Status

- Kuivezand is een buurtschap in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Halderberge. T/m 1996 gemeente Oud en Nieuw Gastel.

- De buurtschap Kuivezand valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Oud Gastel.

- De inwoners wonen 'op' dus niet 'in' Kuivezand.

- De buurtschap Kuivezand moet helaas, ondanks het feit dat het een relatief grote buurtschap is, plaatsnaamborden ontberen.

Naam

In het Brabants
Kuivezáánd.

Oudere vermeldingen
1562 Cuvesande, 1565 Cuvesant, 1617 Cuvelant, 1865 Kuivezand.

Naamsverklaring
- "Samenstelling van kuif 'bolvormig, gewelfd' (vergelijk het Oudnoorse kúfr 'rondachtige top', Nieuwzweeds dialect kûv 'heuveltop, hooiopper') en zand 'zandig gebied'."(1)

- “Het eerste deel van dit toponiem kan betekenen ‘bolvormige, gewelfde of ronde top’. Wellicht kan er verband bestaan met stuifzand dat veroorzaakt werd door de turfwinning die daar vlakbij plaatsgevonden moet hebben. Volgens Leenders moet zich ten oosten van Roosendaal een groot veengebied uitgestrekt hebben van Oud Gastel en Oudenbosch tot de grens met Essen. Nog steeds is op de kaart van de gemeente te zien hoe een rechthoekig stuk grond als een soort staart eruit steekt in de richting van Zegge. Deze vorm doet sterk denken aan verdeling in kavels van de percelen die uitgemoerd moesten worden. Een deel van dat grote veengebied, dat doorliep tot in de Langenberg en Kuivezand, is tussen 1280 en 1287 uitgemoerd. Mogelijk dat de latere methoden om de uitgemoerde gronden in cultuur te brengen, toen nog niet toegepast werden en dat het zand dat onder het moer aanwezig was, zich verplaatste, zoals elders nog wel te zien is” (105, 1993).

Ligging

- De buurtschap Kuivezand ligt rond de gelijknamige weg en de wegen Elleboogstraat, Kralen, Broekestraatje, Vossestraat, Strijpdreef, Standdaarbuitenwegje, Bredestraat en Wildertstraat, W van Oudenbosch. De buurtschap ligt grotendeels O van de A17, ten dele W van de A17.

- Opmerkelijk is, gezien de ligging onder de voormalige gemeente Oud en Nieuw Gastel, dat Kuivezand dichter bij Oudenbosch ligt dan bij Oud Gastel. Relatief veel Oudenbosschenaren hebben dan ook een woning of boerderij (gehad) in deze buurtschap.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Kuivezand 56 huizen met 329 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 100 huizen met ca. 250 inwoners.

Geschiedenis

Mogelijk dankt de buurtschap zijn ontstaan als buurtschap aan de molen die er ooit stond. De eerste molen was in ieder geval in 1384 al bekend. De plek waar deze molen stond, op de hoek van de Langenbergsestraat en Kuivezand, heet nog steeds Molenblok. Na diverse verwoestingen door oorlogen werd de molen telkens hersteld. In 1669 werd de molen verplaatst naar een punt op de grens van Oud en Nieuw Gastel*1, ‘om belastingtechnische redenen’, zoals wij dat tegenwoordig zouden zeggen*2. Aanleiding was het feit dat de polder van Heer Jansland of Nieuw Gastel in toenemende mate werd ontgonnen en de boeren uit die polder de afstand naar de molen op Kuivezand te groot vonden. Deze molen is in 1930 gesloopt. Begin 17e eeuw had de buurtschap reeds de beschikking over een schooltje.

