Lucaswolde

Plaats
Dorp
Westerkwartier
Westerkwartier
Groningen

lucaswolde_plaatsnaambord.jpg

Lucaswolde was met ca. 200 inwoners het kleinste dorp van de voormalige gemeente Marum. Het heeft geen eigen voorzieningen en werkt daarom op veel gebieden samen met buurdorp Boerakker, zoals o.a. blijkt uit de vermeldingen onder de plaatsnaamborden.

Lucaswolde was met ca. 200 inwoners het kleinste dorp van de voormalige gemeente Marum. Het heeft geen eigen voorzieningen en werkt daarom op veel gebieden samen met buurdorp Boerakker, zoals o.a. blijkt uit de vermeldingen onder de plaatsnaamborden.

boerakker_en_lucaswolde_historisch_werkgebied_kaart.jpg

Kaartje met het werkgebied van Stichting Historisch Boerakker en Lucaswolde

Kaartje met het werkgebied van Stichting Historisch Boerakker en Lucaswolde

lucaswolde_advertentie_met_spelling_lukaswolde_kopie.jpg

De plaatsnaam Lucaswolde wordt tegenwoordig met een c gespeld, maar werd vroeger ook met een k gespeld, Lukaswolde dus, getuige bijvoorbeeld deze advertentie (uit vermoedelijk begin 20e eeuw).

De plaatsnaam Lucaswolde wordt tegenwoordig met een c gespeld, maar werd vroeger ook met een k gespeld, Lukaswolde dus, getuige bijvoorbeeld deze advertentie (uit vermoedelijk begin 20e eeuw).

lucaswolde_paarden_kopie.jpg

Als je door Lucaswolde wandelt of fietst, doen deze paarden met een beetje geluk een dansje voor je, zoals ze hier op 5 mei 2020 voor de fotograaf van deze foto hebben gedaan. (© Harry Perton /  https://groninganus.wordpress.com/2020/05/05/rondje-marum-3)

Als je door Lucaswolde wandelt of fietst, doen deze paarden met een beetje geluk een dansje voor je, zoals ze hier op 5 mei 2020 voor de fotograaf van deze foto hebben gedaan. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2020/05/05/rondje-marum-3)

lucaswolde_hooiweg_koe_bij_de_horens_vatten_kopie.jpg

Aan de Hooiweg in Lucaswolde kun je de koe bij de horens vatten. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2020/05/21/rondje-noordwijk)

Aan de Hooiweg in Lucaswolde kun je de koe bij de horens vatten. (© Harry Perton / https://groninganus.wordpress.com/2020/05/21/rondje-noordwijk)

Lucaswolde

Terug naar boven

Status

- Lucaswolde is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Westerkwartier. T/m 2018 gemeente Marum.

- Lucaswolde kent alleen verspreide bebouwing zonder duidelijke kern, en heeft dan ook witte plaatsnaamborden ten teken dat het geen 'bebouwde kom' heeft.

- Sinds 2012 hebben Noordwijk en Lucaswolde een gezamenlijke dorpsvlag, zo stond te lezen op de - inmiddels kennelijk opgeheven - site Activiteiten Dorpshuis De Weme te Noordwijk. Het is opvallend - en voor ons land wellicht uniek, wij zijn het althans verder nog niet tegen gekomen - dat het dorp zich kennelijk zowel met het W buurdorp Noordwijk als met het O buurdorp Boerakker als tweelingdorp beschouwt. In het kader van wapen en vlag lezen wij bijvoorbeeld tevens op de site van de gemeente Marum: "Vereniging Boerakker-Lucaswolde wenste zijn identiteit zichtbaar te maken door middel van een wapen en een vlag. Het Consulentschap voor de Heraldiek in de Provincie Groningen voldeed aan het verzoek van de vereniging en verzorgde een wapen en een vlag op basis van historisch-geografische bronnen." En zo blijkt het dorp ook een gezamenlijke Dorpsvisie te hebben met zowel Noordwijk als met Boerakker (zie daarvoor het hoofdstuk Recente ontwikkelingen).

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Luukswold of Luukswolle.

Oudere vermeldingen
1385 Lucaswold, Lucaswolde*, 1528 des nyen conventes thot Lukswolde, 1558 Luexwolde, 1579 Luycxwolt, 1781 Luikswolde, 1851-1855 Lukaswolde..
* De nederzetting wordt voor het eerst vermeld in 1385, als pastoor Luppold, namens de lokale boeren, een officieel stuk ondertekent waarin afspraken worden gemaakt over de waterafvoer in dit deel van Vredewold.

