Status

- Moriaanshoofd is een buurtschap in de provincie Zeeland, op het schiereiland en in de gemeente Schouwen-Duiveland. T/m 1960 gemeente Kerkwerve. In 1961 over naar gemeente Middenschouwen, in 1997 over naar gemeente Schouwen-Duiveland.

- De buurtschap Moriaanshoofd valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Kerkwerve.

- ZO van Moriaanshoofd ligt W van de N59 een handvol huizen aan de Boogerdweg, die in enkele bronnen (zijnde de boeken 'Molens van Schouwen-Duiveland' en het fotoboek 'Schouwen-Duiveland' van Cor Pols) als buurtschap Flaauwers wordt betiteld. Aangezien wij Flaauwers nergens anders als buurtschap benoemd zien, laten wij dit gebiedje voor deze site maar onder Moriaanshoofd vallen, als dichtstbijzijnde plaatsnaam, en waar het ook landschappelijk verwantschap mee heeft gezien de Flaauwers Inlaag onder Flaauwers en de naastgelegen Wevers Inlaag onder Moriaanshoofd (zie verder bij Natuur en recreatie).

Naam

Oudere vermeldingen
1752 Moorjaanshooft.

Naamsverklaring
- Het tweede deel hoofd = ´werk van rijshout en steen, dwars op de oever, om afslag te voorkomen’, maar ook 'aanlegplaats' (vergelijk het Steenenhoofd in Amsterdam). Het eerste deel moriaan roept associaties op aan een zogenaamde gaper, de afbeelding van de kop van een moor die, al dan niet met een pijp kaneel tussen de tanden, traditioneel de gevel van een drogisterij sierde. Een nuchterder verklaring is dat we hier te maken hebben met een persoonsnaam.(1)

- "We citeren een geschiedschrijver uit 1955: ‘Moriaanshoofd of kortweg “Merjaen” duidt vermoedelijk op een buitendijks gelegen of gelegen hebbende “nolle”, dat is een stenen of houten zeehoofd, tot land en dijkbescherming, die de naam droeg van “Moertjenshoofd”. Dit werd der gewoonte getrouw ingekort tot Moerjenshoofd en in het Schouws tot Merjaensood, of nog korter “Merjaen” en later in hoog-Hollands tot Moriaanshoofd opgesierd. Intussen wie het beter weet mag het zeggen, maar een “negerkop” is er vast niet mee bedoeld.’

Om verschillende redenen bevredigt de verklaring niet. Van Dale merkte terecht op dat de buurtschap aan een knooppunt van vaarwegen lag. Een uitgelezen plek voor een herberg. De naam van die herberg was Moriaanshoofd! Vooral in de 17e eeuw was de aanduiding moriaan populair vanwege de grote interesse in exotische zaken. Met deze naam is dus inderdaad het hoofd van een neger bedoeld. Namen zoals negerkoppen en zwarte pieten zijn niet meer populair omdat ze discriminerend worden geacht. Deze naam is aan die aandacht ontsnapt en dat moet vooral zo blijven want het is duidelijk dat deze historische naam verwijst naar wat velen als iets bijzonders hebben ervaren." (© gemeentearchivaris Huib Uil)

Naam komt ook elders voor
Namen zoals Moriaanshoofd, de Moriaan of de Drie Morianen kwamen vanaf de 17e eeuw veelvuldig voor als huisnaam, zoals in Alkmaar en Zierikzee. Het pand De Moriaan aan de Markt in 's-Hertogenbosch dateert uit de 13e eeuw en is het oudste bakstenen huis van Nederland.

Ligging

De buurtschap Moriaanshoofd ligt NW van Zierikzee, W van Kerkwerve, rond de provincialeweg N59, waar deze kruist met de Bootsweg, Oude Hoofdweg, Slikweg en Taaijersweg.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Moriaanshoofd volgens de Volkstelling (2) slechts 1 huis met 8 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 20 huizen met ca. 50 inwoners.

Geschiedenis

(dit hoofdstuk is geschreven door en © gemeentearchivaris Huib Uil van het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland)

"J.H. van Dale, de man van het Woordenboek van de Nederlandse taal, liet in 1865 de tweede druk verschijnen van zijn schoolboekje over Zeeland. Hij nam de lezertjes mee op een tocht door Zeeland. De hoofdonderwijzer uit Sluis kwam zo doende ook terecht in Schouwen. Hij schreef onder meer: ‘Mooriaanshoofd … ligt daar, waar de vlieten van Haamstede, Renesse, Ellemeet en Elkerzee zich tot ééne vaart vereenigen. De bewoners van deze gehuchten vinden hun bestaan in landbouw, veeteelt, dijkwerk, palingvisscherij en het rapen van zeevogeleijeren.’

