Status

- Mechelen is een dorp in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Gulpen-Wittem. T/m 1998 gemeente Wittem. Mechelen was de hoofdplaats van de gemeente Wittem.

- Niet te verwarren met het dorp Megchelen in Gelderland. Verder is er in België nog de stad Mechelen in de provincie Antwerpen.

- Onder het dorp Mechelen vallen ook de buurtschappen Bommerig, Broek, Dal Bissen, Elzet, Helle, Hilleshagen, Höfke, Hurpesch, Kleeberg, Kosberg, Overgeul en Schweiberg. Dat zijn 12 buurtschappen in totaal. De vroegere buurtschap Gracht is o.i. tegenwoordig niet meer als zodanig te beschouwen, omdat deze onderdeel is geworden van de kern / bebouwde kom van Mechelen, en daarmee staat deze ten onrechte nog als 'plaats' in de recente Topografische atlas Limburg (1).

Verder staan aan de Z zijde van buurtschap Overgeul, N van Höfke, enkele panden rond de Eperweg in de atlas te boek als buurtschap Dijk. Ten eerste kunnen wij daar verder niets van vinden, en ten tweede liggen deze panden tegenwoordig ook binnen de bebouwde kom van het dorp Mechelen, aan de Z zijde van buurtschap Overgeul dus - die eveneens binnen de bebouwde kom van het dorp ligt -, en zijn deze panden derhalve en redelijkerwijze als onderdeel van de buurtschap Overgeul op te vatten.

Naam

In het Limburgs
Mechele.

Oudere vermeldingen
Mechelen aan de Geul, 1133 de Mechluns.

Naamsverklaring
- De oudste vermelding stamt van het Germaanse magalunas*, genoemd naar het aangrenzende Malensbos (dat in 1208 voorkomt als Malone). Betekent ‘bij de grote, machtige plaats’.(2)
* Gereconstrueerde vorm.

- Anderen stellen dat de plaatsnaam mogelijk in de vroege middeleeuwen door immigranten is meegebracht uit de omgeving van het Belgische Malonne bij Namen.

Ligging

Het dorp Mechelen ligt ZO van de dorpen Gulpen en Wittem, aan de Mergellandroute, met slingerende landwegen en paden. De meanders van de riviertjes de Geul en de Mechel bepalen hier het landschap. Het dorp ligt verder Z van het dorp Partij, ZZW van het dorp Wahlwiller, ZW van het dorp Nijswiller, W van de plaats Orsbach in Duitsland, WNW van het dorp Vijlen en NNO van het dorp Epen.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Mechelen 138 huizen met 740 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 800 huizen met ca. 2.000 inwoners.

Geschiedenis

Mechelen is waarschijnlijk ontstaan als een nederzetting bij een landgoed van de graven (later hertogen) van Limburg, rond het punt waar de Mechelbeek en de snel stromende Geul elkaar ontmoeten.

In 1215 schenkt Hertog Hendrik III van Limburg zijn hof te Mechelen aan de Johannieter Orde, een geestelijke ridderorde die onder leiding stond van een Commandeur. In 1588 verlieten de Johannieters Mechelen en zij verpachtten sinds die tijd hun bezittingen in dit dorp.

De Johannieter Orde is in de tijd van de kruistochten in Jeruzalem (ca. 1100) opgericht voor de verzorging van zieke en gewonde pelgrims. Zij verwierf al snel bezittingen in geheel Europa. Een commanderij is een geheel zelfstandige staat met een eigen rechtspraak. In 1579 en in 1588 werden het klooster en de hoeve door brand verwoest. In die tijd vertrokken de Johannieters naar Aken. Het klooster werd niet meer herbouwd, de hoeve wel. Dit gebeurde voor het laatst na branden in 1825 en 1897 en na de grondige restauratie die in 1986 werd afgerond. In 1794 worden door de Franse overheersers alle kerkelijke goederen in beslag genomen. Dit betekende na bijna 600 jaar het einde van de Johannieter Commanderij.

