Kornwerderzand

Plaats
Buurtschap
Súdwest-Fryslân
Fryslân

kornwerderzand_sluisweg.jpg

Buurtschap Kornwerderzand, Sluisweg

Buurtschap Kornwerderzand, Sluisweg

kornwerderzand_achterzijde_sluisweg.jpg

Buurtschap Kornwerderzand, achterzijde Sluisweg

Buurtschap Kornwerderzand, achterzijde Sluisweg

kornwerderzand_afsluitdijk_wadden_center.jpg

In 2018 is in Kornwerderzand het Afsluitdijk Wadden Center gerealiseerd. Hier wordt het verhaal verteld van UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee, de Vismigratierivier (in wording), de vernieuwde, toekomstbestendige Afsluitdijk (in wording) en het IJsselmeer.

In 2018 is in Kornwerderzand het Afsluitdijk Wadden Center gerealiseerd. Hier wordt het verhaal verteld van UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee, de Vismigratierivier (in wording), de vernieuwde, toekomstbestendige Afsluitdijk (in wording) en het IJsselmeer.

Kornwerderzand

Terug naar boven

Status

- Kornwerderzand is een buurtschap in de provincie Fryslân, gemeente Súdwest-Fryslân. T/m 2010 gemeente Wûnseradiel.

- De buurtschap Kornwerderzand heeft een eigen postcode (8752) en plaatsnaam in het postcodeboek en is daarmee een formele woonplaats. In de praktijk valt het plaatsje als buurtschap van het dorp Cornwerd te beschouwen.

- De buurtschap Kornwerderzand is kennelijk groot en/of dichtbebouwd genoeg bevonden voor een 'bebouwde kom' en heeft daarom blauwe plaatsnaamborden (komborden).

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Koarnwerstersân.

Terug naar boven

Ligging

De buurtschap Kornwerderzand ligt rond het O gedeelte van de Afsluitdijk (de A7), ligt derhalve Z van de Waddenzee en N van het IJsselmeer, en ligt niet ver van het Friese vasteland, WZW van het dorp Cornwerd, NW van het dorp Makkum en ZW van het dorp Zurich.

Terug naar boven

Statistische gegevens

De buurtschap Kornwerderzand omvat ca. 15 huizen met ca. 40 inwoners.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Bedrijven en overheden rond het IJsselmeer investeren honderden miljoenen in havens en nautische bedrijvigheid. Om deze investeringen rendabel te maken, moet de sluis bij Kornwerderzand worden verbreed. Hiermee krijgen grotere schepen toegang tot het IJsselmeer. Met deze investeringen ontstaan naar verwachting tot ca. 3.000 nieuwe banen bij scheepswerven en toeleveranciers. Volgens de dorpsraden van onder meer Makkum, Urk en Vollenhove is dat een uitstekend middel tegen de krimp in hun regio, zo lieten zij medio 2018 weten in petities aan de Tweede Kamer, waarin zij pleitten voor het doorgaan van het project. Vervoer van goederen van zee tot ver in het binnenland ontlast het wegennet van de Randstad. Ook is vervoer per schip milieuvriendelijker dan per vrachtwagen. Op 26 september 2018 bezocht minister van Infrastructuur en Waterstraat Cora van Nieuwenhuizen Port of Zwolle, locatie Meppel. De betrokken provincies Drenthe, Flevoland, Fryslân, Overijssel, gemeenten (Zwolle, Kampen, Lelystad, Meppel, Urk, Súdwest-Fryslân, De Fryske Marren en Harlingen) en bedrijfsleven boden daar samen een bidbook aan. Hiermee bieden ze aan 73,5 miljoen euro bij te dragen aan de verbreding van de sluis en het uitdiepen van de vaargeulen. In mei 2019 maakt het kabinet in de Voorjaarsnota bekend 40 miljoen euro extra aan het project bij te dragen. Het totale project, inclusief vernieuwen van de bruggen in de Afsluitdijk, kost ca. 200 miljoen euro.

- De Afsluitdijk beschermt sinds 1932 grote delen van Nederland tegen overstromingen. Bijna 90 jaar later versterkt Rijkswaterstaat de Afsluitdijk. Onder de titel 'De Nieuwe Afsluitdijk' wordt door allerlei partijen gewerkt aan innovatieve duurzame projecten die een impuls geven aan de regionale economie en werkgelegenheid van Fryslân en Noord-Holland. Door het delen van kennis en het regelen van financiële middelen, maakt De Nieuwe Afsluitdijk het mogelijk een unieke Vismigratierivier aan te leggen voor een betere visstand. Ze verwelkomen toeristen en recreanten in het Monument en in het in 2018 opgeleverde Afsluitdijk Wadden Center in Kornwerderzand, en leggen nieuwe fiets-, wandel- en vaarverbindingen aan.

Ze zijn een visitekaartje voor UNESCO Werelderfgoed Waddenzee en Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad 2018. Ze maken van de Afsluitdijk een energiedijk. Want we staan voor grote maatschappelijke uitdagingen door klimaatverandering. Door de Afsluitdijk energieneutraal te maken en te positioneren als ‘living lab’, een proeftuin voor energie en water, geven ze bedrijven de kans nieuwe innovaties te ontwikkelen. Zo dragen ze bij aan een betere, duurzame toekomst voor komende generaties en positioneren ze de Afsluitdijk als nationaal en internationaal voorbeeld voor de Nederlandse vernieuwde waterbouwkunde én als kraamkamer voor innovatie. De Nieuwe Afsluitdijk is een samenwerkingsverband van de provincies Fryslân en Noord-Holland en de gemeenten Harlingen, Súdwest-Fryslân en Hollands Kroon.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Kornwerderzand heeft 26 rijksmonumenten. 23 daarvan hebben betrekking op de hierna beschreven kazematten. Verder betreft het de Lorentzsluizen, het douanegebouw bij de sluizen, en een provinciegrenspaal ter hoogte van hectometerpaal 82,6.

- Als je over de Afsluitdijk rijdt, zie je bij de Spuisluizen grote betonnen gevaartes liggen. Het zijn zogeheten kazematten, onderdelen van de Stelling van Kornwerderzand, gebouwd in de jaren dertig tijdens de aanleg van de Afsluitdijk. In de eerste linie van deze stelling is in de meidagen van 1940 fel gevochten. "De Duitsers wilden de ‘Vesting Holland’ - de benaming voor het kerngebied van ons land, de Randstad - vanuit zowel het noorden, oosten als zuiden veroveren. En tijdens hun bestorming, ook daarna in Frankrijk, boekten de Duitsers het ene na het andere succes. Maar dat betekende niet dat ze bij ieder treffen als overwinnaar uit de strijd kwamen. Er waren enkele stellingen die de Duitsers niet in konden nemen. Sommige hielden stand. Een daarvan was de stelling Kornwerderzand bij Friesland. Dit was de enige plek in West-Europa waar op dat moment het Duitse leger tot stilstand werd gebracht.

De strategisch belangrijke positie bleef in Nederlandse handen, onder bevel van kapitein Christiaan Boers. De Duitsers stuurden er verkenners op uit, en probeerden tweemaal de goed beschermde Nederlandse soldaten, verscholen in bunkers, met artillerie te bestoken maar dat leverde geen grote schade op. Een paar Duitse vliegtuigen werden zelfs uit de lucht geschoten of beschadigd." Hoe het hier verder ging, kun je lezen in dit artikel van historicus Max van Duijn over de meidagen 1940 in Kornwerderzand, waar het voorgaande een citaat uit is. Dhr. Van Dokkum, destijds als militair bij deze operatie betrokken, vertelt in deze videoreportage hoe het er destijds aan toeging.

In deze linie ligt sinds 1985 Kazemattenmuseum Kornwerderzand. Zeven kazematten zijn ingericht in de stijl van de meidagen 1940. Hier zie je het dagelijks leven van de militairen tijdens de mobilisatie en de oorlog. Opengesteld zijn: o.a. de Commandokazemat, de Keukenkazemat en de Kanonkazemat. Ook is er aandacht voor o.a. de strijd in de Wonsstelling, het verzet, de wapens, de bevrijding, de marine en de noodlottige vlucht van de Lockheed Hudson, een Engelse jachtbommenwerper.

- Het douanegebouw te Kornwerderzand, uit 1932, in functionalistische stijl, is ontworpen door ir. D. Roosenburg (vormgeving) in samenwerking met Bureau Zuiderzeewerken. Het behoort bij de Lorentzsluizen uit 1930-1933. Het pand is van algemeen cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang: als bijzondere uitdrukking van een landschappelijk/geografische ontwikkeling; vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp; vanwege de betekenis voor het oeuvre van ontwerper ir. D. Roosenburg; als essentieel onderdeel van een groter geheel dat cultuurhistorisch en architectuurhistorisch van internationaal belang is; vanwege de architectonische gaafheid.

- De grenspaal uit 1932 nabij Kornwerderzand ter hoogte van hectometerpaal 82,6 markeert de, met het voltooien van de Afsluitdijk in 1932, ontstane grens tussen Noord-Holland en Fryslân. Deze provinciegrens, die het gevolg is van een groots waterbouwkundig plan, is uniek. De paal die voorheen naast de A7 aan de IJsselmeerzijde stond is in de jaren tachtig op het hoogste punt van de dijk geplaatst. De rechthoekige paal, met een hoogte van ca. 80 cm boven het maaiveld, is vervaardigd uit gebouchardeerde hardsteen. De paal loopt taps toe en heeft aan de bovenzijde een piramidale opstand. Aan weerszijden van de paal is, als het ware onder een afdakje in een loodrecht vlak, een bronzen plakkaat aangebracht met respectievelijk het wapen van Noord-Holland en Fryslân.

De grenspaal bij Kornwerderzand is van algemeen cultuurhistorisch belang: als bijzondere uitdrukking van een sociaal/culturele ontwikkeling; als bijzondere uitdrukking van een landschappelijke en bestuurlijke ontwikkeling; betekenis van het object als onderdeel van een groter geheel dat cultuurhistorisch en architectuurhistorisch van internationaal belang is; vanwege de zeldzaamheid.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- In 2018 is in Kornwerderzand het Afsluitdijk Wadden Center gerealiseerd. Hier wordt het verhaal verteld van UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee, de Vismigratierivier (in wording), de vernieuwde, toekomstbestendige Afsluitdijk (in wording) en het IJsselmeer. Het Afsluitdijk Wadden Center beperkt zich niet tot een traditioneel gebouw met daarin een informatiecentrum. Het is een totaalbeleving geworden met daarin onderdelen die de buurtschap en de Afsluitdijk tot een bezienswaardigheid maken. Zo is het Afsluitdijk Wadden Center het startpunt voor een bezoek aan het Kazemattenmuseum, de mogelijk verruimde schutsluizen, de te renoveren spuisluizen en de mogelijk te realiseren Vismigratierivier. Tijdens Leeuwarden / Fryslân Culturele Hoofdstad 2018 is dit bovendien een van de belangrijkste poorten naar Fryslân.

- Het aantal dammen en dijken neemt wereldwijd nog steeds toe. Ze zorgen voor bescherming tegen hoogwater en zoetwaterreservoirs. Ook worden ze preventief ingezet tegen klimaatverandering en een stijgende zeespiegel. Maar vroeg of laat leiden deze afsluitmaatregelen tot ecologische rampen. Neem de Afsluitdijk in Nederland. Die kaarsrechte dijk midden in zee heeft niet alleen ruim 300 km kwetsbare kust verkort tot een veilige 32 km, maar is tegelijk een onneembare barrière voor vele trekvissen. Ze kunnen niet langer tussen zout en zoet heen en weer zwemmen op weg naar hun leef- en paaigebieden.

Miljoenen vissen liggen nu in de Waddenzee als surfers te wachten voor de spuisluizen. Ze ruiken het zoete water en willen naar binnen. Maar de stroming is voor deze trekvissen meestal te sterk om tegenop te zwemmen. Maar er is nu een slimme waterbouwkundige oplossing bedacht voor de trekvissen: er komt een gat in de dijk, waar een getijdenrivier omheen wordt gebouwd. De komende jaren - vanaf 2021 - wordt dit gerealiseerd, in het sluizencomplex van Kornwerderzand. De naam wordt Vismigratierivier Afsluitdijk. Deze permanente opening moet het mogelijk maken dat de trekvissen weer vrij kunnen zwemmen van zoutwater naar zoetwater. Ook Rijkswaterstaat neemt maatregelen om de vismigratie tussen de Waddenzee en het IJsselmeer te stimuleren. Zo wordt visvriendelijk sluisbeheer toegepast en wordt bij Den Oever een vispassage aangelegd. Samen zorgen deze maatregelen ervoor dat de visstand verbetert. - In dit filmpje wordt uitgelegd hoe de Vismigratierivier werkt en waarom hij nodig is.

"De Vismigratierivier wordt een vispassage bij Kornwerderzand, die de Waddenzee en het IJsselmeer weer voor trekvissen met elkaar gaat verbinden. De Vismigratierivier wordt in een aantal fasen gerealiseerd. Als eerste wordt in 2021 de Westflank aangelegd. Tegelijkertijd legt aannemersconsortium Zuiderzeewind een werk- en natuureiland aan, dat nodig is voor de bouw van Windpark Fryslân. Het eiland blijft na de werkzaamheden liggen en wordt dan een fourageer- en rustgebied voor vogels, met ernaast een kunstmatig rif voor vissen. De Westflank van de Vismigratierivier vormt straks de overgang naar het natuureiland. Door het ontwerp van beide projecten op elkaar aan te passen en gelijktijdig te realiseren wordt er optimaal (ecologisch) meerwaarde aan het gebied gegeven.

