Maashorst

Gemeente
Maashorst
Noordoost-Brabant
Noord-Brabant

de_maashorst_kaart_kopie.jpg

De Maashorst is een groot, groen natuurgebied in Noordoost-Brabant, omgeven door kernen van de gemeenten Bernheze, Oss, en de voormalige gemeenten Uden en Landerd. In 2022 zijn de twee laatstgenoemde gemeenten namelijk gefuseerd tot de gemeente Maashorst.

De Maashorst is een groot, groen natuurgebied in Noordoost-Brabant, omgeven door kernen van de gemeenten Bernheze, Oss, en de voormalige gemeenten Uden en Landerd. In 2022 zijn de twee laatstgenoemde gemeenten namelijk gefuseerd tot de gemeente Maashorst.

Maashorst

Terug naar boven

Status

- Maashorst is een gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio Noordoost-Brabant.

- De gemeente Maashorst is in 2022 ontstaan uit samenvoeging van de gemeenten Uden en Landerd (zo hebben deze gemeenten op 28-2-2019 definitief besloten. Om precies te zijn hebben de gemeenteraden toen het Plan van aanpak voor het herindelingsproces vastgesteld). De basis hiervoor ligt in de coalitieakkoorden van beide gemeenten, waarin is vastgesteld te willen komen tot een herindeling. Zij hadden daar het liefst ook de gemeente Bernheze nog bij betrokken, maar die voelde daar niet voor en kiest ervoor om vooralsnog zelfstandig te willen blijven. Als volgende mijlpaal in dit proces is op 16 april 2020 het Herindelingsadvies door de beide gemeenteraden vastgesteld. Vervolgens moeten achtereenvolgens de Provincie (12 mei 2020), - de minister van Binnenlandse Zaken, - de Raad van State, - de Tweede Kamer en - de Eerste Kamer het ook nog allemaal fiatteren, en dan is het pas écht 100 procent definitief.

- In deze omgeving ligt ook natuur- en recreatiegebied De Maashorst (mét lidwoord dus). Het is het grootste aaneengesloten natuurgebied in Noord-Brabant. Het gebied heeft de status van Provinciaal Landschap. Ook dit natuur- en recreatiegebied beschrijven wij, gezien de naamsovereenkomst en ligging in deels deze gemeente i.o. (en verder nog in de gemeenten Bernheze en Oss), op deze pagina. Het gebied sluit mooi aan op natuur- en recreatiegebied Het Groene Woud W ervan (tussen 's-Hertogenbosch, Tilburg en Eindhoven).

Terug naar boven

Naam

Naamgeving
- "Gemeente Maashorst wordt de naam van de nieuwe gemeente. Dit is het uitgangspunt van de besturen van de gemeenten Landerd en Uden. De namen van de zes kernen (Uden, Volkel, Odiliapeel, Zeeland, Reek en Schaijk) blijven behouden. De keuze voor deze naam is gebaseerd op een aantal argumenten: De naam geeft een gemeenschappelijk geografisch element weer. Het natuurgebied de Maashorst is een belangrijke verbindende factor tussen de gemeenten Landerd en Uden en van belang voor het karakter van de nieuwe gemeente. Het grootste gedeelte van dit natuurgebied bevindt zich binnen de grenzen van de nieuwe gemeente. De naam heeft een uitstraling die past bij de visie op de nieuwe gemeente en is herkenbaar en geografisch herleidbaar. Daarnaast voldoet de naam aan algemeen gangbare criteria rondom lengte, uitspreekbaarheid, samenstellingen en woordspelingen.

Inwoners hebben tijdens de 'uitdagingen' regelmatig hun steun uitgesproken voor de naam van de nieuwe gemeente. Ook tijdens het 'Festival gemeente Maashorst' op 24 juni 2019 en tijdens de consultatie zijn mensen gevraagd hun mening te geven over de naam van de nieuwe gemeente. Er kwamen weinig suggesties voor een nieuwe naam en er blijkt veel steun voor de voorgestelde naam. Uit de consultatie blijkt dat ongeveer de helft van de inwoners de naam steunt en ongeveer eenderde deel niet. De rest is neutraal of heeft geen mening. In de positionering van de nieuwe gemeente wordt gebruik gemaakt van de bekendheid van de namen van de zes kernen. De identiteit van de kernen blijft ook met de nieuwe gemeentenaam overeind. De naam van de nieuwe gemeente is besproken met buurgemeenten. De meeste buurgemeenten (Boekel, Grave, Meierijstad, Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis) steunen de keuze voor de naam." (bron: gemeente i.o.)

De gemeentenaam Maashorst is ook opgenomen in het Herindelingsadvies aan de Minister van Binnenlandse Zaken, dat op 16 april 2020 door de beide gemeenteraden is vastgesteld. Die vaststelling was dus inclusief de gemeentenaam. Die tijdige vaststelling scheelt verderop in de rit een hoop 'gedoe'. Als in het Herindelingsadvies namelijk geen gemeentenaam zou zijn vastgesteld (wat bij fusiegemeenten in wording soms voorkomt), wordt wettelijk de voorlopige/werknaam de naam van de grootste fusiepartner, in dit geval dus Uden, en kan de nieuwe gemeenteraad pas na haar aantreden, in dit geval dus begin 2022, besluiten om dat te wijzigen. Bovendien kan zo'n naamswijziging dan wettelijk pas een jaar na het besluit in werking treden. En dan zit je dus al in 2023... Terwijl men nu al vanaf 16 april 2020 de naam 'gemeente Maashorst i.o.' kan hanteren en ook hanteert. Dat is wel zo duidelijk en eenduidig in de communicatie.

