Nergena (Bennekom)

Plaats
Buurtschap
Ede
Veluwe
Gelderland

nergena_en_de_kraats_leefbaarheid_kopie.jpg

De Edese buurtschappen De Kraats en Nergena hebben een gezamenlijke club die voor de belangen van deze buurtschappen opkomt: Stichting Leefbaarheid De Kraats en Nergena.

De Edese buurtschappen De Kraats en Nergena hebben een gezamenlijke club die voor de belangen van deze buurtschappen opkomt: Stichting Leefbaarheid De Kraats en Nergena.

Nergena (Bennekom)

Terug naar boven

Status

- Nergena is een buurtschap in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Ede.

- Buurtschap Nergena valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Bennekom.

- Buurtschap Nergena heeft geen plaatsnaamborden, en ook geen gelijkluidende straatnaam - wat bij veel andere buurtschappen wél het geval is - zodat je ter plekke nergens aan kunt zien dat en wanneer je de buurtschap binnenkomt en weer verlaat.

Terug naar boven

Ligging

Buurtschap Nergena ligt Z van Ede, W van Bennekom, Z van buurtschap De Kraats, en ligt rond de wegen Langesteeg, Dijkgraaf (het gedeelte van deze weg Z van de T-kruising met de weg Krommesteeg), Zwartesteeg, Krommesteeg, Harnsedijkje en Viermorgenweg.

Terug naar boven

Statistische gegevens

Buurtschap Nergena omvat ca. 80 huizen met ca. 200 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

"Westelijk van Bennekom ligt het Binnenveld, dat vroeger grotendeels uit veengrond bestond. Hier stond het kasteel Nergena dat al in 1292 en later in 1340 in historische documenten wordt genoemd. Of het kasteel eigendom was van de Hertog van Gelre is onzeker. Het kasteel stond op Gelders grondgebied en was een wijkplaats tijdens grensconflicten met de bisschop van Utrecht. De verstandhouding tussen de Hertog van Gelre en de Bisschop van het Utrecht was vaak erg slecht. Aan de Gelderse kant lag een reeks versterkingen, waar dit er een van was. Andere versterkingen waren Tarthorst in Wageningen, Harsselo en Hoekelum in Bennekom en Kernhem in Ede.

Herenhuis
In de loop van de 15e eeuw is het ‘oude’ kasteel verwoest. De term ‘kasteel’ is waarschijnlijk overdreven; ‘versterkt huis’ is waarschijnlijk een betere benaming. De haardplaat uit dit kasteel is nog aanwezig in het Bennekomse Kijk- en Luistermuseum. Later is op deze plek het gelijknamige herenhuis gebouwd. Het landgoed was aan het einde van de 15e eeuw in bezit van het geslacht Van Sallandt. Het vererfde vervolgens op de geslachten Van Wees en Van Balveren, om vervolgens in 1664 verkocht te worden aan Lubbert van Eck. Zijn geslacht bewoonde het landgoed gedurende 146 jaar; de jonkeren Van Eck waren allemaal Ambtsjonkers van Ede. In 1810 wordt het huis door Samuel Baron van Eck, Heer van Overbeek en Nergena verkocht. Uiteindelijk heeft de toenmalige burgemeester van Bennekom/Ede, Hermanus Theodorus Prins, het gekocht. Hij liet het huis in 1830 afbreken.

RIVRO
In 1952 is langs de huidige Dr. Willem Dreeslaan in de stijl van het oude herenhuis begonnen met de bouw van een nieuw gebouw voor het toenmalige Rijksinstituut voor het Rassenonderzoek van Landbouwgewassen (RIVRO). Architect Mart Bolten, assistent van rijksbouwmeester Gijsbert Friedhoff, ontwierp het complex. Hoofdgebouw en bijgebouwen zijn gelegen rond de oude ‘Grote vijver’ van Nergena. In 1954 werd het gebouw betrokken.