Bezienswaardigheden

- Mechelen heeft 29 rijksmonumenten.

- Mariakapel.

- Bovenste Molen (buurtschap Höfke).

- Geautomatiseerde productielijnen en mengketels, gekoppeld aan ambachtelijke maaltechniek op stenen. Glimmend RVS naast eeuwenoud eiken. Geavanceerde instrumentatie in een historische omgeving. Leveringen op maat naast standaard assortiment. Grote batches, maar ook kleine. Biologisch, en niet-biologisch. Het is deze synthese van ‘tegenstellingen’ waaraan de Commandeursmolen of Onderste Molen zijn kracht ontleent. Maar de grootste kracht zit in de hoge productkwaliteit en de natuurlijke energiebron: snelstromend rivierwater dat met een metershoog verval de schoepen aandrijft van de waterturbine. De Commandeursmolen: de groene route naar echt meel.

- Mechelen en de rond het dorp gelegen buurtschappen zijn rijk aan oude vakwerkhoeven en -huizen.

- Aan de Johannes de Doperkerk van Mechelen werd begonnen in 1810. Het was architect Matthias Soiron uit Maastricht die de ontwerpen maakte. De toren, met romaanse elementen als spaarvelden en rondboogfriezen, ontstond enkele decennia later, in 1837. Later werd het schip verlengd en nog later (1935) maakte men de halfronde koorpartij. Voor een in kerkarchitectuurhistorisch opzicht nog tamelijk jong gebouw heeft de kerk van Mechelen al heel wat wijzigingen aan de oorspronkelijke opzet gekend. In het met een tongewelf gedekte interieur zijn diverse voorwerpen te vinden die afkomstig zijn van een ouder gebouw ter plaatse of van elders. Het hoofdaltaar is uitgevoerd in een barokke vormentaal en geeft daarmee aan ouder te zijn dan de dagen van Soiron.

Bij dit altaar zijn de 14e-eeuwse houten bustes te vinden van twee bisschoppen van wie we de namen niet kennen. In deze beelden werden relieken bewaard. De maker van een houten sculptuur verbeeldde het afgehakte hoofd van Johannes de Doper. Het stamt uit de 16e eeuw en is veelkleurig beschilderd. Deze polychromie was gebruikelijk, maar is bij de meeste oude houten sculpturen in de loop der eeuwen verdwenen. Ouder dan de kerk zijn ook nog de weelderige rococo-preekstoel (18e eeuw) en een hardstenen doopvont (17e eeuw). (3324)

- Mechelen was het bestuurscentrum van de gemeente Wittem. Het gemeentehuis was sinds 1986 gevestigd in vakwerkhuis / landgoed De Heerenhof. De historie van De Heerenhof gaat terug tot de 12e eeuw. In de loop van de tijd is het pand talloze keren uitgebrand en verwoest, maar telkens herbouwd. Het maakte deel uit van de bezittingen van de hertogen van het vroegere Limburg. Het huidige pand dateert uit 1825. Tegenwoordig is de Heerenhof in gebruik als hospice Martinus (stervensbegeleiding in huiselijke omgeving) en zorghotel voor revaliderende patiënten. Tevens is het een vormingscentrum en vergadercentrum.

- Het Panhuis (Hoofdstraat 9-17) ligt in het centrum tegenover de kerk. Dit markante complex was in de 18e eeuw in gebruik als brouwerij van de Heren van kasteel Wittem. De inwoners van de heerlijkheid Wittem waren verplicht om hier hun bier te laten brouwen, het was dus een "dwangbrouwerij". Boven de ingang van de huisnummers 13 en 15 bevindt zich het wapen van Graaf Von Plettenberg, destijds kasteelheer van Wittem.