- De satirische Udense website Gekker Moet Het Niet Worden stelt dat in maart 2019 gekozen zou zijn voor de gemeentenaam Little Chute. Wat deze naam met Uden en Landerd te maken heeft, kun je hieronder lezen in het hoofdstuk Geschiedenis.

Terug naar boven

Geschiedenis

Emigratie naar Little Chute
Het is in de regio in brede kring bekend dat tijdens de Eerste Wereldoorlog vele Belgische vluchtelingen zijn opgevangen in Vluchtoord Uden (waarvoor zie de pagina Uden, hoofdstuk Geschiedenis). Veel minder bekend is dat van 1848 tot in de jaren zestig van de 20e eeuw velen uit deze omgeving juist naar elders zIjn 'gevlucht', en wel naar de nederzetting Little Chute in Wisconsin, USA. De aanleiding is in 1832, als pastoor Theodorus van de Broek naar Wisconsin vertrekt om daar de indianen te bekeren tot het katholicisme. Als dat moeilijker blijkt dan gedacht, keert hij terug naar Nederland en wel naar Uden.

Als in 1846 in ons land de aardappelziekte uitbreekt, leidt dat tot veel mislukte oogsten en daarmee grote armoede, ook in deze omgeving. Pastoor Van de Broek stimuleert in 1848 daarom inwoners uit deze stad en omgeving - met name Volkel, Nistelrode, Zeeland en Zeelandse buurtschappen zoals 't Oventje en Voederheil* - om met hem mee te emigreren naar Little Chute (een nederzetting die toen nog niet bestond, maar in genoemd jaar door de emigranten is gesticht). Ze gingen er met ca. 900 mensen heen. Die emigraties naar deze plaats hebben vervolgens nog tot in de jaren zestig van de 20e eeuw plaatsgevonden.
* Omdat deze mensen dus grotendeels afkomstig waren uit het grondgebied van de huidige gemeenten Uden en Landerd, en daarmee de nieuwe gemeente Maashorst i.o., plaatsen wij dit hoofdstuk op de pagina van die gemeente.

De Brabanders in Little Chute hebben lange tijd hun taal en gewoontes daar in stand gehouden, en deels nog altijd. Zo wordt er iedere woensdagavond nog een Hollands kaartavondje georganiseerd, compleet met stroopwafels. En sinds 1981 viert men er jaarlijks een 'Dutch festival', onder de naam... 'Kermis'. In het NO van de staat Wisconsin heeft ruim 15% van de bevolking nog altijd een Nederlandse familienaam. Er zijn er wel steeds minder die nog Nederlands spreken. Ze blijven wel benieuwd naar hun roots. Zo is in 2018 een groep inwoners van Little Chute in deze omgeving geweest om te zien waar hun voorouders - en in sommige gevallen zijzelf nog - geleefd hebben.

Een bijzonder Nederlands element is ook dat de in de Zeelandse buurtschap Voederheil geboren broers Arnoldus en Johannes Verstegen in 1862 in Little Chute een watermolen hebben gebouwd, die ze naar hun geboortedorp Zeeland Mills noemen. Deze is in 1930 afgebrand en niet herbouwd. Sinds eind 20e eeuw leeft bij de inwoners de wens om een authentieke Nederlandse windmolen in Little Chute neer te zetten, als een kenmerkend landschapselement. Er wordt een comité opgericht, geld ingezameld, en molenbouwer Lucas Verbij uit Hoogmade wordt ingeschakeld voor ontwerp en bouw van de molen. In 2012 is de Little Chute Windmill gerealiseerd. Er is maar liefst twee miljoen dollar gedoneerd om de bouw van de molen mogelijk te maken. Bij de windmolen is ook het “Van Asten Visitor Center” gebouwd, dat de contouren heeft gekregen van de oude Zeeland Mills-watermolen. Zoals ze daar zelf zeggen: “Big things are happening in Little Chute”.

Wim Rovers van Heemkundekring Uden en Willem Keeris uit Zeeland doen al jarenlang onderzoek naar deze geëmigreerde Brabanders. En filmmakers Manon van Bergen en Diny van Hoften hebben in 2019 het plan opgevat om er een documentaire over te maken. Zij werden getriggerd door een krantenbericht over de in de vorige alinea beschreven bouw van de molen in Little Chute. Om de documentaire te kunnen bekostigen hebben zij - naast steun die al door diverse fondsen is toegezegd - een crowdfundingactie gehouden. Op de Facebookpagina 'Documentary Little Chute' houden ze je op de hoogte van hun vorderingen. In de zomer van 2020 hebben zij hun documentaire 'Houdoe' gerealiseerd. In september 2020 is hij uitgezonden op Omroep Brabant, in december 2020 op de landelijke tv (KRO/NCRV). Via de link kun je de uitzending terugzien. Naast de documentaire is er ook de website Houdoebrabant.nl. Op deze website vind je meer achtergrondinformatie over de documentaire, de geschiedenis en de hoofdpersonen van de documentaire. Er zijn ook extra scènes beschikbaar. En de titelsong van de documentaire kun je downloaden.

