Leermens

Plaats
Dorp
Eemsdelta
Hoogeland
Groningen

leermens_plaatsnaambord.jpg

Leermens is een klein, idyllisch dorp, waar ondanks die 'kleinte' verbazingwekkend veel over te vertellen valt, waar veel te zien en - dankzij actieve inwoners - ook veel te doen is.

Leermens is een klein, idyllisch dorp, waar ondanks die 'kleinte' verbazingwekkend veel over te vertellen valt, waar veel te zien en - dankzij actieve inwoners - ook veel te doen is.

leermens_grafpoezie_kopie.jpg

Op het kerkhof van Leermens is het een tijd in zwang geweest om met poëtische teksten afscheid te nemen van je dierbare. Bijv. deze: "Afgemat door hooge jaren, uitgeteerd door ziekte en pijn, moest zij in den grafkuil dalen, en een prooi der wormen zijn".

Op het kerkhof van Leermens is het een tijd in zwang geweest om met poëtische teksten afscheid te nemen van je dierbare. Bijv. deze: "Afgemat door hooge jaren, uitgeteerd door ziekte en pijn, moest zij in den grafkuil dalen, en een prooi der wormen zijn".

leermens_keetpop.jpg

Volgens een verslag van Nieuwsblad van het Noorden gaan bezoekers én artiesten altijd uit hun dak bij Keetpop, het popfestival van Leermens met ca. 15 bands op een zaterdag begin juli.

Volgens een verslag van Nieuwsblad van het Noorden gaan bezoekers én artiesten altijd uit hun dak bij Keetpop, het popfestival van Leermens met ca. 15 bands op een zaterdag begin juli.

Leermens

Terug naar boven

Status

- Leermens is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Eemsdelta. T/m 1989 gemeente 't Zandt. In 1990 over naar gemeente Loppersum, in 2021 over naar gemeente Eemsdelta.

- Leermens heeft een dorpsvlag en sind 2007 ook een dorpswapen. En sinds 2000 heeft het dorp ook een eigen volkslied, gecomponeerd door inwoner Tjipko Jan Visser*: het Leermster Laid.
* Zie onder de link het interview over zijn verrassende beroep.

- Onder het dorp Leermens valt ook de buurtschap Lutjerijp.

Terug naar boven

Naam

In het Gronings
Leerms. Een inwoner van dit dorp is een Leermster.

Oudere vermeldingen
1040 kopie 2e helft 12e eeuw Lintherminge, 11e eeuw Lethermengi, 1447 Leermense, 1450 Ledermense, Ledermynser hemryc. De vermelding uit 1040 betreft een oorkonde waarin koning Hendrik III de goederen van een zekere Uffo en zijn broers, gelegen te 'Lintherminge' en het nabijgelegen Eenum, aan bisschop Bernold van Utrecht schenkt.

Naamsverklaring
Betekent 'bij de lieden van de persoon Linthihrabhna*'. De persoonsnaam is samengesteld uit linthi- 'zachtmoedig' en hrabna 'raaf'. De ontwikkeling van engi tot ens is Fries, evenals de syncope van n voor th onder rekking van de voorafgaande palatale klinker.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Leermens ligt NW van Appingedam, NO van Loppersum. W langs het dorp loopt N-Z de Leermenstermaar, die vanuit het N een voortzetting is van de Zandstermaar. Door en langs het O van het dorpsgebied loopt de Godlinzermaar.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Leermens 69 huizen met 471 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 120 huizen met ca. 270 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Aangenomen wordt dat Leermens omstreeks het begin van onze jaartelling is ontstaan. De vroege bewoners in het stroomgebied van de Fivel vestigen zich binnen de boezem van de rivier op de hoger gelegen kwelderruggen langs prielen. Een uitgekozen vestigingsplaats hoogt men met kwelderplaggen, afval en mest op tot een wierde, lokaal ook wel 'bult' genoemd. In de late middeleeuwen wordt de Leermenstermaar gegraven, waarmee het dorp (via de Oosterwijtwerdermaar) een verbinding krijgt met het Damsterdiep.