- De Oude Brouwerij (Hoofdstraat 53) is tegenwoordig een hotel. Het complex bestaat uit twee vleugels aan weerszijden van een binnenplaats. De rechtervleugel wordt gevormd door een onderkelderd herenhuis uit 1782 (sluitsteen ingang). De bepleistering met imitatievoegwerk en het eclectisch ornamentwerk bij de vensters is rond 1870 aangebracht. De andere vleugel dateert uit de 19e eeuw.

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - JCV de Breuzelèèrkes. - CV De Koaver is een jongerengroep die ontstaan is in Mechelen, tevens zijn zij medeorganisator van de Lempkesoptocht in het dorp.

- Kingsweekend is een feestweekend rond of na Koningsdag.

- Luikse Markt (op een zondag in juli) op het Dr. Janssenplein en aan de Meester Beukenweg. Nadere informatie op tel. 043-4551893.

- Herfstwandeltocht (op een zondag in oktober) vanaf café-zaal De Mechel. U kunt kiezen uit de afstanden 8, 15 en 22 km.

Natuur en recreatie

- Markt: vrijdag van 14-17 uur op het Dr. Jansenplein.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Mechelen, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Mechelen (online te bestellen).

Links

- Onderwijs en kinderopvang: - Peuterspeelzaal Het Speelhuis.

- Muziek: - Harmonie St. Cecilia Mechelen is opgericht in 1834 maar voelen zich nog altijd piepjong. De vereniging omvat een blaasorkest, drumband en jeugdorkest.

- Dans: - Dansgroep Sensation uit Mechelen is een Garde- en Showdansgroep met ca. 35 leden. Ze nemen deel aan Internationale Danssporttoernooien bij de DFN (Dance Federation Netherlands). In seizoen 2016-2017 wisten de danseressen maar liefst 42 prijzen mee naar huis te nemen. Ook zijn hun dansen tijdens het carnavalsseizoen met regelmaat te zien op carnavalszittingen e.d.

- Sport: - Voetbalvereniging RKMVC is opgericht in 1920.

- Overige verenigingen: - ZijActief Mechelen is een actieve, gezellige vrouwenvereniging met een afwisselend programma voor jong en ouder. - Schutterij St. Sebastianus Mechelen bestaat in ieder geval al sinds 1657. Dat is aantoonbaar doordat een Koningsplaat dateert van 1657. Maar de schutterij heeft nagenoeg zeker ook vóór 1657 al bestaan. Uitgaande van gegevens over andere schutterijen in Zuid-Limburg, mag aangenomen worden dat ook de Mechelse schutterij is ontstaan omstreeks 1500-1540. Een woelige tijd waarin weinig stabiliteit en continuïteit van het wettelijk gezag bestond. Begrijpelijk dat de mensen toen noodgedwongen tot actie kwamen en zelf voor bescherming moesten zorgen. Het begin van de schutterijen? Op andere plaatsen werd reeds in de 11e en 12e eeuw gewag gemaakt van Broederschappen. Zeer waarschijnlijk ontstaan uit ambachtsgilden die ge­zamenlijk een aantal mannen ter beschikking stelden om dreigend onheil van roversbenden en muitende en plunderende soldaten het hoofd te bieden. Daar in de historie van Mechelen nergens sprake is van gevestigde ambachts­gilden zal een vroeger bestaan van de schutterij op deze basis zeer onwaar­schijnlijk zijn. Eén mogelijkheid rechtvaardigt een vermoeden van eerder bestaan, nl. dat hand- en spandiensten verleend zijn bij de verdediging van Kasteel Wittem. Ondanks uitgebreid en nauwkeurig onderzoek blijft de beginperiode van schutterij St. Sebastianus een witte bladzijde.

- Zorg: - Zorgboerderij Spetses.

- Veiligheid: - Post Mechelen is een van de 26 brandweerposten van Brandweer Zuid-Limburg. Zij beschikt over een tankautospuit, een hulpverleningsvoertuig en een manschappenauto.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Mechelen en - idem kerk.

• 1. Topografische Atlas Limburg,
  
  , (2004)
  
• 2. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)