Naast de documentaire komt er ook een platform waarbij jongeren uit Uden, Zeeland en omgeving in contact worden gebracht met jongeren uit Little Chute en omgeving. De eerste generaties emigranten hielden contact met hun familie door brieven te schrijven, die soms weken onderweg waren. Doordat men vandaag de dag wereldwijd live contact met elkaar kan hebben via bijvoorbeeld Skype en WhatsApp, is het nu een stuk makkelijker om het contact tussen de Little Chuters en de verwanten en andere belangstellenden in Nederland weer nieuw leven in te blazen. Jongeren uit de gemeente Maashorst i.o. kunnen zo via het platform kennis maken met jongeren uit Little Chute en omgeving. Sommigen van hen delen dezelfde achternaam en dezelfde geschiedenis. Door de documentaire en de vlogs ontstaat er weer verbinding tussen families in Nederland en Amerika. Little Chute heeft ook een heemkundekring: de Little Chute Historical Society.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- "Landelijk neemt het aantal ingeschreven RK gelovigen en het aantal RK kerkgangers af. Ook bij Parochie Sint Petrus (= gemeenten Maashorst en Boekel) zien we een dalende trend in het aantal ingeschreven parochianen, het aantal kerkbezoekers en de deelname aan de sacramenten. Alle 6 kernen binnen de parochie kennen een vergelijkbare trend in de terugloop. Als gevolg hiervan nemen ook de inkomsten voor de parochie af. Hierdoor ontstaat een tekort op de exploitatierekening. Anders gezegd: meer uitgaven dan inkomsten. Dus teert de parochie noodzakelijkerwijs in op het vermogen. Het bij de start van de gefuseerde parochie bestaande nadelige exploitatiesaldo van € 250.000,-- is mede door een stringent bezuinigingsbeleid en ondanks de economische crisis en dalende inkomsten (van parochianen zowel als van beleggingen ) inmiddels teruggebracht tot even boven € 100.000,--. Desondanks kan het interen op vermogen niet onbeperkt doorgaan en moet er dus worden ingegrepen.

Daarnaast speelt het probleem van de personele bezetting. Dat geldt zowel voor het aantal vrijwilligers als de bezetting van het pastorale team in de parochie. Door de dalende trend in aantal parochianen en kerkbezoekers neemt ook het aantal vrijwilligers af. Vrijwilligers die onmisbaar zijn voor het draaiende houden van de parochie, vieringen en ondersteunende taken. Van een andere orde is het tekort aan priesters binnen het bisdom (en landelijk). Invulling van een vacature bij het pastorale team is steeds moeilijker te realiseren. De instandhouding van het aantal vieringen en alle pastorale zorg wordt door een krimpende personele bezetting steeds problematischer.

Kerkenvisie: aanzet tot een strategie. Bovenstaande ontwikkelingen zijn belangrijke redenen voor het parochiebestuur om kritisch te kijken naar de toekomst van de parochie in het algemeen en meer specifiek naar de toekomst van de kerkgebouwen. Deze kerkenvisie is een aanzet naar de toekomst en een strategie hoe met de kerkgebouwen om te gaan, gegeven de beschreven problematiek. Gezocht wordt naar oplossingen op twee niveaus: vind een goede oplossing voor één specifiek kerkgebouw in één kern; vind een goede oplossing (financieel en personeel) voor de parochie als geheel. Een goede oplossingsstrategie zal altijd moeten bijdragen aan een oplossing op beide niveau’s." Aldus de 'Samenvatting probleemstelling' in de Kerkenvisie Parochie Sint Petrus (= de kernen Boekel en Venhorst en gemeente Maashorst met de kernen Uden, Odiliapeel, Volkel en Zeeland) (2018).

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Walking Event De Maashorst (laatste zondag van maart, in 2021 voor de 6e keer) wordt telkens bij toerbeurt in een ander deel van de streek georganiseerd. Onderweg beleef je de streek door middel van streekproducten en gezellige muziek. Wandelen over het boerenland, langs historische plaatsen en dwars door natuurgebieden: het Walking Event laat je op en top genieten van de Brabantse natuur. Met wandelroutes van 5, 10, 15, 20 en 30 kilometer is er altijd een route die bij jou past. De kosten voor alle afstanden bedragen € 5,- per persoon (t/m 12 jaar € 2,50 per persoon). Kom met het hele gezin - opa, oma, kinderen en kleinkinderen - en maak er een gezellig dagje uit van. Ook je eventuele trouwe viervoeter is van harte welkom.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

Wandelen
"Bij de Trage Tocht Maashorst (14 km) wandel je over de heidevelden Kanonsberg, Munse Heide en Schaijkse Heide (ook wel Brobbelbies genoemd). Het zijn uitgestrekte begrazingsgebieden, waar we grote grazers als Taurossen en Exmoor Merries tegen kunnen komen. Met een beetje geluk vang je ook een glimp op van de imposante wisenten. Aan het eind van de wandeling loop je over de Slabroekse Bergen, een prachtig slingerpaadje over een stuifduincomplex."

- Deze streek is al oeroud, maar vormgegeven door de mens. Heidevelden, weiden en bossen, hoogteverschillen en open vlakten, waterpartijen en beekjes. Allemaal grijpen ze terug op de eeuwenoude historie van het gebied, waarin het de bewoners waren die het gebied in de loop van vele eeuwen vorm gaven. In de laatste ijstijd liet de Maas, die door dit gebied stroomde, grof zand en grind achter. In die periode zorgden breuken in de aardkorst ervoor dat delen van de grond omhoog kwamen. Deze hoger gelegen delen, de horst, zijn nog duidelijk in het landschap terug te vinden. Zo ontstond ‘De Maashorst’. Dit letterlijk ‘bewogen’ landschap heeft in de loop van millennia een variatie aan woeste gronden, uitgestrekte heidevelden en bos gehad.

Waren het in de prehistorie jagers die door deze streek trokken, later kwamen er complete nederzettingen van boeren en Romeinen, die hier samen met hun dieren voor eeuwen neerstreken. Ze woonden er, werkten er en stierven er, getuige de grafheuvels die zijn gevonden. Onder invloed van de strijd met de Germanen raakt De Maashorst in de vroege Middeleeuwen zo goed als verlaten. Maar de mens keerde aan het einde van de zesde eeuw terug. Sindsdien vinden er volop agrarische activiteiten plaats.