“Feit is dat Kuivezand tot in onze tijd een aparte gemeenschap is blijven vormen. In de 19e eeuw werd er een kermis gehouden, die overigens fel bestreden werd door de toenmalige burgemeester Mastboom. Nog in de jaren vijftig van de 20e eeuw werd de bekende Kuivezandse revue opgevoerd in het café van Bierbooms. Trouwens, het gehucht telde een behoorlijk aantal cafés” (105, 1993).
*1 In het zuiden van Oud Gastel, bij Moleneind.
*2 De molenrechten van de toenmalige markies golden dan voor beide gebieden.

Bezienswaardigheden

De buurtschap Kuivezand kent nogal wat markante oude hoeven, waaronder:

- Broekestraatje 1: gemeentelijk monument, boerderijcomplex met langsdeel uit de 19e eeuw.

- Vossestraat 6: heeft een schuur/stal met middenlangsdeel uit de 19e eeuw, een wolfdak en een gedeeltelijk houten onderbouw.

- Strijpdreef 2: dateert waarschijnlijk uit circa 1852.

- Meeshoeve, Strijpdreef 6: rijksmonument. De Cultuurhistorische Inventarisatie beschrijft het als volgt: “Boerderijcomplex van het West-Brabantse type (19e eeuw). Woonhuis vijf traveeën breed. Tweede huis eveneens onder zadeldak. Open karschop wasplaats en woonhuis. Bakhuis onder zadeldak. Grote middenlangsdeelschuur onder wolfdak oorspronkelijk met riet gedekt. Hierin een veestalling waaronder diverse paardenstallen. Aanliggend aan deze schuur een grote verdiepte mestvaalt. Verder een waterput en pomp. Boerenerf omzoomd door beukenhaag en haag van klimop, boomgaard. Voor het woonhuis leilinden. Bijzonder op het erf is de jonge lindeboom die groeit op 0,60 meter hoogte uit de stronk van een omgezaagde oude lindeboom van circa 2,70 meter omtrek.”

- Bredestraat 4: “Deze boerderij is niet volledig in de vroegere staat bewaard gebleven. Het oudste gedeelte is ongeveer 130 jaar oud. Door brand (zo brandde in 1913 de houten schuur met rieten dak af) en verbouwing is er de laatste honderd jaar het één en ander veranderd aan de boerderij. De bijzondere bouw met bijvoorbeeld zadeldak, wolfdakje, kroonlijst en rondboogvensters in de vorm van een davidster zorgen ervoor, dat het door de vroegere gemeente Oud en Nieuw Gastel als een gemeentelijk monument werd beschouwd. Tussen deze boerderij en het perceel ernaast ligt een soort houtwal, die ook is terug te vinden op een schotkaart uit 1730. Het betreft hier de resten van een oude dijk van Nieuw Gastel, het ingepolderde gebied, dat als een sikkel rondom Oud Gastel was gelegen” (40).

- Standdaarbuitenswegje 7.

Links

- Zorg: - Zorgboerderij De Meeshoeve in buurtschap Kuivezand (Strijpdreef 6) biedt dagactiviteiten voor verschillende doelgroepen, namelijk: dagbesteding voor mensen met een verstandelijke en/of meervoudige beperking, dagbehandeling en dagverzorging voor ouderen, en dagopvang voor mensen met Parkinson. "Het streven is om de Meeshoeve een zo groot mogelijk sociaal en maatschappelijk karakter te geven en een groen ontmoetingspunt te laten zijn voor zorgvragers en belangstellenden voor het totale cultuurerfgoed. Op de boerderij kunnen vormen van zorgverlening geboden worden die een ideale combinatie van elementen bieden die er op een boerderij te vinden zijn, zoals een gezond klimaat, natuurlijke structuur en ritme, rust en ruimte en kunnen werken met dieren en planten en vooral het genieten van het buitenleven. Door de opzet van exposities, open dagen, rondleidingen, winkel en koffie-/theeschenkerij is er sprake van integratie tussen zorgvragers en maatschappij." De Meeshoeve is ook een 19e-eeuws rijksmonument. Voor nadere informatie daarover zie hierboven onder het kopje Bezienswaardigheden.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)