- Lellens is een dorp in de provincie Groningen, gemeente Groningen. T/m 2018 gemeente Ten Boer.
- Onder het dorp Lellens valt ook de buurtschap Hemert.
Terug naar bovenOudere vermeldingen
1462 Lellenze, 1525 Lellens.
Naamsverklaring
- Ontstaan uit Lallingi* 'bij de lieden van de persoon Lalle'. De ontwikkeling van -ingi* tot ens is Fries. Vergelijk Lalleweer.(1) Lellens heeft zijn naam waarschijnlijk te danken aan de familie Lelle, ooit bewoners van de borg. (bron: gemeente Ten Boer)
* Gereconstrueerde vorm.
Lellens ligt NO van Groningen, NNO van Ten Boer, NNW van Ten Post, rond de Borgweg.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Lellens 11 huizen met 93 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 40 huizen met ca. 95 inwoners.
Terug naar bovenVan oorsprong is Lellens een rechthoekig wierdedorp op een oeverwal van de Fivel. Over de ouderdom van de wierde zijn geen gegevens bekend. Voor 1850 bestond het dorp uit enkele boerderijen, woonhuizen en een borg. Een kerk en een school hadden er ook een plaats gevonden. De woonhuizen staan op het oostelijke deel van de oude wierde; de kerk en de boerderijen op het westelijke deel. Daardoor stond de kerk niet centraal op de wierde. In 1852 werd het armenhuis gebouwd. Dit huis is nog duidelijk terug te vinden. Ervoor bevindt zich een originele waterput.
De borg, het ‘Huis te Lellens’, bestond uit een huis, enkele tuinen en een schathuis. Het geheel was omgracht. De eerste vermeldingen van de borg dateren uit de 15e eeuw, aangenomen dat de personen die zich ‘to Lellens’ noemden hier woonden. Leden van deze familie komen tot het begin van de 17e eeuw in verschillende functies voor. Een van hen is Eltet (1468-1555) die van 1526-1554 burgemeester van Groningen was. Zijn portret, dat nu in het Groninger stadhuis is te zien, is het oudste bewaard gebleven schilderij van een Groninger burgemeester.
In 1635 noemde Hillebrant Gruys zich jonkering en hoofdeling te Lellens. Leden van de familie Gruys alhier en leden van de familie Clant in Stedum bezaten de meeste stemmen in de rechtstoel van Stedum, Westeremden en Garsthuizen. In 1666 gingen de families een ruil van rechten aan, waardoor het dorp een afzonderlijke rechtstoel en zelfstandig (kerkelijk) kerspel werd. Berend Gruys was gehuwd met Cecilia Tamminga, van wie het indrukwekkende rouwbord uit 1690 in de lokale kerk hangt. In 1897 is de borg, die sinds 1875 leeg stond, gesloopt. Alleen de statige oprijlaan met aan weerszijden bomenrijen en het schathuis herinneren nog aan het rijke verleden. Het Freytag-orgel van de borg is in 1860 naar de kerk verplaatst.
Terug naar boven- 'Hoe waarderen inwoners van Lellens hun leefomgeving?' (2012) is een onderzoek van Lisette Wiersema (Opleiding Facility Management, Hanzehogeschool Groningen, Kenniscentrum NoorderRuimte).
- "In opdracht van het Kenniscentrum NoorderRuimte van Hanzehogeschool Groningenheb ik in Lellens onderzoek gedaan naar de waardering van de leefomgeving. Uit dit onderzoek kwamen de kwaliteiten van het dorp naar voren en daarover heb ik ‘sterke’ verhalen geschreven. De verhalen maken onderdeel uit van het project ‘Sterke Verhalen van Groninger Dorpen’ dat in het voorjaar van 2012 is gestart. Ik ben op zoek gegaan naar de kwaliteiten van het dorp en ik heb ze gevonden bij de inwoners! De gesprekken met inspirerende inwoners leverden bijzondere verhalen op. Hieruit zijn tien verhalen ontstaan over het dorpse leven in Lellens. Sommige verhalen zijn echte volksverhalen. De verhalen zijn onder te brengen in vier thema’s: de mensen, de gebouwen, de dorpsgemeenschap en het landschap. Ik heb met veel plezier deze verhalen aangehoord en voor u opgeschreven! Lisette Wiersema, juni 2012."