De bevolkingsgroei dwong boeren later om oerbossen te kappen voor de aanleg van akkers. Weer later werden de ontstane heidevelden omgezet in bos voor de productie van hout. Na de Tweede Wereldoorlog raakten stad, land en natuur van elkaar vervreemd en er kwam een ‘tegenbeweging’ van vele organisaties om de natuurwaarden van het gebied in ere te herstellen. Dat leidde bijvoorbeeld tot natuurcompensatie bij de aanleg van de A50 en tot de aanleg van authentieke natuurgebieden op bestaande landbouwgronden. Deze plattelandsvernieuwing gaat door. Het gebied, met zijn oorsprong in de prehistorie, transformeert in een duurzaam, authentiek landschap. Bewerkt en beheerd door boeren, streekorganisaties en ondernemende burgers, omgeven door vitale en leefbare dorpen en steden. (bron en voor nadere informatie zie de site over dit gebied: Allemaal Maashorst)

- De Maashorst is een groot natuurgebied van 3500 hectare, gelegen tussen Oss en Uden. De laatste jaren heeft ARK Natuurontwikkeling samen met partners het begrazingsgebied vergroot en heeft wilde natuur hier een kans gekregen zich vrij te ontwikkelen. Het aantal planten- en diersoorten is daardoor flink toegenomen. Om te meten hoe het er in het gebied voor staat met de biodiversiteit wordt dat sinds 2017 periodiek onderzocht door middel van een zogeheten ‘1000-soortenweekend’. Dat betekent dat men in één weekend zoveel mogelijk soorten probeert te vinden. Niet alleen vogels of planten, maar ook insecten, weekdieren, korstmossen, vissen en zoogdieren. Kortom alles wat er leeft.

In een weekend in juni 2019 is het 1000-soortenweekend in De Maashorst voor de 3e keer georganiseerd. Een groot succes met in totaal 1.232 ontdekte soorten. Veel meer dan in 2015 (840 soorten) en 2017 (784 soorten). Het 1000-soortenweekend ging van start met een minisymposium waarna de tellers uitwaaierden over het gebied. De zoogdierkenners gingen diervriendelijke lifetraps voor muizen plaatsen, de keverkenners gingen de eerder geplaatste loopkevervallen controleren. Zo had elke soortengroep zijn eigen groep kenners die op pad gingen. Van vissers en vogelaars tot plantenspecialisten. Alle waarnemingen zijn geplaatst op de speciale webpagina die Waarneming.nl hiervoor heeft aangemaakt.

Maar liefst 127 tellers voerden hun waarnemingen in en naar schatting zijn er een kleine 150 kenners het veld in gegaan. In het wisentengebied werden de mooiste soorten gezien, een duidelijk bewijs dat daar de biodiversiteit enorme sprongen maakt. Ook was er veel belangstelling van publiek. Veel recreanten in het gebied en bezoekers van het Natuurcentrum waren nieuwsgierig naar wat er allemaal werd gezien. Het evenement was zo geslaagd dat in 2021 opnieuw een 1000-soortenweekend wordt gehouden. Hopelijk zorgt het natuurherstel en het verder vergroten van het gebied ervoor dat er dan nog meer soorten naar De Maashorst zullen zijn teruggekeerd. (bron en voor nadere informatie zie de link)

- "De Maashorst wordt steeds soortenrijker. Twee paar grauwe klauwieren, een broedpaar raven en de nodige nachtzwaluwen in 2019 tonen aan dat het goed gaat met dit gebied. De natuurontwikkeling werpt zijn vruchten af. De omvorming van landbouwgrond naar bloemrijke graslanden levert samen met de heidevelden en bossen een gevarieerd landschap. De bosomvorming zorgt voor openheid en variatie in de eens monotone naaldhoutakkers. Professionals, vrijwilligers en studenten monitoren de ontwikkelingen." (bron en voor nadere informatie zie het artikel 'Maashorst topgebied biodiversiteit' van ARK Natuurontwikkeling d.d. 4-8-2019)

- Natuurcentrum De Maashorst is gevestigd in een monumentale boerderij in Nistelrode. De boerderij is in 2008 gerestaureerd en het interieur is volledig vernieuwd. Het binnen- en buitenterrein vormen samen een tentoonstelling over de regio. Het centrum is is een ideaal start- en informatiepunt voor natuurgerichte activiteiten in de regio. De tentoonstelling is bestemd voor jong en ouder en vertelt je over het gevarieerde landschap van het natuurgebied, de historie van het gebied en de bijzondere geologische verschijnselen. Kinderen maken kennis met Tom en ontdekken met hem verschillende bewoners van de regio. Op het erf van het Natuurcentrum vind je een speelweide die aansluit bij de tentoonstelling. Zo kunnen kinderen over het erf uitkijken als een vogel, kruipen door de gangen van een das en zich als een hooglander door het bos bewegen. Tevens is er een terras aangelegd en kun je een bijenstal bezichtigen. Aan de informatiebalie geven de medewerkers graag uitleg over wandel- en fietsmogelijkheden, verhuurmateriaal en verdere activiteiten.

- Alle partners uit het gebied, vertegenwoordigd in de stuurgroep, hebben zich middels het Maashorstmanifest geschaard achter een maatregelenpakket voor de streek dat moet worden uitgevoerd tussen nu en 2020. Met als resultaat een natuurkern als onderdeel van het landelijk natuurnetwerk en een omliggende schil waarin gezondheid, voeding en natuur centraal staan. Een duurzaam, vitaal en leefbaar landelijk gebied waar we trots op zijn. Zo trots dat de Stuurgroep gaat verkennen of de status ‘Nationaal Park De Maashorst’ kan bijdragen aan de verdiende erkenning en herkenning vanuit Nederland.