Naamsverklaring
Betekent bij het wold 'moerasbos, zompig bos' van de persoon Lucas. Vergelijk Luxwoude.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Lucaswolde ligt NO van het dorp Marum, NW van het dorp Leek en ZO van het dorp Grootegast, rond de Hooiweg. Het is een 'streekdorp' met lintbebouwingen en is nooit uitgegroeid tot een kern. Het is ook te klein voor eigen voorzieningen.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Lucaswolde 21 huizen met 117 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 80 huizen met ca. 200 inwoners en was daarmee de kleinste kern van de voormalige gemeente Marum (d.w.z. de kleinste formele kern met eigen postcode en plaatsnaam in het postcodeboek en in de gemeentelijke basisregistratie BAG).

Terug naar boven

Geschiedenis

Lucaswolde was van oudsher een langgerekt dorp, dat bestond uit ‘wildland’ van veen en struikgewas. De bebouwing was vroeger zeer verspreid en bestond slechts uit enkele woningen. Het land behoorde toe aan boeren uit Marum, Niebert en Nuis. Tijdens de middeleeuwse transgressieperiode van 1200 tot 1500 n.Chr. ontstaat er veel wateroverlast en worden de inwoners gedwongen daartegen iets te ondernemen. Kort na 1250 worden in deze streek de eerste dijken opgeworpen. Ook langs de hooggelegen 'gasten' worden dijkjes opgeworpen, leidijken genoemd, die het water dat via afvoersloten en open riviertjes binnendringt, moeten buitensluiten. Tegelijk dienen ze als kering tegen het water uit de hooggelegen veengebieden van Opende en Noordwijk.

Ten noorden van het Oude Diep, langs de zuidkant van de gast Opende-Kornhorn, wordt een leidijk aangelegd: vanaf Trimunt via Noordwijk naar Lucaswolde. Over deze middeleeuwse leidijk is recentelijk een fietspad aangelegd. Wie daar overheen fietst, kan zien dat er van de afmeting van een dergelijke dijk geen overdreven voorstelling gemaakt moet worden. De hoogte varieert van ongeveer 50 cm tot 1 meter.

Klooster
In 1528 wordt, volgens het archief van Nienoord, door Anno thoe Melyck een ‘gras land’ verkocht ten behoeve van ‘het nieuwe convent’; een klooster met bijbehorende kapel, gesticht te Lucaswolde door de ‘Susteren van Reyde’. Deze zusters dominicanessen bewonen vanaf 1376 tot aan het begin van de 16e eeuw een nonnenklooster in Oosterreyde, bij Termunten, en verhuizen in 1528 naar Lucaswolde. Mogelijk is de kerk van het dorp aan deze ‘Susteren van Reyde’ overgedragen.

Vermoedelijk is het convent te Lucaswolde tijdens de Tachtigjarige Oorlog verwoest en afgebroken. Van dit ‘conventshuis’, dat er dus niet al te lang heeft gestaan, schijnen lang geleden de fundamenten te zijn teruggevonden. Waar precies dit klooster heeft gestaan is momenteel echter niet bekend. In de omgeving is wel een nieuw fietspad aangelegd, dat waarschijnlijk ligt op of nabij een oud pad, het Kloosterpad.

Ontsluiting
Lucaswolde heeft zich verder niet als een kerkdorp met een kern ontwikkeld. Omdat het streekdorp in feite alleen vanuit het westelijker gelegen Noordwijk was te bereiken, willen de bewoners ook graag een verbindingsweg met het oostelijk gelegen Boerakker. In 1878 wordt deze wens vervuld en valt het besluit om een zandweg naar Boerakker aan te leggen. Deze zandweg wordt in 1905 verbeterd met een grindlaag en weer een jaar later voorzien van een laag steenslag. Zo is dan de Hoge Tilweg ontstaan. (bron: Heemkundekring Vredewold-West)

Moord
In dit krantenartikel staat dat in 1929 in Lucaswolde een viervoudige moord zou hebben plaatsgevonden. Doorgaans staat deze moord beschreven als plaatsgevonden hebbend in buurdorp Doezum, en volgens ons heeft het plaatsgevonden in buurdorp Kornhorn. Het lijkt dus wel een spelletje 'Wie van de Drie'...