Bij Leermens hebben 2 borgen gestaan en wellicht ook een steenhuis. Ten noordwesten van het dorp stond de borg Bolsiersema (ook Schatsborg of Clinxwie). In 1412 wordt Doedeke Boeltzertzema genoemd, in 1561 is ene Lucas Clant van Bolsiersema hier hoofdeling. De latere borgbewoner Willem Ubbena wordt in 1604 veroordeeld tot een boete voor het vervalsen van het missaal (misboek) van het dorp. Later komt de borg in handen van de familie Scharf, waarvan de naam 'Scharfsborg' wordt verbasterd tot 'Schatsborg'. In 1723 wordt de borg gerechtelijk verkocht en bestaat dan uit verschillende vertrekken, een schathuis, grachten, hoven, singels en andere toebehoren. Een andere borg bij het dorp was de Grevingaheerd (of Gaikingaheerd) nabij Lutjerijp, waarvan de familie (ook Grevinge of Grevinck) waarschijnlijk uit Drenthe kwam. - Nog een artikel over de vroegere borgen te Leermens.

- Schoolmeesterrapport over de toestand in Leermens anno 1828, door de toenmalige onderwijzer G.E. Veendyk.

- De Leermenster Molen, ook wel Molen Bolhuis en Molen Moedt, is in 1844 gebouwd en in 1957 gesloopt.

Vroeger telde het dorp 3 kruideniers, een bakker, schoenmaker, slager, smid, een 6-tal fruittelers en een café, die nu allemaal verdwenen zijn. Het dorp heeft ook een steenfabriek gehad. Deze is rond 1920 afgebroken.

In 1863 krijgt het dorp een lagere school op Wierdeweg 10. Deze wordt in 1935 gesloten en vervangen door de Dieftilschool nét buiten de Z grens van het dorpsgebied, voor de dorpen Leermens, Eenum en Oosterwijtwerd gezamenlijk. Zie voor de verdere lotgevallen van deze school - die in 2013 ook de deuren heeft moeten sluiten - bij Oosterwijtwerd. Het dorp heeft vandaag de dag qua voorzieningen - naast de kerk natuurlijk - nog een dorpshuis en een jachthaventje ('Plaisterploats') met minicamping.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "Wat karakteriseert nu het dorp Leermens? Waarin zit de eigenheid en de identiteit? Kortom: wat moet - hoe dan ook - behouden blijven? Daarover gaat de gemeente in gesprek met de bewoners. Dit wordt vastgelegd in een gebiedsvisie. In principe krijgt ieder in verband met de aardbevingsschade te inspecteren dorp een gebiedsvisie. De gemeente maakt een gebiedsvisie voor een dorp wanneer de Nationaal Coördinator (NCG) begint met het uitvoeren van inspecties. Een gebiedsvisie geeft richting aan de toekomst van het dorp en hoe die ingericht kan worden. De kansen die de versterkingsopgave met zich meebrengt, worden daar voor een belangrijk deel op gericht.

In 2018 besloot het Kabinet de gaswinning gefaseerd af te bouwen. De Mijnraad heeft geconcludeerd dat door versneld stoppen van de gaswinning, de veiligheid in Groningen op termijn toeneemt. Dat betekent dat de versterkingsaanpak verandert. De NCG heeft op 22 november 2018 het regionale plan van aanpak "Veiligheid voorop en de bewoner centraal" gepresenteerd. Dit plan vormt de basis van het nieuwe versterkingsprogramma. Op lokaal niveau is het Programma versterking gemeente Loppersum gemaakt. In april 2019 was er een dorpsbijeenkomst in Leermens over de versterkingsaanpak in het dorp. NCG, CVW en de gemeente hebben de inwoners in een presentatie verteld wat er te gebeuren staat en wat de beoogde planning is." (bron: gemeente Loppersum)

- In 2007 is landschappelijk herstel en versterking van de wierde van Leermens gerealiseerd. In de dorpskern zijn de doorgaande weg en de parkeerplaatsen heringericht tot een aantrekkelijk dorpsplein. Het asfalt is vervangen door ouderwetse klinkers. Het gerealiseerde dorpsplein nodigt de inwoners uit om elkaar te ontmoeten en het haalt de snelheid uit het doorgaande verkeer. In combinatie met nieuwe lichtmasten, nieuw aangeplante linden, onderhoud aan hagen rondom het plein en het aanleggen van een wandelpad onderlangs de lage wierde, is het historische dorpskarakter versterkt. Landschapsbeheer Groningen voert dergelijke projecten in opdracht van de provincie Groningen ook bij andere wierdedorpen uit. Dat is zowel van belang voor de inwoners van de dorpen als voor het cultuurtoerisme. Een eveneens in 2007 geplaatst informatiepaneel vertelt toeristen wat er zo bijzonder is aan het dorp.

Aan de hierboven beschreven opknapbeurt van het dorp hebben de inwoners ook zelf actief meegewerkt. En kennelijk smaakte dat naar meer. Zo hebben de inwoners in 2015 het schelpenpad Bakkerspad aangelegd.

- In 2014 is het haventje van het dorp opgeknapt. "Zo'n klein dorp met zo'n mooie haven. Alles ligt er weer geweldig bij. Daar ben ik trots op", aldus voorzitter Jan Boer van Stichting Dorpshuis Leermens - die de haven beheert - bij het gereed komen van de renovatie. De haven met plaats voor ca. 20 boten is uitgebaggerd. De steigers, afdekplanken en meerpalen zijn vernieuwd en het toiletgebouw is opgeknapt. De gerenoveerde haven is in juli 2014 feestelijk ingewijd met het evenement Tobbedansen, dat voor het eerst sinds 16 jaar weer plaatsvond (uitslagen Tobbedansen). Zo te zien (zie de links) was het een groot succes, dus laten we hopen dat ze er niet weer 16 jaar mee wachten :-)

- In 2015 zijn 60 zonnepanelen geplaatst achter dorpshuis Aig'n Heerd aan de Wierdeweg. Omdat het dak zich niet leent voor de collectoren, is uitgeweken naar het stukje agrarische grond achter het dorpshuis.

- In 2016 is de brug Leermenstertil - in de volksmond Leermstertil - over de Leermenstermaar in de Wierdeweg / Dieftilweg vernieuwd. De oude brug dateerde uit 1929 en was in slechte staat, waardoor sinds begin 2014 doorgaand verkeer met een aslast zwaarder dan 3,5 ton er niet meer overheen mocht. Maar met de nieuwe brug kan men er vast weer opnieuw 87 jaar tegen. - Foto's project vervangen Leermenstertil.

- Waarderingsonderzoek Leermens. Hoe waarderen de inwoners van dit dorp hun leefomgeving? (Anna Elise Mook, student Bouwkunde en Architectuur, Hanzehogeschool Groningen, in opdracht van de lokale Vereniging Dorpsbelangen, 2012) is via de link ook online te lezen.

- Leermens. Sterke Verhalen van Groninger Dorpen (Anna Elise Mook, student Bouwkunde en Architectuur, Hanzehogeschool Groningen, 2012) is een een bundel 'sterke verhalen' over dit dorp vandaag de dag (via de link ook online te lezen). "‘Sterk’ omdat ze laten zien hoe een klein dorp vitaal kan zijn. Inwoners zetten samen de schouders onder hun dorpsverenigingen, zetten activiteiten op, richten hun leefomgeving in en helpen elkaar waar nodig. Dat lukt heel goed, zoals blijkt uit deze reeks verhalen en impressies. Hopelijk dragen deze verhalen op hun eigen bescheiden wijze bij aan het voortbestaan van dit dorp als kleine, maar sterke woon- en leefgemeenschap", aldus drs. Joost Eskes, Projectleider Sterke Verhalen van Groninger Dorpen, in het Voorwoord. Aan het eind nog een mooi verhaal van de samensteller, waarbij ze haar fantasie de vrije loop laat over hoe Leermens er in 2060 uitziet, als de waterstandverhogingen door de klimaatverandering werkelijkheid zijn geworden. En ook dát is een mooi en verrassend verhaal.

- En nog een prachtig en spannend verhaal over Leermens van Leermster Tjipko Jan Visser, waarin hij zijn fantasie de vrije loop laat over 2040, het jaar waarin het dorp zijn 1000-jarig bestaan viert. Er zijn door alle herindelingen in de loop der jaren dan nog maar 2 gemeenten in de provincie Groningen: Groningen en Leermens. In het dorp gaan stemmen op om er een 3e gemeente bij te stichten: Lutje Rijp! De motivatie daarvoor verklappen wij niet, dat moet je zelf maar lezen...

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Rondom Leermens zijn oude landschapsstrcuturen en -elementen goed bewaard gebleven. De Leermenstermaar is een restant van een vroegere priel. Het is bijzonder dat de historische Ossengang rond de wierde nog helemaal intact is. Ook de hiermee samenhangende historische radiaire verkaveling rondom het dorp is goed bewaard gebleven. Aan het begin van de 20e eeuw is de noordzijde van de wierde tot aan de bebouwing afgegraven, waardoor daar een steilrand is ontstaan (begin 20e eeuw zijn in Groningen en Fryslân veel wierden en terpen - geheel of gedeeltelijk - afgegraven, omdat de vruchtbare grond veel geld opbracht). Opvallend zijn ook de vele vruchtbomen. Vaak oude perenbomen, die de erven sieren. Al deze kenmerken zijn bij een rondwandeling door het dorp goed af te lezen in het landschap. Het zal dan ook niet verbazen dat de dorpskern van Leermens een 'beschermd dorpsgezicht' is.

- Leermens heeft 8 rijksmonumenten, zijnde o.a. de Donatuskerk, de pastorie (Wierdeweg 16), boerderij Schatsborg (voorheen Bolsiersemaheerd) met borgterrein (Tolweg 14), de woonhuizen op Wierdeweg nrs. 1 en 8 en het transformatorgebouwtje in de buurtschap Lutjerijp (dat we daarom aldaar beschrijven).

- De Donatuskerk heeft een vermoedelijk 11e-eeuws tufstenen schip, een 12e-eeuwse eveneens tufstenen dwarsarm, die met vermoedelijk latere spitsbogen naar de kruising opent, en een bakstenen koortravee met een topgevel uit het 2e kwart van de 13e eeuw, die een vroeg en belangrijk voorbeeld vormt van de Groningse romano-gotische bouwtrant, waarbij de rondboog nog geheel overheerst. De kerk is later diverse keren verbouwd. Het huidige houten torentje dateert uit 1822. De vorige toren had 2 spitsten. Daaraan is het verhaal van de Torensage verbonden.

Op 28 april 1957 heeft een brand grote schade aan de kerk van Leermens aangericht (nadat de koster de verwarming had aangestoken). Maar er is ook een geluk bij dit ongeluk: onder het gebarsten kalk komen eeuwenoude muurschilderingen tevoorschijn. Gelukkig is de kerk nadien zorgvuldig hersteld en gerestaureerd (waar evengoed al plannen en middelen voor klaarlagen). Precies 2 jaar later, op 28 april 1959, is de restauratie gereed gekomen. In 2015 is aardbevingsschade aan de kerk hersteld. De kerk is nog in functie. Eens in de paar weken is er nog een kerkdienst. Verder worden er culturele activiteiten georganiseerd zoals tentoonstellingen en lezingen. - Beschrijving van het orgel in de Donatuskerk in tekst en beeld. - Uitvoerige site over de geschiedenis e.a. bijzonderheden van de Donatuskerk. - Foto's van exterieur en interieur Donatuskerk. - De kerk maakt deel uit van PKN Loppersum - Maarland.

- Bijzonder aan het kerkhof van Leermens is dat op relatief veel grafzerken sprake is van poëtische teksten, waarmee de nabestaanden afscheid nemen van hun verlorene. Deze grafpoëzie blijkt een typisch Gronings verschijnsel en is in die provincie op veel begraafplaatsen lange tijd een traditie / trend geweest.

- Beschrijving overige monumentale panden in Leermens.

- Bij het dorpshuis staat een door de Uithuizer Rolf Veenstra gemaakt beeldje van 'Lubbe van Leerms' (2002). Voor het verhaal hier achter zie de link.

- De Leermster Stain is een grote Drentse kei die hier in 1974 is geplaatst.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Zeepkisten GP (op een zaterdag in juni).

- Volgens een verslag van Nieuwsblad van het Noorden gaan bezoekers én artiesten altijd uit hun dak bij Keetpop, een popfestival met ca. 15 bands op een zaterdag begin juli. - Interview over Keetpop (2014).