- In het Inrichtings- en Beheerplan De Maashorst 2015-2019 heeft de Stuurgroep beschreven hoe er de komende jaren wordt samengewerkt aan de inrichting en het beheer van de natuur in de streek. Hierin wordt ook de samenhang tussen natuur, landbouw en recreatie in het gebied duidelijk.

- In 2016 zijn 11 wisenten in de streek uitgezet. Johan van den Hout, gedeputeerde provincie Noord-Brabant: "Ik ben blij dat de partijen in het gebied de ambitie van een groter natuurlijk hart met meer ruimte voor natuurlijke processen en robuuste natuur omzetten in daden. Ik ben er trots op dat de Maashorst nu een van de big five van Noord-Brabant huisvest." De wisent is het grootste landzoogdier in Europa. Door jacht verdween de wisent in 1927 uit het wild en bleven er slechts 54 dieren over in gevangenschap. Sindsdien wordt gewerkt aan de terugkeer van de wisent in de Europese natuur. Vooral in Oost-Europa leven weer wisenten in het wild. De wereldpopulatie bestaat nu uit meer dan 5.000 wisenten, waarvan er ongeveer 3.500 in het wild, of semi-wild leven. De wisent is zeldzamer dan bijvoorbeeld de sterk bedreigde zwarte neushoorn. De komst van de wisent naar de Maashorst draagt dan ook bij aan behoud van dit bijzondere dier.

Staatsbosbeheer is een van de Maashorst partners en investeert de komende jaren in de ontwikkeling van de Natuurkern, het toekomstige begrazingsgebied van de wisenten. Staatsbosbeheer heeft de ambitie om na 2018 het integrale beheer van dit 1.500 ha grote gebied op zich te nemen. De streek ontwikkelt zich de komende jaren tot een wildernisgebied van wereldklasse met bijzondere ecologische waarden. In maart 2020 zijn acht wisenten uit dit natuurgebied verplaatst. Zeven dieren zijn verhuisd naar natuurgebied Slikken van de Heen in Zeeland en een stier is overgeplaatst naar de Veluwe. Het is de eerste keer dat een transport plaatsvindt van wisenten uit dit gebied naar andere natuurgebieden. De kudde bestond uit 25 dieren, waarvan er 15 in de afgelopen drie jaar in dit gebied zijn geboren. Er blijven anno 2020 dus nog 17 dieren in het gebied aanwezig.

- In 2014 is Stichting Natuurorganisaties De Maashorst opgericht. De stichting heeft zich tot doel gesteld om vanuit de diverse natuurorganisaties de belangen aangaande de verdere ontwikkeling en behoud van deze streek te behartigen en één aanspreekpunt te vormen richting de beleidsbepalende instanties. In de stichting zijn 8 natuurorganisaties ondergebracht die in het natuurgebied actief zijn. Van elke organisatie zit een afgevaardigde in het bestuur van de stichting. Het betreft: IVN Uden, IVN Oss, IVN Bernheze, Vogelwacht Uden e.o., Stichting Natuur en Milieu Landerd, Stichting Dassenwerkgroep Brabant, Stichting Landschapsbeheer Oss, en Stichting Vrijwillig Landschapsbeheer Uden. De stichting houdt zich o.a. bezig met het inventariseren van de natuurwaarden van De Maashorst, het verzorgen van excursies, en het bieden van ondersteuning bij het onderhoud van de natuur.

- In de Brabantse bossen worden de komende jaren miljoenen nieuwe loofbomen en struiken aangeplant. Het maakt de bossen in de toekomst beter bestand tegen extreem weer, zoals de droogte van zomer 2018. Dat is althans de verwachting van de Provincie, die samen met de Europese Unie miljoenen euro's beschikbaar stelt voor een omvangrijk herstelproject voor de Brabantse bossen. Het gaat om soorten als linde, hazelaar, hagenbeuk en fladderiep. De loofbomen fungeren daarbij als een soort bodemverbeteraar. De bladeren composteren beter dan bijvoorbeeld dennennaalden en leveren een bodem op die veel beter in staat is om water, voedingsstoffen en mineralen boven in de bodem vast te houden. Bosgroep Zuid Nederland is verantwoordelijk voor de uitvoering. In het najaar van 2018 is zij gestart met een driejarig deelproject, waarvoor bijna 6 miljoen euro is uitgetrokken.

Nico Ettema van Stichting Natuurorganisaties De Maashorst is niet enthousiast over het plan om als onderdeel van dit project 300.000 nieuwe bomen en struiken aan te planten in dit natuurgebied. Het plan staat namelijk haaks op wat de stichting in 2018 in een tussenevaluatie over de afgelopen 8 jaar heeft geadviseerd. Daarin wordt gesteld dat het gebied vooral is gebaat bij rust en minimale ingrepen van de mens. "Die bomen zijn totaal ongeschikt voor dit gebied want die hebben veel water nodig. En daar is in deze streek juist gebrek aan, zeker in de kern van het natuurgebied", aldus Ettema.

Hij vindt het belangrijker om de waterstand in het gebied te verbeteren. Met het aanleggen en uitdiepen van vennen, het dichtgooien van sloten en de aanpassing van de Venloop is er in dat opzicht al veel gewonnen. Daarnaast moeten de laatste boeren die nog midden in het gebied grond hebben, en daar hun akkers besproeien, worden uitgekocht. "Maar dan moeten we die mensen wel een goede prijs voor hun bedrijf willen betalen, zodat ze eerder bereid zijn om te verkopen. Het is voor De Maashorst in elk geval nuttiger dan bomen en struiken planten." (bronnen o.a. en voor nadere informatie zie: BN/De Stem, 13-8-2018, en Brabants Dagblad, 16-8-2018)

- Daan van der Sluis bracht voor zijn stage in 2018 van de opleiding Bos- en Natuurbeheer bij Van Hall Larenstein de kansrijke leefgebieden voor bedreigde soorten dagvlinders op de Maashorst in kaart. In totaal ging het daarbij om zeven vlindersoorten van schraallanden en heide: aardbeivlinder, bruine vuurvlinder, heideblauwtje, heivlinder, kommavlinder, veldparelmoervlinder en kleine parelmoervlinder. Al deze dagvlinders komen hier niet meer voor. De twee eerstgenoemde soorten zijn zelfs uit heel Noord-Brabant verdwenen. De kleine parelmoervlinder is de enige die zich de afgelopen jaren in dit gebied heeft laten zien, maar dat is dan ook een mobiele soort die zomaar ergens kan opduiken. Tot blijvende vestiging is het echter nog niet gekomen.