- Vanuit de visie in de Dorpsvisie uit 2016, de 'rondleiding' door Lellens in 2025, zijn agendapunten voor de komende jaren opgesteld waar het dorp zich voor wil inzetten. Om prioritering aan te brengen is binnen de dorpsagenda een top 4 opgesteld. Dit betekent niet dat andere agendapunten niet belangrijk zijn, maar om verschillende reden staan ze (nog) niet in de top 4. Reden kan zijn dat er al aan gewerkt wordt, er weinig invloed op uit te oefenen is of dat het om inzet op de langere termijn vraagt. Het betreft de volgende punten:
1. Verkeersveiligheid: verbeteren van de verkeersveiligheid in de S-bocht door het snoeien van de heg in overleg met de eigenaar; de fietspaden die van het dorp richting de naastgelegen dorpen gaan gescheiden van de weg aanleggen; bij toekomstig onderhoud aan de Borgweg overleg met het dorp over en aandacht vragen voor: waterafvoer, veiligheid en uitstraling. 2. Dorpshuis behouden en verbeteren: het verkrijgen van een horecavergunning o.a. door het realiseren van een openbaar toilet; zonnepanelen in samenwerking met 'elk dorp een duurzaam dak'. 3. Duurzaamheid: vervangen straatverlichting door ledverlichting; oprichten energiecoöperatie. 4. Behoud van de sfeer van het dorp bij eventuele vervangingsopgave NCG: aandacht voor en behoud van de monumenten in Lellens; huidige situering van de woningen behouden.
Terug naar boven- Lellens is, als enig dorp in de gemeente Ten Boer, aangewezen als beschermd dorpsgezicht.
- Lellens heeft 3 rijksmonumenten.
- Hervormde (PKN) kerk (Borgweg 21) uit 1667. Een gedenksteen in de zuidgevel verklapt dat de kerk in 1667 is gebouwd "nadat in 1666 een wereldlijke en kerkelijke afscheiding met Stedum tot stand was gekomen". De kerk is bij de oprijlaan van de borg Huis te Lellens gebouwd, in opdracht van jonker Hillebrant Gruys, de toenmalige eigenaar van de borg. Het is een zaalkerk met een opengewerkte dakruiter waarin zich een klok met mechanisch torenuurwerk bevindt, die waarschijnlijk is vervaardigd in 1668. Het gebouw staat op een verhoogde begraafplaats, die grenst aan de noordzijde van de kerk en ongeveer honderdvijftig namen herbergt. Binnen in de kerk hangt een preekstoelkuip uit de 17e eeuw, met een klankblad en een eenvoudige trap. In het koor staan twee herenbanken uit de 17e en 18e eeuw, waarvan een overhuifd. Het orgel stamt uit het begin van de 18e eeuw en is als kabinetorgel door Heinrich Hermann Freytag gebouwd. Geert Pieters Dik verbouwde het in 1860 tot kerkorgel. Het orgel is in 2014 gerestaureerd.
In 2003 is de kerk gesloten, in verband met de slechte en daardoor gevaarlijke staat van het gebouw. Restauratie was broodnodig. In september 2004 zijn torenspits en uurwerk verwijderd. Restauratie van de gehele kerk, die ook als dorpshuis wordt gebruikt, was hard nodig, maar er was op dat moment nog geen geld voor. In 2010 is de restauratie, die enkele jaren geduurd heeft, gereed gekomen. Bijzonder is dat de kerk nog atijd in functie is, waar vele vergelijkbre kerkjes in de plattelandskernen van Groningen al aan de eredienst zijn onttrokken. De kerk valt tegenwoordig onder de Hervormde Gemeente Stedum-Lellens-Wittewierum-Ten Post.
Terug naar boven- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Lellens (online te bestellen).