Boerderijen
Door aankopen zijn de afmetingen van het landgoed in de loop der eeuwen uitgegroeid tot ca. 80 hectare. Daarnaast hadden de leenmannen andere bezittingen in pand, leen of bezit (vooral in de nabijheid van Wageningen). Op het voormalige landgoed bevindt zich nog de boerderij ‘Klein Nergena', deze boerderij bestond reeds in 1647. Het huidige gebouw is een grote hallehuisboerderij van later datum en is aangemerkt als gemeentelijk monument. Andere boerderijen waarvan de oorsprong tot het landgoed zijn terug te voeren zijn o.a. Groot Steenbergen, Schoonhoven, Schoonhul en Het Zwitsers." (aldus Henk M. Klaassen op de site van Gemeentearchief Ede)

Literatuur
"De publicatie 'De duizendjarige geschiedenis van het landgoed "De Nergena" temidden van de polders van Wageningen en Bennekom', geschreven door ir. Jan Jacob Dijkveld Stol, is in 1968 in een oplage van slechts 50 exemplaren uitgegeven door zijn werkgever, het Rijksinstituut voor Rassenonderzoek van Landbouwgewassen (RIVRO) te Wageningen. Dat het ‘1000-jarige’ landgoed ouder is dan de 750-jarige stad Wageningen en de 100-jarige universiteit geeft de bijzonderheid aan van de plek, intra montes, tussen twee bergen, met veenreserves en eersteklas artesisch water op 20 m diepte, aan de gletsjerrivier Rijn, die jaarrond water voert en vruchtbaar slib afzet. Tevens drukke scheepvaartroute naar het Roergebied, en, te Wageningen, overslag op wagens naar Zuiderzee en Hanzegebied. En ook nog aan de Betuwe, al millennia lang het vruchtbaarste landbouwgebied van Nederland.

Het doet me veel plezier u te kunnen melden dat de bibliotheek van de WUR, gelegen in de 6e polder van Wageningen, het legendarische boek van Jan Jacob Dijkveld Stol nu online heeft gezet, inclusief alle foto’s en illustraties, gescand van het exemplaar in de Speciale Collecties! Geen boek beschrijft in zoveel detail en referenties de geschiedenis van niet alleen Nergena maar ook Wageningen Noord en Bennekom West, en de elektronische versie ervan laat nu toe dit naslagwerk snel en wereldwijd te raadplegen.

Jan Jacob Dijkveld Stol werkte bij het Rijksinstituut voor Rassenonderzoek van Landbouwgewassen (RIVRO) te Wageningen aan proeftechnieken haverrassen. Dit instituut werd in 1942 opgericht en het was ter gelegenheid van de opening van de nieuwbouw van het instituut in 1954, het ‘kasteel’ Groot-Nergena langs de dr. Willem Dreeslaan, dat Dijkveld Stol zich verdiept had in de geschiedenis van het landgoed en de aanliggende polders van Wageningen en Bennekom. De verbluffende kleurkaart die Frederik Beijerinck in 1752 heeft gemaakt van de ‘Bovendijkgraafse polders des Dijkstoels Wageningen en Bennekum’ met lijsten van eigenaren en grondgebruikers is door Dijkveld Stol dankbaar gebruikt. De kaart bevindt zich in het Gelders Archief en is via de website te bewonderen. Laat het beschikbaar komen op internet van dit naslagwerk een stimulans zijn om ons te verdiepen in het verleden om het heden beter te begrijpen en klaar te zijn voor de uitdagingen van de toekomst. Met dank aan: Renaat Van Rompaey voor de tip en de tekst." (bron: website Historische Vereniging Oud-Bennekom, 2018)

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Op 1 oktober 2019 verschijnt het volgende persbericht van Wageningen University & Research (WUR): "In zonneparken moeten ook natuur en landbouw hun plek krijgen. Wageningen University & Research (WUR) wil die zonneparken nieuwe stijl ontwerpen. Dat is de kern van het nieuwe Solar Research Program dat in oktober 2019 van start is gegaan. Het programma, een initiatief vanuit ESG, beoogt WUR-breed samenwerking op dit vlak te creëren. ‘Doel is om over 5-10 jaar met beproefde nieuwe concepten te komen voor zonneparken, die zijn geïntegreerd in voedsel- en natuurlandschappen’, zegt kwartiermaker Jeroen Sluijsmans.

Nu zien zonneparken er overal in de wereld vrijwel hetzelfde uit: terreinen met dicht op elkaar gepakte zonnepanelen. Om de boel aan te kleden, wordt het terrein soms omzoomd met groen. ‘Maar niemand vindt zo’n park mooi’, zegt Sluijsmans. ‘Ik denk dat er een kans is voor ons om te laten zien dat energieproductie, biodiversiteit en landbouw goed samen kunnen gaan, landschappelijk ingepast en gedragen door het publiek.’ Sluijsmans denkt daarbij aan zonneparken, waar naast de opwekking van duurzame energie ook ruimte is voor landbouw en natuur. ‘Nu ontvangen boeren jaarlijks 5000 euro per hectare grond die ze beschikbaar stellen voor zonnepanelen. Dat is meer dan veel gewassen opbrengen. Als je dat geld nou eens besteedt aan combinaties van duurzame energie en gewasproductie, zou dat wel eens kunnen leiden tot nieuwe verdienmodellen.’

Volgens Sluijsmans zijn er over de grens al experimenten gaande op dat vlak. ‘Aardappelen telen bijvoorbeeld onder zonnepanelen. De opbrengst daarvan is zelfs hoger dan normaal, omdat het microklimaat in de schaduw van die panelen op hete zomerdagen beter is dan in de volle zon.’ Hij wijst daarnaast op technische ontwikkelingen, zoals dubbelzijdige panelen die rechtop staan in plaats van liggen, en het gebruik van semi-tranparante zonnepanelen. De eerste veldtesten vinden op eigen terrein van WUR plaats. In het te ontwikkelen Zonnepark Nergena in het Binnenveld komt het accent volgens Sluijsmans te liggen op het vergroten van de biodiversiteit. ‘De ruimtes tussen de panelen worden ingezaaid met inheemse wilde planten. Hierin gaan we samenwerken met zaadbedrijven die betrokken zijn bij het project Het Levend Archief. Dat park krijgt dan de functie van zaadbank, voor behoud van het genetisch materiaal. Een deel van Zonnepark Nergena wordt daarnaast gebruikt als proeftuin voor nieuwe technieken. In het park wordt gevarieerd met de hoogte van de panelen en de ruimtes ertussen. Een klein deel van het veld wordt gebruikt om verticale panelen te testen en systemen van draaibare panelen die de zon volgen.’"

"In het ontwerpproces is naast het opwekken van duurzame energie de cultuurhistorie van het plangebied een van de belangrijkste uitgangspunten geweest. In het ontwerp zijn enkele oorspronkelijke beplantingsstructuren van het voormalig landgoed Nergena teruggebracht. Verder is aangestuurd op een ontwikkeling waarbij de oude kavelstructuren zijn gerespecteerd en de watergangen met cultuurhistorische waarde worden behouden. Zo is er bijvoorbeeld niet gekozen voor één groot veld, maar is het panelenveld opgesplitst in twee deelgebieden. Hierdoor is ruimte ontstaan om de oorspronkelijke laan van het landgoed weer zichtbaar en bruikbaar te maken. Het zonneveld past hierdoor ook beter bij de maat en schaal van het aangrenzende kampenlandschap. Door diverse beplantingselementen van het voormalige landgoed te herstellen worden historische structuren weer zichtbaar. Daarnaast versterken de verschillende beplantingstypen ook de biodiversiteit in dit landschap en beperken het zicht op de panelen waar nodig. De beplanting biedt een schuilplaats aan en een voedselbron voor zowel insecten, vogels als zoogdieren.

Het bestaande klompenpad wordt verlegd en zal over de voormalige laan van landgoed Nergena lopen. Langs deze route zal educatie over het opwekken van duurzame energie en de geschiedenis van de plek worden gegeven op een informatiebord. Het verleggen van het klompenpad biedt kansen voor uitbreiding van recreatiemogelijkheden in dit gebied. Het zonneveld zelf is ingericht als onderzoekslocatie voor de Wageningen Universiteit. Landelijk wordt er veel over de effecten van zonnevelden op de bodem en biodiversiteit gediscussieerd. Dit proefveld moet helpen om concrete antwoorden te gaan geven op de ‘hoofdonderzoeksvraag’. Het zonneveld wordt ingericht met variaties in hoogten en oriëntaties met panelen. Zo worden de panelen aan de zuidzijde laag gehouden en hier wordt het terrein extensief gemaaid. Aan de noordzijde zijn de panelen hoger en wordt het terrein beheerd met behulp van schapen. Onder de panelen worden diverse graslandvegetaties ingezaaid." Aldus een citaat uit het door ingenieursbureau Eelerwoude ontworpen Landschappelijk inpassingsplan.

In juni 2020 bleek de gemeenteraad echter nogal verdeeld over het project (video). Men verwachtte dat het zelfs weleens 'gelijkspel' (19 voor, 19 tegen) zou kunnen worden (met de aanname dat een van de leden niet zal meestemmen omdat hij bij de projectontwikkelaar werkt). Ook omwonenden stonden er niet bij te juichen. Een omwonende die er regelmatig haar hond uitlaat spreekt van "een zeldzaam stukje mooie natuur", dat ze niet graag opgeofferd ziet voor "een veld vol glinsterend metaal". Terwijl wethouder Hoefsloot in hetzelfde artikel stelt: "Het enige dat slechter is voor de biodioversiteit dan Engels raaigras is een betonvlakte. Een prima plek dus voor zonnepanelen." Ook boeren willen liever geen landbouwgrond opofferen voor zonnepanelen. Anderen waarschuwen dat bij een ‘nee’ het niet alleen einde zonneveld is, maar dat dan ook een baanbrekend onderzoek naar de invloed van zonnevelden op de natuur vertraging oploopt. Bij de eerste stemronde, begin juli, was het inderdaad 19-19, waardoor een tweede stemronde noodzakelijk leek. Na onderzoek bleek een week later echter dat de uitslag als een 'nee' moest worden geïnterpreeteerd. Zonnepark Nergena gaat dus niet door.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Het - hierboven ook beschreven - complex Groot Nergena (Dr. Willem Dreeslaan 10) is in 2010 benoemd tot rijksmonument. De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft daartoe besloten. Eind 2008 had de gemeente het ministerie positief geadviseerd over een aanwijzing tot monument. Eind 2020 heeft WUR (Wageningen University & Research) het landgoed gekocht van ondernemer Henry Hekman, die WUR zelf benaderde voor de aankoop. WUR was al langere tijd op zoek naar meer ruimte voor vormen van samenwerking tussen onderzoeksgroepen, voor trainingen en workshops. WUR wil delen van de ruimte ook gaan verhuren aan organisaties die wel dichtbij, maar vanwege hun onafhankelijkheid niet op de campus willen zitten. Dat geldt bijvoorbeeld voor ngo’s. Het landgoed kent op moment van aankoop door WUR nog diverse huurders. Die overeenkomsten lopen de komende jaren af. WUR zal het pand daarom geleidelijk aan in gebruik gaan nemen.

- WUR heeft in 2017 ook boerderij Nergena aan de Langesteeg gekocht, een terrein van 19 hectare. Een plan van de WUR om op een deel van die grond een zonnepark aan te leggen is in juli 2020 gestrand (zie daarvoor verder het hoofdstuk Recente ontwikkelingen).

Terug naar boven

Links

- Belangenvereniging: - Stichting Leefbaarheid De Kraats en Nergena.

Reactie toevoegen