Het mooie van de Maashorst is dat er een grote oppervlakte geschikt leefgebied is ontstaan, door de ontwikkeling van nieuwe natuur de afgelopen jaren. Voor bedreigde vlinders kan het echter onmogelijk zijn om daar zelfstandig terug te keren, door de grote afstand tot bronpopulaties waar de vlinders vandaan moeten komen. Een geholpen terugkeer is dan een mogelijkheid. Een geslaagde herintroductie gebeurde bijvoorbeeld eerder al met het uiterst zeldzame pimpernelblauwtje bij Den Bosch. Met een inventarisatie van het aandeel geschikte terreinen en de aangrenzende heide, zijn de kansen voor het actief terugbrengen van verdwenen vlinders beoordeeld. Hiervoor zijn de aanwezigheid van benodigde waardplanten voor de rupsen, nectaraanbod voor de vlinders en de vegetatiestructuur vastgesteld.

Uit het onderzoek komt naar voren dat de Maashorst er veelbelovend uitziet voor een lokale terugkeer van de veldparelmoervlinder en de bruine vuurvlinder. Voor deze soorten wordt nu verder onderzoek gedaan naar onder meer de invloed van extensieve begrazing met natuurlijke dichtheden grote grazers in dit gebied en in bestaande leefgebieden. De begrazingsintensiteit moet namelijk niet te hoog zijn. Voor de andere vlindersoorten lijkt de oppervlakte kansrijk leefgebied nog te beperkt om nu verdere stappen te ondernemen. Voor aardbeivlinder en heideblauwtje is het bijvoorbeeld allereerst nodig om de waterhuishouding op orde te krijgen. Als ontwatering van dit unieke gebied - met haar zogeheten wijstgronden, waar langs breuklijnen in de ondergrond het grondwater naar boven komt - verder wordt afgebouwd, krijgen aardbeivlinder en heideblauwtje weer betere kansen. En misschien komt dan op termijn zelfs het gentiaanblauwtje weer voor terugkeer in aanmerking." (bron: De Vlinderstichting en ARK Natuurontwikkeling, maart 2019)

- In oktober 2019 is het ecoduct over de A50 in De Maashorst officieel geopend voor de wilde grazers. Dit ecoduct herstelt, samen met de tussenliggende verbindingszone en het ecoduct verderop over de N324, de koppeling van de natuurgebieden rondom Herperduin bij Herpen met de rest van De Maashorst. De grazers hebben via de ecoducten ruim 1250 hectare tot hun beschikking. In dit gebied zorgen zij voor het vergroten van de biodiversiteit. Dit maakt dat het gebied zijn functie als 'groene longen' voor de omgeving steeds beter kan vervullen.

Toename van biodiversiteit. Beide ecoducten werden al door tal van kleine dieren gebruikt. Nu kunnen ook de tauros runderen en Exmoor pony’s de oversteek maken. De kuddes zorgen daarmee voor een toename van de biodiversiteit, doordat de dieren via hun vacht en mest plantenzaden meenemen en verspreiden. En er kan nu genetische uitwisseling plaatsvinden tussen de kuddes aan beide zijden. Aaneengesloten natuurgebied. ARK heeft samen met Staatsbosbeheer en de 4 Maashorstgemeenten gewerkt aan de completering van De Maashorst als één groot aaneengesloten natuurgebied in Brabant. Een gebied waar ruimte is voor wildernisnatuur. Wisenten, taurossen en Exmoor pony’s zijn in het gebied vrijgelaten. Er zijn diverse landbouwpercelen opgekocht, ingericht en aangesloten op de rest van de Maashorstnatuur. (bron: Provincie Noord-Brabant, oktober 2019)

- Eind november 2019 was er in natuurgebied De Maashorst de 'Operatie steenmeel’. Hierbij is met inzet van een helikopter over een gebied van 59 hectare in enkele dagen bijna 600 ton aan gemalen steen over de bossen uitgestrooid. Het gaat om bossen op grondgebied van de gemeenten Uden en Landerd. Het steenmeel is bedoeld om de verzuring tegen te gaan. Zie de video onder de link, waarin een ecoloog van Bosgroep Zuid dit toelicht. Uitstrooien met een helikopter is volgens deskundigen van Bosgroep Zuid de beste en ook de goedkoopste methode om het steenmeel op de juiste plek te krijgen. Tijdens het werk mochten bezoekers niet in de betreffende percelen komen.

- "De droogte van de afgelopen jaren heeft er ook in natuurgebied de Maashorst flink ingehakt. Bomen stierven af en hele grasvlaktes kwijnden weg. Maar dat is niet het hele verhaal. De droogte zorgde ook voor een ongekend snelle omslag van monotone grasvlakten naar kruidenrijk grasland met zeeën van bloemen. Tevens worden de contouren van een open loofbos versneld zichtbaar. In dit natuurgebied tussen Oss en Uden grazen sinds 2016 wisenten, Exmoorpony’s en taurossen in een 150 hectare groot deel van dit natuurgebied. Voormalige agrarische graslanden op zandgrond worden er omzoomd met eiken-dennenbossen. Na twee natte jaren in 2016 en 2017 kwamen drie zeer droge jaren. Wat zijn de gevolgen van deze droge jaren voor de natuur en de aanwezige grazers?

