoudelijke redactiewerkzaamheden toe.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen