- Neder-Betuwe is een gemeente in de provincie Gelderland, in de streek Betuwe.
- De gemeente Neder-Betuwe is in 2002 ontstaan uit samenvoeging van de gemeenten Dodewaard, Echteld en Kesteren.
- De gemeente Neder-Betuwe omvat de dorpen Dodewaard, Echteld, IJzendoorn, Kesteren, Ochten en Opheusden, en de buurtschappen Den Akker, Eldik, Hien, Hoogbroek, Lakemond (deels), Lede en Oudewaard, Ooij, Pottum en Wely. In totaal zijn dit 6 dorpen en 9 buurtschappen.
- Wapen van de gemeente Neder-Betuwe.
- De gemeente Neder-Betuwe heeft in 2014 een nieuwe vlag gekregen.
- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Neder-Betuwe.
Terug naar bovenAanvankelijke en definitieve naam
- Aanvankelijk heette de nieuwe gemeente Kesteren (zijnde wettelijk standaard de naam van de grootste fusiepartner zolang er nog geen definitieve naam is gekozen). In 2004 is de definitieve gemeentenaam, Neder-Betuwe, in werking getreden.
Naamgeving
De gemeente Neder-Betuwe is genoemd naar de ligging in de gelijknamige, historische regio. Die regio omvat naast de gelijknamige gemeente verder nog de gemeenten Buren en Culemborg. - De vroegere indeling van de streek Betuwe in de regio's Tielerwaard in het ZW, Neder-Betuwe in het W en midden en Over-Betuwe in het O is vandaag de dag in het dagelijks spraakgebruik - alsook in papieren en elektronische media - niet echt gangbaar meer; men stelt tegenwoordig doorgaans alleen nog dat een plaats of object in 'de Betuwe' ligt. Alleen de regio(naam) Over-Betuwe is nog redelijk gangbaar.
De gemeente Neder-Betuwe ligt in de streek Betuwe, ongeveer in het midden daarvan, en ligt verder in het Z van de provincie Gelderland en tussen de rivieren de Rijn en de Waal; in het ZW grenst de gemeente aan het Amsterdam-Rijnkanaal. Centraal door de gemeente loopt de A15.
Terug naar bovenDe gemeente Neder-Betuwe omvat ca. 9.500 huizen met ca. 23.500 inwoners.
Terug naar bovenSpanjaardsdijk
De gemeente Neder-Betuwe wilde in 2008 nadere informatie over de dwarsdijken op haar grondgebied. Onder meer over de restanten van de zogeheten Spanjaardsdijk, die de grens vormde tussen de streken Neder-Betuwe en Over-Betuwe, maar met name het belang van de eerstgenoemde diende. Daarom vermelden wij het ook op deze pagina. Op verzoek van de gemeente heeft Maartje van Rossum, in het kader van haar opleiding Bos & Natuurbeheer aan Hogeschool Larenstein, in 2008 een inventarisatie van de Spanjaardsdijk gemaakt. De hoofdvragen waren: wat zijn de achtergronden van de Spanjaardsdijk; hoeveel ligt er nog van de Spanjaardsdijk; wat kan de gemeente ermee in de toekomst. Deze vragen zijn beantwoord aan de hand van een analyse die onderscheid maakt in het verleden, het heden en de toekomst. Hierna geven wij de samenvatting van haar bevindingen weer:
"De Neder-Betuwe ligt in het rivierengebied. Het rivierengebied is gevormd door de rivieren Rijn en Maas. Het rijke gebied is al vroeg door mensen gebruikt. De eerste bewoningssporen dateren uit de bronstijd. De Betuwe vormde de noordgrens van het Romeinse Rijk, de Limes, en werd bewoond. In de vroege middeleeuwen zijn mensen zich gaan beschermen tegen het rivierwater door middel van de aanleg van dijken. Rond 1300 was de gehele Betuwe bedijkt.
De Spanjaardsdijk is aangelegd tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Het is een dwarsdijk die loopt van de Nederrijn naar de Waal, langs Randwijk / Hemmen / Dodewaard. De Nederlanden kwamen toen in opstand tegen hun Spaanse landheer. De dijk had verschillende functies: verdediging tegen aanvallers vanuit het oosten, ondersteund door inundatie; tegenhouden van vloedwater vanuit de Over-Betuwe. De aanleg van de dijk was omstreden. Mensen uit de Over-Betuwe en de Gelderse Vallei hadden de aanleg aangevochten bij de Gelderse Landdag.
De dijk heeft twee keer daadwerkelijk dienst gedaan om vloedwater te keren; in 1595 en 1602. Beide keren brak de dijk door. Door deze dijkbreuken zijn minstens 4 wielen ontstaan, die liggen nu nog in het landschap als herinnering aan deze doorbraken. Na 1602 mocht de dijk niet meer gerepareerd worden en bleef hij zonder functie liggen.
Vandaag de dag is er niet veel meer over van de Spanjaardsdijk. Opvallend is dat de dijk er 100 jaar geleden nog voor het grootste gedeelte lag. Terwijl hij toen al 300 jaar buiten gebruik was. Op de kaart van 1906 is dit goed te zien. In de 20e eeuw heeft men veel van de dijk afgegraven in het kader van ruilverkavelingen, en dat is grondig gedaan. Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) is dit te zien, of beter gezegd niet te zien. Daar waar de dijk heeft gelegen is op veel plaatsen geen hoogteverschil waarneembaar met de omgeving. Alleen de delen die in het landschap zijn te herkennen zijn hier ook goed op waar te nemen. De wielen zijn voor een gedeelte gedempt en kleiner geworden.
Er liggen nu nog 3 korte stukken dijk in het landschap en er zijn 4 wielen die met de dijk te maken hebben: het Buitenwiel bij de Rijnbandijk in Opheusden; de Battewaai, ook wel Passewaai genoemd, bij Opheusden, met een stukje dijk; het wiel bij het Zand bij Dodewaard, ook wel het wiel van Bruinsma genoemd; het wiel bij Valkenier bij Dodewaard, met een stukje dijk; de Nieuwe Dijk in Hien. De wielen en de stukken dijk worden niet per direct bedreigd, maar als er niets wordt gedaan zullen de dijk en de wielen in de toekomst verder verdwijnen. De Nieuwe Dijk in Hien wordt wel bedreigd door boomkweek tot op het dijktalud; door de diepe grondbewerking neemt de erosie toe en verdwijnt de dijk sneller. Als de gemeente de dijkdelen en de wielen wil behouden voor de toekomst kan de gemeente ze aanwijzen als monument. Ook kunnen er inrichtingsmaatregelen worden genomen om de dijk en de wielen meer zichtbaar te maken. Dit kan bijvoorbeeld door de aanleg van een pad over de vroegere loop van de dijk of aanleg van een bomenrij. De wielen kunnen worden ingericht als natuurgebied. Naar deze inrichtingsmaatregelen zal een vervolgstudie moeten worden gedaan.
Met een of meerdere van deze maatregelen kan de dijk worden beschermd en behouden voor de toekomst." Aldus de samenvatting van het rapport 'De Spanjaardsdijk. Het verleden, het heden en de toekomst', dat via de link ook online is te lezen.
Aanvullend is er nog het volgende te melden over de Spanjaardsdijk: In de periode van de Tachtigjarige Oorlog was er regelmatig sprake van oorlog tussen de Spanjaarden en de Nederlanders. Onder meer staken de Spanjaarden regelmatig de dijken door van de Nederlanders. Dat deden ze o.a. in de Betuwe (Over-Betuwe en Neder-Betuwe). Vervolgens liep het water richting Holland (globaal de huidige Randstad). Zo veroorzaakten de Spanjaarden daar veel schade zonder al te grote inspanning. Het gebeurde ook dat een dijk door hoog water (vaak in combinatie met kruiend ijs) doorbrak. De Nederlanders bouwden mede om deze redenen dwarsdijken, om tot een compartimentering te komen van de Betuwe. Zo liep het water niet direct richting zee, en werd schade westwaarts beperkt.
Zo werd ook de zogeheten Spaansedijk aangelegd, ter hoogte van Dodewaard, Hemmen en Randwijk. Deze dijk had te maken met het beleg van Nijmegen. De dijk werd gebouwd in 1571. Allereerst was deze dijk prettig voor Tiel. Tiel had geen Dijkstoel (waterschapsbestuur) meer; dat was op de vlucht geslagen, zoals velen tijdens de Tachtigjarige Oorlog op de vlucht zijn geslagen voor het oorlogsgeweld. Niet alleen in Nederland, ook in Duitsland raakten hierdoor hele gebieden ontvolkt. De inwoners van Tiel hadden belang bij de dijk; zo lag Tiel benedenstrooms van de Spaansedijk. Zou dus bovenstrooms van Tiel de dijk worden doorgestoken door de Spanjaarden, dan stopte het water tegen de Spanjaardsdijk en bleef Tiel droog. Ten tweede was de dijk voor de Nederlandse militairen van belang om fort Knotsenbrug bij Nijmegen te kunnen ontzetten, en vervolgens de stad Nijmegen zelf. (bron: Ferdinand van Hemmen, Huissen)
Terug naar boven- "Verhalen over heden en verleden van de gemeente Neder-Betuwe verzamelen bij mensen die er wonen en/of werken. Dat hebben Ferdinand van Hemmen en Frank Bolder in 2019 in opdracht van de gemeente gedaan. Het resultaat is de publicatie 'Een schatkist met toekomstwaarde. Het erfgoed van Neder-Betuwe als bouwsteen voor een duurzame leefomgeving'. Het verhaal of liever de geschiedenis van dit gebied wordt verteld met grote betrokkenheid. Van Hemmen en Bolder laten een bont gezelschap aan het woord: ondernemers, een dominee, een bewoner van een bijzonder huis en het historisch geweten van Ochten. Maar ook een vrijwilliger die via wandelroutes de verhalen over dit gebied deelt met jong en oud. Mensen van elders - Groningen, Zuid-Molukken - voelen zich thuis in dit gebied en zijn opgenomen in de gemeenschap.
Op welke historische plekken en bezienswaardigheden (cultureel erfgoed) zijn inwoners trots? Wat willen inwoners graag behouden en vinden ze belangrijk voor de gemeente? Tijdens de slotbijeenkomst op 25 juni 2019 rondden we het project ‘De schatkist van Neder-Betuwe’ af en presenteerden we het inspiratieboek ‘Een schatkist met toekomstwaarde’. Het is het resultaat van een unieke samenwerking met inwoners. Aan de inwoners is in 2018 gevraagd: Waar bent u trots op? Wat moet in De Schatkist van de gemeente? Waar ziet u kansen? Het leverde verhalen en foto’s op, kaarten en historische documenten én vele benoemde kansen voor de toekomst.
Onze geschiedenis is door dit project verrijkt, onze identiteit weer eens stevig benoemd. Een goed fundament om op verder te bouwen. Het helpt ons bij het maken van keuzes, onder meer bij het geven van invulling aan de Omgevingsvisie. Het helpt ons als we samen nieuwe geschiedenis gaan schrijven met de volgende generaties. Over wonen en leven, over kracht en over kansen en over hoe deze kansen ook te benutten. Op de poster ‘Kansen voor de toekomst. De Schatkist van Neder-Betuwe’ staan full colour foto’s met teksten die aangeven op welke historische plekken en verhalen inwoners het meest trots zijn. Onderwerpen die volgens inwoners in de schatkist horen: de Romeinen, de dijken en uiterwaarden, de Betuwelinie, de Tweede Wereldoorlog en de Wederopbouw, de rivieren Waal en Nederrijn, natuur langs de rivieren, de strijd tegen het rivierwater, dorpskerken, oude dorpswegen, boomkwekerijen en boomgaarden, steenfabrieken, landbouw, oude boerderijen en zelfs de voormalige kerncentrale Dodewaard.
Historische fiets- en wandelpaden bijvoorbeeld langs de Betuwelinie; restauratie van erfgoed zoals oude gemalen en kloosters; oude gebouwen woonfuncties geven; het betrekken van jongeren bij wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd (expositieruimte) zijn een greep uit de kansen die inwoners noemen. De onderwerpen en verhalen uit de schatkist dienen ook als inspiratie voor de Omgevingsvisie waaraan anno 2019 wordt gewerkt. Op welke wijze is cultuurhistorie te combineren met ruimtelijke vernieuwing, de kwaliteit van woningbouw of met klimaatveranderingen maar ook met promotie van het toerisme? Het project ‘De Schatkist van Neder-Betuwe’ kreeg die naam om de geschiedenis en het erfgoed van de gemeente zichtbaar te maken en tegelijkertijd vooruit te kijken naar wat zeker bewaard en gekoesterd moet worden voor komende generaties en als inspiratie kan dienen voor nieuwe ontwikkelingen.
Water had door de eeuwen heen vaak de hoofdrol. Het bracht rampen maar maakte de strijdbare Neder-Betuwenaar ook vindingrijk. Het bracht voorspoed door de vruchtbare gronden, waarvan wij nu nog de vruchten plukken en waaruit wij de bomen rooien. Op diverse momenten in de geschiedenis was de Betuwe van groot militair strategisch belang. Het fort, de linie, de kastelen en burchten, de herinneringsmonumenten, zij zijn bakens in de tijd. Maar ook de huizen en boerderijen zijn ons nagelaten. Het zit allemaal in de Schatkist en het staat in het inspiratieboek. Fantastisch gereedschap om dagelijks mee te werken, voor nu en in de toekomst. Voor een blijvend mooi Neder-Betuwe, een schatkist met toekomstwaarde." (bron: gemeente)
Terug naar boven- In juli 2018 hebben de firma Dekker Grondstoffen uit IJzendoorn en de gemeente Neder-Betuwe een intentieovereenkomst getekend voor de nadere uitwerking van de gebiedsontwikkeling in de Gouverneurspolder (Z van Echteld en IJzendoorn) en de Willemspolder (tussen Ochten en Dodewaard). In deze uiterwaarden van de Waal wordt een nieuw natuurgebied van enkele honderden hectaren ingericht. Ook wordt de hoogwaterveiligheid verbeterd en komen er wandel- en fietsroutes zodat de recreatieve toegankelijkheid van het gebied wordt vergroot. Deze grootschalige herinrichting wordt door Dekker gefinancierd door de winning van bouwgrondstoffen.
In de afgelopen jaren heeft Dekker Grondstoffen samen met omwonenden en belanghebbenden, vertegenwoordigd in een klankbordgroep, de plannen uitgewerkt. Hun wensen zijn zo veel als mogelijk verwerkt in de landschapsvisies. Vervolgens vinden onderzoeken naar de wenselijkheid en de haalbaarheid plaats. De tweede helft van 2018 staat in het teken van de verdere details van het ontwerp, wederom in overleg met de klankbordgroep en andere belanghebbenden. Vermoedlijk duurt het daarna nog enkele jaren voor de herontwikkeling daadwerkelijk van start gaat. (bron: gemeente, 3-7-2018)
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Neder-Betuwe (online te bestellen).
Terug naar boven- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Neder-Betuwe.
- Nieuws: - Nieuws uit de gemeente Neder-Betuwe op de site van de Gelderlander.
Reacties
(2)Over "Monnikenwerk" gesproken. Respect.
Dank voor uw complimenten. Dat doet mij goed om te horen! En het stimuleert mij om door te gaan met de laatste loodjes/puntjes op de i. Ik hoop dat u uw enthousiasme ook aan uw relaties wilt overbrengen, want helaas weten de meeste mensen nog altijd niet van het bestaan van de site, en degenen díe er van weten, zijn er allemaal enthousiast over.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl
Reactie toevoegen