Derk Postema
In 1895 wordt Derk Postema in Lucaswolde geboren. Hij leert accordeon spelen en luistert daarmee bruiloften en partijen op. Aanvankelijk speelt hij met een vriend, die ook acceordeon speelt, liedjes na van bestaande grammofoonplaten, maar later gaat hij ook zelf liedjes componderen. Zijn liedjes 'Aan het strand stil en verlaten' en 'Als de klok van Arnemuiden' zijn landelijke hits geworden. Rijk is Postema er niet mee geworden: voor het eerstgenoemde nummer kreeg hij zesttig gulden van de uitgeverij en voor het tweede veertig... Postema bleef tot in de jaren vijftig actief als muzikant en ging daarna door met lesgeven en repareren. Hij overleed op 87-jarige leeftijd in het Hooge Heem in Grootegast.

ls je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de Stichting Historisch Boerakker en Lucaswolde.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Gezien de ligging tussen het dorp Noordwijk in het W en Boerakker in het O, heeft het met beide buurdorpen goede betrekkingen en is er zowel een Dorpsvisie Noordwijk / Lucaswolde als een Dorpsvisie Boerakker / Lucaswolde.

- De publicatie 'Boerakker & Lucaswolde. Sterke Verhalen van Groninger Dorpen' (Eric-Jan Bijker, Instituut voor Communicatie en Media, Hanzehogeschool Groningen, mei 2013) laat zien hoe ook een klein dorp vitaal kan zijn. "Inwoners zetten samen de schouders onder hun dorpsverenigingen, zorgen voor activiteiten en helpen elkaar waar nodig. Dat lukt heel goed, zoals blijkt uit dit 10-tal verhalen en impressies. Ze vormen een mooie illustratie bij de cijfers van het Waarderingsonderzoek Boerakker & Lucaswolde (2012), dat Eric-Jan in dezelfde periode uitvoerde.

Eric-Jan Bijker heeft vol inzet verhalen in deze dorpen opgespoord en vastgelegd. In verhalen gaat het om een beleefde werkelijkheid, niet om wetenschap. Vertellers en luisteraars scheppen elk hun eigen beeld. Behalve verhalen van bewoners vind je in deze pubicatie observaties van een jonge student die het tweelingdorp vanaf zomer 2012 een half jaar lang heeft doorkruist en beleefd. Hopelijk dragen deze verhalen op hun eigen bescheiden wijze bij aan het voortbestaan van Boerakker en Lucaswolde als kleine, maar sterke woon- en leefgemeenschap." Aldus een citaat uit de inleiding van de publicatie.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Sinds 2010 is Lucaswolde 4 kunstwerken rijker. De kunstwerken staan opgesteld naast de 4 verkeersdrempels die al geruime tijd aanwezig zijn op de Hoge Tilweg, de Hooiweg en de Jouwerweg. De verkeersdrempels en de kunstwerken beogen de woonomgeving van het dorp veiliger én aantrekkelijker te maken. De kunstwerken zijn vervaardigd door de lokale kunstenaar Jan Bouma, met assistentie van Benno Bollema. Bouma wil met zijn uit cortenstaal gemaakte silhouetten een duidelijke verbinding leggen met de historie van het dorp. Zwerfster Vrouw Snakenburg, broodjager Fokke Venema, de ruige Jannes Berends en de actieve gebroeders Van de Warf herinneren voorbijgangers aan het leven in deze streek van begin vorige eeuw. (bron: RTV Noord)

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Op een zondag begin januari is er de winterwandeltocht de Luucswolmerkuier, waarbij je kunt kiezen uit de afstanden ca. 6 en 13 km. Na de wandeling staat er voor alle deelnemers wat te drinken en een kop erwtensoep of een broodje knakworst klaar. Volwassen betalen 5 euro om mee te wandelen. Voor kinderen is de prijs 3,50 euro. Inschrijven en betalen kan ter plaatse.

- Tijdens het landelijke Open Tuinen Weekend (3e weekend van juni) zijn tuinliefhebbers o.a. welkom bij De Groene Gast in Lucaswolde. Er is een prachtige kijktuin annex plantenkwekerij te bewonderen. Borders met niet alledaagse, natuurlijk ogende planten, een boomgaard, een grote vijver met wilde weide (inclusief orchideeën) en een moestuin. Open: van 10.00-17.00 uur. De toegang is gratis.

- Op de laatste zaterdag van september is er de Lichtjesavond, met o.a. dans, poëzie, live muziek.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In het Z van het dorpsgebied, aan het Dwarsdiep, ligt een natuurgebied in polder de Oude Riet. Vooral voor vogelaars is dat een geliefd oord. Het is een schitterend gebied, waar een beek ontspringt. Hier komen heel bijzondere planten en dieren voor.

- Tussen het dorp en buurdorp Boerakker kun je het Sint Lucaspad wandelen of fietsen. Het wordt gemarkeerd met paaltjes waarop het fraaie wapen van Lucaswolde en Boerakker is bevestigd. Het rood en het geel komt van de heren van Nienoord, die hier eeuwenlang de baas waren. Het zwart staat voor het veen, de gevleugelde stier voor de evangelist Lucas, de lelie voor het Kuzemerklooster dat hier velden had met boekweit.

- Provincie Groningen en Waterschap Noorderzijlvest hebben in 2016 in deze omgeving 3 polders aangewezen voor waterberging op gezette tijden. In 2020 moeten de gebieden daarvoor zijn ingericht. Het gaat om de polders Dwarsdiep (Lucaswolde / Boerakker), de Driepolders (boven Midwolde) en De Dijken / Bakkerom (boven Boerakker). In totaal moet hier ruimte komen voor het bergen van respectievelijk 2,7 miljoen m3 water, 1,3 miljoen m3 en 1,2 miljoen m3. Omdat dit gebied in het Zuidelijk Westerkwartier relatief laag gelegen is, is waterberging nodig om te garanderen dat inwoners droge voeten houden.

Met name boeren in Lucaswolde en omgeving die hun bedrijven uitoefenen in de Wemerpolder, zijn niet gerust. Ze zijn bang dat hun bedrijfsvoering ernstig in de knel komt wanneer hun landerijen gemiddeld eens in de 10 jaar onder water kunnen komen te staan. Zij kunnen hun schade dan weliswaar wel claimen, maar gras dat langdurig onder water is komen te staan, is een seizoen lang niet geschikt voor consumptie door koeien. Het voer moeten zij dan in de tussentijd van elders betrekken, en ze weten ook niet waar ze in die tijd hun koeien dan wél kunnen beweiden. "Daarom hebben wij voorgesteld om de nieuw aan te leggen dijk voor de waterberging op te schuiven in zuidelijke richting. In dat geval komt natuurgebied van Staatsbosbeheer eens in de zoveel tijd onder water te staan. De gevolgen zijn in dat geval veel minder ernstig", aldus boer Jan Visser die aan de Hooiweg is gevestigd. Of dit alternatief al dan niet is aangenomen, is ons nog niet bekend. (bron: Dagblad van het Noorden, 4-8-2016) Zie ook de reportage met inwoner en veehouder Hilbrand Brandsma, over hoe hij over de plannen denkt, op ditisWesterkwartier.nl, maart 2017.

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportages van flora, fauna, monumentale panden en andere bezienswaardige objecten in Lucaswolde en omgeving, door Harry Perton.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Lucaswolde (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Boerakker en Lucaswolde.

- Buurtclub: - Buurtclub Lucaswolde.

- Belangenvereniging: - Hoewel wij de indruk hebben dat men in dit dorp de meeste samenwerkingsverbanden heeft met buurdorp Boerakker, heeft de ligging van het dorp tussen Boerakker en Noordwijk kennelijk aanleiding gegeven om het dorp deel uit te laten maken van beide dorpsraden, want er is zowel een Vereniging voor Dorpsbelangen Boerakker/Lucaswolde als een Vereniging Plaatselijk Belang Noordwijk/Lucaswolde. Voor zover ons bekend landelijk een unieke situatie; doorgaans kiest een kern er toch voor om bij één dorpsraad te horen. En zoals hierboven reeds vermeld, zijn er verder ook nog gezamenlijke Dorpsvisies en dorpsvlaggen met de beide buurdorpen.

- Kinderopvang / Jeugd: - Kinderopvang De Landerij. - Keet Lucaswolde.

- Kattenopvang: - Stichting Kattenbos te Lucaswolde heeft als doel het opvangen van kansloze en 'special needs' katten, om hen een rustige en veilige plaats te geven voor de rest van hun leven, waar zij beschermd en met goede verzorging een katwaardig leven kunnen leiden. Opgevangen worden schuwe zwerfkatten, oude katten en chronisch zieke katten, medicijn-afhankelijke en gehandicapte katten. Stichting Kattenbos is geen asiel. Daar zitten heel veel lieve huiskatten die graag een nieuw huisje en familie willen hebben. Hier zitten katten die door een chronische ziekte, gedrag of handicap en intensieve verzorging, in asiels geen kans maken op een nieuwe familie of al bij een dierenarts waren afgeleverd voor euthanasie.

Gezonde huiskatten behoren dus niet tot de doelgroep, die maken in een asiel nog kans op herplaatsing. Stichting Kattenbos is ook geen stapelplaats voor afgedankte katten. Zij geven de aanwezige katten 24/7 aandacht en liefde, een goede verzorging, ook medisch, en een ruime, schone en lichte plek om de rest van hun leven te wonen. Ze nemen dan ook maar een klein aantal nieuwe katten per jaar op.

Reactie toevoegen