Hoorn des overvloeds. De eerste natte jaren kon het natuurlijk niet op. De kuddes waren nog klein en door de vele regen schoot het gras de grond uit op de voormalige agrarische graslanden; voedsel in overvloed voor de grazers. Hoewel er ook veel bloemen groeiden, bestonden veel graslanden vooral uit witbol en gewoon struisgras. Deze dominantie was al jaren zo, soms zelfs al twintig jaar. Door de sinds 2018 aanhoudende droogte is de vegetatie op de Maashorst echter sterk aan het veranderen. De graslanden zijn door de droogte plotseling omgeslagen in een veel bloemrijker graslandtype met veel ooievaarsbek en reigersbek in plaats van witbol of struisgras. Grassen staan er nog steeds, maar zijn nu veel schaarser.

Droogte zorgt voor versnelde omslag. Op veel plekken is al het gras verdroogd en lijkt het ook niet snel terug te keren. Vaak staat er dan wel nog wat gewone veldbies naast zeer veel kruiden. Het gebied heeft dus juist door de droogte zeer kruidenrijk grasland gekregen. Door de droogte bloeien de bloemen wel minder lang, wat op dat moment ongunstig is voor insecten. Inmiddels regent het weer en is het gebied vrijwel meteen één zee van bloemen en profiteren de insecten alsnog van de omslag naar een bloemrijkere Maashorst.

Minder voedsel voor grazers. De teloorgang van goed eetbare grassen betekent ook dat de draagkracht van de Maashorst voor grote grazers sterk is afgenomen en nu vooral door droogte wordt bepaald. Er is dus minder voedsel beschikbaar. Tegelijkertijd zijn de kuddes door de geboortes van kalfjes en veulens gegroeid. Daarom zijn in de afgelopen winter de kuddes flink teruggebracht in aantal en zijn er dieren naar andere natuurgebieden verhuisd. Aan de andere kant betekent minder eetbare grassen dat grazers zich meer terugtrekken naar het bos, waar de grazers voor meer openheid zorgen. Tevens zorgen de grazers ervoor dat de grond plaatselijk open getrapt wordt, waardoor zaden een kans krijgen om te ontkiemen in betere tijden. Dit is een gunstige ontwikkeling. Voorheen was de graasdruk zelfs met hoge aantallen grazers nog erg laag in de bossen. Nu krijgt het bos een veel meer open structuur waar veel soorten van profiteren en de sterke bomen breder uit kunnen groeien.

Eiken slaan zich erdoorheen. In het gebied waar wisenten grazen staan prachtige braamstruwelen waarin jong bos opkomt. Soorten als ruwe berk en zomereik kiemen ook gewoon in het open grasland, maar andere soorten zijn weer meer afhankelijk van de aanwezige doornstruiken. Doornstruiken helpen andere soorten op te groeien in een begraasd gebied. Dit gebeurt niet alleen in het wisentgebied, maar ook daarbuiten. Veel jonge braambosjes lijden echter zichtbaar onder de droogte van de afgelopen jaren en sterven zelfs voor een deel af. De kwijnende braambosjes bieden weinig bescherming aan de bomen en struiken die erin opgroeien, waardoor reeën en de grote grazers er beter bij kunnen. Toch blijken bij een inventarisatie in juni 2020 nog tientallen jonge zomereikjes in het grasland te groeien. De jonge boompjes zullen ongetwijfeld een flinke knauw gehad hebben in de afgelopen droge jaren, maar ze staan er nog steeds vitaal bij, net als veel jonge berken; en dit zowel binnen als buiten braamstruwelen. Juist deze eiken zijn kenmerkend voor de verandering naar een grootschalig begraasd (half)open landschap.

Naar een open loofbos met bloementapijten. Waarom zomereiken op de ene plek veel opkomen en elders (nog) niet, is onduidelijk. Dennen daarentegen kiemen niet in grasland of op voormalige akkers, maar alleen op de schaarse plekken waar geplagd is. Dat zijn ook de plekken waar berken massaal opslaan. Op de Maashorst komt dus, ondanks de droogte, langzaam maar zeker een open loofbos tot ontwikkeling op de voormalige agrarische gronden met een bodem die grotendeels bedekt zal zijn met zeer kruidenrijk grasland vol bloemen. Als nu ook nog de overdaad aan stikstof omlaag gaat, dan geeft dit op termijn het landschap een grote schoonheid en hoge biodiversiteitswaarde aan de natuur. De graasdruk in het gebied wordt gemonitord. Daarbij wordt erop gelet dat er ruim voldoende bloeiende bloemen zijn en dat er een rijk pallet aan struiken en jonge bomen in de struiklaag van het bos groeit.

Niet-natuurlijke droogte wel groot probleem. Uiteraard pakt de droogte niet alleen positief uit. Want naast natuurlijke droogte heeft het gebied ernstig te lijden onder een grote niet-natuurlijke droogte. Ontwatering ten behoeve van de landbouw zorgt ervoor dat de Maashorst in natte tijden onvoldoende kan herstellen. In droge tijden zorgt diezelfde landbouw er met beregening voor dat de landbouwgewassen niks tekort komen, maar wordt het water ook onder de natuur vandaan getrokken. Het gevolg laat zich raden: de natuur verdroogt zienderogen, waardoor bijvoorbeeld kwelwatermoerassen en poelen verdwijnen. Vandaar dat alle betrokken partijen in de Maashorst eraan werken om het watersysteem hier in zijn volle glorie te herstellen. Dan kan ook de natuur die afhankelijk is van grondwater zich hier herstellen en is het natuurlijke systeem weer in balans." (bron: Leo Linnartz, ecoloog bij ARK Natuurontwikkeling, augustus 2020)

- "De eerste LOP-stuw van het stuwenproject van ZLTO en Waterschap Aa en Maas is op 19 november 2020 geplaatst bij agrarisch ondernemer Jan van den Biggelaar in de Maashorst. LOP-stuwen (LOP = Landbouw OntwikkelingsPlan) zijn stuwen die een agrariër zelf kan plaatsen in een watergang en zelf mag bedienen. Met het stuwenproject willen ZLTO en Waterschap Aa en Maas gezamenlijk het droogteprobleem aanpakken. Agrariërs aan het roer. In het stuwenproject staan agrariërs zelf aan het roer. Zij brengen, samen met ZLTO en het waterschap, in kaart waar de stuwen het beste kunnen worden geplaatst. “Grondeigenaren weten namelijk zelf het beste welke plek het meest effectief is”, zegt Peter van Dijk, lid van het dagelijks bestuur van Waterschap Aa en Maas. “Hierbij gaat het meestal om b- en c- watergangen. Door de stuwen kan water langer worden vastgehouden, zodat het water tijd heeft om in de grond te zakken. Dit is goed voor het boerenland én voor de natuur.” Het is de bedoeling dat de agrariërs de stuwen zelf gaan bedienen. Hierbij worden wel duidelijke afspraken gemaakt tussen de agrariërs en het waterschap.

Drie pilotgebieden. Het stuwenproject van ZLTO en Waterschap Aa en Maas start in drie pilotgebieden in Oost-Brabant. Het gaat om de Maashorst, de Noordstraat bij Wanroij en de Vlagberg bij Sint Anthonis. Bestuurders van de ZLTO-afdelingen Uden en Land van Cuijk zoeken de boeren in het gebied op, om in kaart te brengen waar mogelijk stuwen geplaatst kunnen worden. Het plaatsen wordt volledig bekostigd door het waterschap. De meeste boeren in de Maashorst zitten op de hoge zandgronden. “Waar in grote delen van het land de grondwaterpeilen weer normaal zijn, kampen we in deze regio nog steeds met extreme droogte”, benadrukt Ernest de Groot, ook lid van het dagelijks bestuur van Aa en Maas, de urgentie van het stuwenproject. “Daarom willen we elke regendruppel die valt zoveel mogelijk in het gebied vasthouden. Dat kan alleen door samen te werken met de ondernemers in het gebied. We hopen dat veel boeren het voorbeeld van Jan van den Biggelaar volgen en ook een LOP-stuw plaatsen.” Deelnemen aan het stuwenproject? Ben je een agrarisch ondernemer in een van de drie pilotgebieden? En wil je meer informatie of meedoen aan het stuwenproject? Neem dan contact op met Jacomien den Boer via jacomien.den.boer@zlto.nl of tel. 06-50528485." (bron: Waterschap Aa en Maas, november 2020)

"De activiteiten van Stichting Maashorst in Uitvoering zijn na bijna 10 jaar per 1 januari 2022 geëindigd. In de achterliggende jaren gaf de stichting, voor het gehele gebied, concreet handen en voeten aan de uitvoering van vele integrale inrichting- en beheeropgaven. De opgaven kwamen voort uit een programma Landschappen van Allure en later uit meerjarenplannen en jaarplannen. Vanuit haar sterke betrokkenheid bij en zorg over het gebied heeft de stichting een ontwikkel- en beheerperspectief aan het Natuurgebied nagelaten aan eenieder die zich betrokken voelt bij dit OERgebied in Brabant. Het biedt een doorkijk naar het jaar 2034.

Met dit Ontwikkel- en beheerperspectief 2034 wil de stichting een aanzet geven voor een volgende stap op weg naar het toekomstperspectief voor 2050 zoals dit is geschetst in het ‘Natuurplan De Maashorst 2050’. Dit plan schetst een 3.500 ha groot aaneengesloten en verbonden natuurgebied bestaande uit één robuust en samenhangend landschap met bos, heide, grazige vegetaties, vennen en stromende beekjes die als geheel een waardevolle schakel vormen in het Nationaal Natuur Netwerk en in het European Rewilding Network. Het ontwikkelperspectief kwam tot stand na vele gesprekken met stakeholders en deskundigen in en om het gebied en met inbreng van expertise van landschapsarchitecten en ecologen die voor deze speciaal opgave bij de stichting aan boord zijn gehaald.

Mens en natuur verbinden. Het ontwikkel- en beheerperspectief geeft een heldere visie om mens en natuur met elkaar te verbinden en zo het OERgebied van Brabant te blijven. OERnatuur en natuurbeleving gaan in de visie van de stichting hand in hand. Er zijn visieschetsen gemaakt voor de versterking van de recreatieve poorten: Natuurcentrum De Maashorst op Slabroek, Een recreatief transferium aan de Palmstraat en de locatie van Brabants Landschap en Stichting Taurus te Keent. Voor de recreatieve routing is een helder uitgangspunt uitgewerkt om de dreven als brede recreatieve corridors uit te rasteren. Een Wisentenbrug voor recreanten en een onderdoorgang Zevenhuizerweg bieden unieke (uitzicht)plekken om te vertoeven. Daarnaast is samen met actieve boeren een unieke 'Wijst'-wandeling over de Peelrandbreuk ontwikkeld. In het beheerperspectief willen we steeds minder in dit unieke gebied ingrijpen. Door de begrazing en de watersystemen te blijven voeden houdt dit natuurgebied zichzelf in stand."

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over De Maashorst (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Maashorst. - Herindelingssite. - Nieuws van deze gemeente op Twitter.

Reactie toevoegen