Terug naar boven- Dorpshuis: - In 2009 is er in het dorp een dopshuis gereaiseerd, een houten gebouwtje met de naam 't Proathoeske (Borgweg 9a). Een mooi verhaal over hoe het zo gekomen is, vinden we in het onder Recente ontwikkelingen beschreven 'sterke verhalen'-rapport: "Lopend door Lellens valt mijn blik op een langwerpig smal bordje met het opschrift ' ’t Proathoeske'. Ik kijk nieuwsgierig een lang smal pad in. Aan weerzijden liggen tuinen van inwoners. Er scharrelen wat kippen rond en aan het einde zie ik een speeltuin en een groen gebouw waar in witte letters op staat: ’t Proathoeske. Ik kijk op mijn horloge en zie dat het 10.15 uur is. De deur staat open en ik hoor stemmen. Aarzelend loop ik naar binnen en kom uit in een klein halletje. Ik zie een kapstok en een deur met daarachter het toilet. Ik klop op de deur en hoor enthousiast iemand ‘binnen!’ roepen. Ongeveer 12 hoofden draaien naar me toe en er wordt meteen gevraagd of ik zin heb in koffie of thee.
‘Één ochtend in de maand zitten we hier koffie te drinken en bij te praten’, vertelt een inwoner me. ‘Het is een echte traditie geworden’. Rondkijkend zie ik een keuken, tafels en stoelen. Aan weerszijden hangen schilderijen van de voormalige borg. Nieuwsgierig vraag ik naar het verhaal achter ’t Proathoeske. Er wordt wat gelachen en een inwoner vertelt me dat ’t Proathoeske er niet zomaar stond. Vanaf 1992 beschikt Lellens al over een eigen dorpshuis. Maar dat eerste dorpshuis was een bouwkeet, waar ongeveer 8 mensen in konden zitten. Stromend water en toilet ontbraken, maar er was wel elektriciteit. Dit onderkomen begon na een kleine tien jaar te vervallen en er moest een nieuw dorpshuis komen. Maar hoe doe je dat in een dorp met een beschermd dorpsgezicht, waardoor er niet zomaar mag worden gebouwd? De inwoners wilden het toch proberen en in 2002 is een inwoner aan de slag gegaan met het ontwerp. Ondanks overleg met de gemeente lukt het de inwoners niet om de plannen rond te krijgen.
Maar in 2006 was het de burgermeester die zei: ‘Ieder dorp heeft recht op een eigen onderkomen’. Deze zin was het sein om weer opnieuw te beginnen. Het bestuur is inmiddels druk bezig met het regelen van subsidies. Vanuit de gemeente is de voorwaarde dat meer partijen bijdragen aan de kosten. Naast de gemeentelijke bijdrage en subsidie zouden de inwoners van Lellens zelf ook moeten bijspringen. Het dorp slaagt er uiteindelijk in €70.000 aan subsidies op te halen zodat de bouw in 2007 officieel kan beginnen. De inwoners slaan de handen ineen om te beginnen met de bouw. De een beschikt over materialen, een ander heeft verstand van de fundering en weer een ander kan de elektriciteit aanleggen. Het hele dorp leeft mee en regelmatig krijgen de inwoners een nieuwsbrief met het laatste nieuws. Regelmatig controleert een gemeentelijke opzichter of de bouw wel rekening houdt met de beperkingen die de status van beschermd dorpsgezicht met zich meebrengt. Keer op keer wordt het dorpshuis goedgekeurd en dit heeft niet geleid tot vertragingen.
Natuurlijk gaat er wel eens wat mis. De constructie staat en het dorpshuis begint al echt wat te lijken. Meubels worden ingekocht en van binnen is ’t Proathoeske bijna af. Alles gaat goed tot er een drankvergunning moet worden geregeld. In alle enthousiasme wordt de meterkast vergeten en als die alsnog wordt ingebouwd sneuvelt een van de twee toiletten. Dat blijft niet zonder gevolgen: later komen de inwoners er achter dat er geen drankvergunning kan worden afgegeven omdat er geen twee wc’s zijn. Deze vergunning is er daarom ook niet gekomen. Toch zittende bouwers niet bij de pakken neer en in juli 2009 wordt het dorpshuis officieel geopend. Nu, drie jaar later, maakt het dorp intensief gebruik van het dorpshuis. Vergaderingen, feesten en gewoon ‘proaten’ zijn enkele voorbeelden. Als ze terugkijken op de bouw zijn de inwoners trots op hun eigen prestatie. Dat het zo’n klein dorp is gelukt om alles voor elkaar te krijgen is een enorme prestatie. Zodat er in Lellens gezegd wordt: ‘waar een klein dorp groot in kan zijn’."
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Lellens kerk.
Reactie toevoegen