De provincie Fryslân hergebruikt voor de aanleg van de Westflank en het natuureiland grond die vrijkwam bij de ombouw van de N31 bij Harlingen, aangevuld met grond uit de vaargeul bij Kornwerderzand. Provincie Fryslân stimuleert een circulaire en duurzame werkwijze en koppelt via 'Grip op Grond' projecten aan elkaar waar grond vrijkomt of juist nodig is. “Deze circulaire aanpak is een belangrijk doel. Ook bij dit prachtige project. En het is meteen ook efficiënt en economisch", aldus gedeputeerde Avine Fokkens-Kelder. Bij de verdieping van de N31 bij Harlingen en de aanleg van een aquaduct onder het Van Harinxmakanaal kwam in 2017 maar liefst een half miljoen kuub grond vrij. Deze grond werd opgeslagen in depot Oostpoort bij Harlingen.

Grond voor een rivier. Een klein deel van de grond uit depot Oostpoort is inmiddels gebruikt voor versterking van de Afsluitdijk. De resterende 400.000 m3, genoeg om 15 voetbalvelden met een flinke bult te kunnen bedekken, is gebruikt voor de fundering van de Westflank van de Vismigratierivier. Het is niet voldoende om de hele Vismigratierivier aan te leggen. Nog eens een miljoen kuub grond komt uit de vaargeul in het IJsselmeer bij Kornwerderzand. Vervoer per schip. Naast hergebruik van grond is duurzaam vervoer heel belangrijk bij de aanleg van de Vismigratierivier. Om de uitstoot te beperken, wordt de grond per schip vanuit Harlingen vervoerd. Hierdoor zijn ongeveer 365 vervoersbewegingen voldoende, in plaats van 17.000 heen en weer rijdende vrachtwagens." (bron: Provincie Fryslân, juni 2020)

"Op 28 mei 1932 werd het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht. Nu, bijna 90 jaar later, maken we weer een gat. Met de aanleg van een zogeheten coupure door de Afsluitdijk zijn de werkzaamheden voor de aanleg van de Vismigratierivier bij Kornwerderzand in januari 2021 officieel van start gegaan. De komende vier jaar wordt dwars door de Afsluitdijk een bijzondere vispassage aangelegd. Hierdoor kunnen vissen straks weer vrij van Waddenzee naar IJsselmeer én vice versa zwemmen. Allerlei vissoorten kunnen dan weer hun paai- en leefgebieden bereiken, tot in Zwitserland aan toe.

Meer dan een vispassage. De Vismigratierivier bij Kornwerderzand wordt niet alleen een verbinding tussen Waddenzee en IJsselmeer, maar zal aan beide kanten van de Afsluitdijk bestaan uit brakwatergebieden waarin het water op een natuurlijke wijze met het getij meebeweegt. Voor trekvissen zoals zalm, zeeforel, houting, spiering, haring, harder en niet te vergeten aal is de Vismigratierivier letterlijk van levensbelang. Maar ook standvissen als baars en snoekbaars zullen door het verbeterde voedselaanbod profiteren van deze nieuwe verbinding. Natuurherstel. Het verbinden van de Waddenzee met het IJsselmeer is niet alleen goed voor vissen, maar zorgt daarnaast voor een krachtig herstel van de natuur. Zowel de doorgang als het ontstaan van brakwatergebieden zorgen voor een groter voedselaanbod voor vogels en zoogdieren zoals bruinvissen en zeehonden.

De kracht van samenwerking. De Vismigratierivier bij Kornwerderzand wordt gerealiseerd door De Nieuwe Afsluitdijk (een samenwerkingsverband tussen de provincies Noord-Holland en Fryslân en de gemeenten Hollands Kroon en Súdwest-Fryslân). In opdracht hiervan maakt Bouwconsortium Levvel voor Rijkswaterstaat de coupure. Initiatiefnemers van dit project zijn de Waddenvereniging, Sportvisserij Nederland, It Fryske Gea, Coalitie het Blauwe Hart Natuurlijk en NetVISwerk. De Nationale Postcode Loterij was een van de eerste financiers en fungeerde zo als vliegwiel 'van droom naar daad'. Internationaal voorbeeld. De realisatie van de Vismigratierivier in de Afsluitdijk wordt internationaal met veel belangstelling gevolgd. De impact van klimaatverandering op dichtbevolkte delta’s wereldwijd neemt toe. Nederland laat op deze iconische plek zien dat er oplossingen zijn waarbij veiligheid, behoud van zoet water en natuurherstel hand in hand gaan." (bron: Provincie Fryslân, januari 2021)

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Kornwerderzand (online te bestellen).

Reactie toevoegen