- Tijdens de manifestatie Monnikenwerk (gedurende 6 woensdagen in juli en augustus, in 2020 voor de 3e keer) werken kunstenaars in de sobere ruimten van middeleeuwse kerken in de regio aan hun 'monnikenwerk' - kunst, die soms raakt aan iets dat groter is dan wij. Aan het einde van de werkdag zijn bezoekers welkom om kerk en kunst te ervaren. De deelnemers beogen samen met bezoekers te ontdekken waartoe de verstilde sacrale ruimte van een kerk uitnodigt. De kerken zijn tijdens het evenement van 17.00-20.00 uur open voor bezoek. Tijdens de 1e editie, in 2018, ging het om 5 kunstenaars in 4 kerken. Omdat dat voor zowel de kunstenaars als de bezoekers een ontroerende ervaring was, is het tijdens editie 2019 uitgebreid naar 10 kunstenaars in 9 kerken. En omdat het ideaal is om een handvol van de deelnemers te bekijken als onderdeel van een fietstocht door dit prachtige landschap, hadden ze er twee fietsroutes van gemaakt: Ronde Noord (in Baflo, Den Andel, Saaxumhuizen, Eenrum en Westernieland) en Ronde Oost (in Loppersum, Eenum, Leermens en Westeremden).

- Jaarlijks op een zaterdag eind augustus of begin september wordt op het dorpsplein in Leermens een heus strand aangelegd, t.b.v. het Klaas Poort Beachvolleybaltoernooi (in 2020 voor de 6e keer).

- De Oldtimershow (begin september, 1x in de 3 jaar, de eerstvolgende keer is in 2021) trekt ca. 1.000 bezoekers en biedt ca. 60 oude tractoren en daarnaast motoren, oude auto's, brommers en landbouwwerktuigen zoals een dorsmachine. - Foto's Oldtimershow.

- Ook in Leermens met zijn prachtige gerenoveerde haven komt Sinterklaas natuurlijk met de boot aan.

- IJsvereniging Nooitgedacht zorgt er in de winter natuurlijk voor dat er bij voldoende vorst geschaatst kan worden (op het afgegraven deel van de wierde en middels de Leermster Toertocht, 35 km of 75 km voor de echte bikkels), maar ook in de zomer houden ze de spieren van de inwoners soepel door het organiseren van een fiets- en wandeltocht.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- De Leermenstermaar en de andere soortgelijke maren in de regio zijn tegenwoordig alleen nog geschikt voor de pleziervaart, maar werden vroeger drukbevaren door trekschuiten, turfschepen en beurtschepen.

Terug naar boven

Beeld

- Video's van evenementen in Leermens.

- Oude foto's en ansichtkaarten van Leermens.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Leermens.

- Weblog: - Leermster Wout Sorgdrager blogt. Dat zijn dus in ieder geval sowieso stukjes uit Leermens. Vaak gaan ze ook over dit dorp, maar net zo vaak over wat dan ook aan andere zaken die hem bezighouden. Wat ons betreft aanbevolen voor mensen die houden van stukjes over dit dorp, maar ook voor mensen die houden van columns over wat dan ook in bredere zin. Columns met humor en/of satire en/of die je aan het nadenken zetten.

- Dorpshuis: - In 2016 is de aardbevingsschade aan dorpshuis Aig'n Heerd hersteld en het pand is gelijk aardbevingsbestendig gemaakt.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Leermens. - Lidmaten van de kerk 1726-1811. - Geboortenregister Doopsgezinde Gemeente 1756-1814.

Terug naar boven

Trivia

- Het dorp geniet enige provinciale bekendheid vanwege de uitdrukking: "Hai is om Leerms kommen" ("Hij is om Leermens gekomen"), dat wil zeggen: hij is om het dorp heen gelopen, met de spottende betekenis: hij weet goed wat er in de wereld te koop is, of hij is door schade en schande wijs geworden. Volgens andere varianten wordt gezegd: "Hai het oet dob dronken", "Hai het op dikke stain zeten" of ook wel (spottend) "Hai het in aaskedobbe poest". De uitdrukking verwijst volgens de overlevering naar de ossengang rond de wierde. De redger (rechter) die aan de beurt was om een jaar lang recht te spreken over de inwoners van het Eesterrecht, gebruikte misschien deze formule. Waarschijnlijk maakte hij eerst een ronde om het dorp, nam vervolgens een slok water uit de dobbe, en legde daarna de eed af bij een grote zwerfkei die naast de kerk lag, de 'Leermster Stain'. Zie verder de link.

Reactie toevoegen