De ligging van Moriaanshoofd herinnert aan de tijd dat de schuit nog een belangrijk vervoermiddel was in het platte van Schouwen. Van Dale: ‘Ziet gij daar die lange, smalle bootjes liggen, met zitbankjes waarop naauw één persoon plaats kan vinden? Dat zijn de zoogenaamde karnemelks-bootjes, waarmeê des winters de Schouwsche landlieden zich langs de evengenoemde vlieten naar de markt begeven; sinds de waterlozing in Schouwen aanmerkelijk verbeterd is, wordt er echter veel minder gebruik van gemaakt dan vroeger.’

Op deze wijze werden de 19e-eeuwse scholieren ingewijd in de geografie van hun provincie. In beeldende taal kon elke scholier zich wel een voorstelling maken van wat in Schouwen gaande was. De kinderen uit Schouwen zelf kenden die schuitjes ook. Generaties hadden er mee gevaren omdat in het najaar en de winter de wegen vrijwel onbruikbaar waren. Doordat het regenwater slechts mondjesmaat geloosd kon worden, stond een deel van het land onder water. In 1877 was daar een flinke verbetering in gekomen door de bouw van een stoomgemaal aan de zuidzijde van Schouwen.

Moriaanshoofd is niet verder gekomen dan een gehucht. Molen De Zwaan uit 1886 is de meest karakteristieke blikvanger. Vroeger was er ook een winkel en een school, maar dat is al lang verleden tijd. In 1994 was het een halve eeuw geleden dat de schilder Piet Mondriaan overleed. Op initiatief van Wijnand Renden, toen wethouder van Middenschouwen, werd Moriaanshoofd eventjes Mondriaanshoofd. Een fraai spandoek met het hoofd van Mondriaan, bij de molen, met daarop de naam Mondriaanshoofd, was dat jaar een prachtige blikvanger."

- Café-restaurant De Heerenkeet aan de Boogerdweg kent een lange voorgeschiedenis. Onder de link lees je daar meer over.

Bezienswaardigheden

- De buurtschap Moriaanshoofd is vooral bekend van blikvanger Korenmolen De Zwaan uit 1886, ook wel de ‘Merjaense mole’ genoemd. Het is een achtkante grondzeiler (kenmerk / type), een bovenkruier en buitenkruier (sub-kenmerken) met de functie korenmolen. Sinds 1919 oefent de familie Verhage hier het maalbedrijf uit. Tot 1968 is er op windkracht gemalen. Sindsdien heeft de molen stilgestaan, met een zeker verval tot gevolg. In oktober 2003 komt een restauratie gereed. Sindsdien wordt er vaak op de zaterdagmiddagen gedraaid en veelal ook gemalen.

- 1 km ZO van de buurtschap, richting Zierikzee, ligt gemaal Prommelsluis.

Landschap, natuur en recreatie

- Z van Moriaanshoofd ligt natuurgebied De Prunje. In 2012 heeft het waterschap hier een vistrap aangelegd, zodat vissen vanuit omliggende sloten makkelijker in het natuurgebied kunnen komen.

- Het waterschap heeft in 2015 naast gemaal Prommelsluis een vispassage aangelegd. De vispassage moet het voor verschillende vissoorten mogelijk maken om vanuit de Oosterschelde het achterliggende gebied van Schouwen, waaronder natuurgebied de Prunje, in en uit te trekken. De aanwezigheid en diversiteit van vissen verbetert de ecologische conditie van het oppervlaktewater in de polders.

Veel vissen trekken van nature om te paaien. Deze trek wordt bemoeilijkt door stuwen en gemalen die de waterstand reguleren. Om de populatie op peil te houden zijn maatregelen als vispassages en aalgoten noodzakelijk. De aanleg van de vispassage is een van de maatregelen die wordt uitgevoerd om te kunnen voldoen aan de Kaderrichtlijn Water (KRW). Volgens deze richtlijn moet oppervlaktewater in goede ecologische conditie zijn. Dat betekent dat diverse soorten vissen aanwezig moeten zijn in de waterlopen. Vissen vormen voor het natuurgebied een belangrijke voedselbron voor de vogels, maar anderzijds vormt het natuurgebied voor vissen als de aal, driedoornige stekelbaars, spiering en bot, een opgroei- en leefgebied. Al deze vissoorten zijn typerend voor brakke binnenwateren.

- ZO van Moriaanshoofd aan de Boogerdweg vindt u duikplaats Flaauwers of Heerenkeet.

- Landbouwhaventje De Flaauwers is in 2011 gerenoveerd.

- Het ruim 60 hectare grote inlagencomplex Flaauwers Inlaag en Wevers Inlaag dateert uit 1650 en 1651 toen de huidige inlaagdijken werden voltooid. Je kunt er vele soorten vogels spotten. Onder de link vind je ze beschreven. Evaluatie herstelprojecten Flaauwers Inlaag en Wevers Inlaag (2006). Filmpje maaien vogeleiland op de Flaauwers Inlaag 2010.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 2. Alphabetisch register van alle bewoonde oorden des rijks (gebaseerd op de Volkstelling 1840, red.),
  Doorman, De erven
  , p.448, (1850)