Kootwijk

Plaats
Dorp
Barneveld
Veluwe
Gelderland

kootwijk_theater_op_t_zand.jpg

Theater op ´t Zand (op een zaterdag in juli) is een gratis toegankelijk cultureel festival op het Kootwijkerzand bij Kootwijk, met allerlei acts en artiesten, meespeeltheater, kijktheater, meeneurieconcertjes, dansworkshops en nog veel meer.

Theater op ´t Zand (op een zaterdag in juli) is een gratis toegankelijk cultureel festival op het Kootwijkerzand bij Kootwijk, met allerlei acts en artiesten, meespeeltheater, kijktheater, meeneurieconcertjes, dansworkshops en nog veel meer.

Kootwijk

Terug naar boven

Status

- Kootwijk is een dorp in de provincie Gelderland, in de streek Veluwe, gemeente Barneveld.

- Tot 1967 viel een klein NO deel van het dorpsgebied van Kootwijk onder de gemeente Apeldoorn. Middels een grenscorrectie is dat gebied in 1967 overgegaan naar de gemeente Barneveld. Tegelijkertijd is een O deel van het dorpsgebied, dat tot dan onder de gemeente Barneveld viel, naar de gemeente Apeldoorn overgegaan. Het betrof de buurtschap en het ven Gerritsflesch en het tot dan Barneveldse / Kootwijkse deel van het dorpje Radio Kootwijk. Verder hebben er op hetzelfde momen nog grenscorrecties plaatsgevonden bij Garderen.

De grenscorrectie van 1967 van de gemeente Apeldoorn naar de gemeente Barneveld betrof (inclusief de grenscorrectie rond Garderen) een gebied van 707 hectare met in 1967 186 inwoners. De grenscorrectie van de gemeente Barneveld naar de gemeente Apeldoorn ging eveneens om een gebied van 707 hectare, met in 1967 62 inwoners. Onder de links vind je plattegronden die aangeven welke gebieden het precies betrof (© van de bewerkte plattegronden: Andreas Bartelink).

- Onder het dorp Kootwijk valt ook de buurtschap Boveneinde.

Terug naar boven

Ligging

Kootwijk is een compact dorpje met O daarvan een bescheiden agrarisch buitengebied, en daaromheen een groot buitengebied met bossen en het Kootwijkerzand. Het dorpsgebied ligt NO van Kootwijkerbroek, O van Stroe, Z van Uddel en Garderen, W van Radio Kootwijk, en grenst in het N aan de A1.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Kootwijk 12 huizen met 66 inwoners in de gemeente Barneveld. In de Volkstelling van dat jaar wordt het dorpsdeel onder de gemeente Apeldoorn niet apart gespecificeerd. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 100 huizen met ca. 260 inwoners (dat inwonertal is al sinds de jaren zestig van de 20e eeuw stabiel op dit niveau).

Terug naar boven

Geschiedenis

Tornado 1950
Op 23 augustus 1950 trok een storm van zuidwest naar noordoost over de Veluwe. Tijdens de storm trok een F3-F4 tornado, met een schadespoor van 400 tot 1400 meter breed en een lengte van 46 kilometer, over Wekerom/Harskamp, Kootwijk, de spoorlijn Amsterdam - Zutphen en Kroondomein Het Loo. Doordat de tornado over dunbevolkt gebied trok bleef het aantal vernielde huizen beperkt. Er viel één zwaargewonde. Een oppervlakte bos van in totaal 460 hectare leed ernstige schade en hoogspanningsmasten waaiden omver.

"Een boer in de buurt van Kootwijk zag de tornado vanuit het zuidwesten op z’n boerderij afkomen, waar z’n 76-jarige moeder binnenzat. Hij bedacht zich geen moment, rende naar binnen, sleurde z’n moeder mee naar buiten en de twee konden nog net in een bietenkuil wegduiken toen de tornado overtrok. Ze voelden hoe de lucht uit de kuil werd weggezogen. Als door een wonder bleven ze gespaard voor alle bomen die in hun omgeving omwaaiden. De boerderij werd helemaal verwoest. De volgende dag kregen de twee bezoek van koningin Juliana en de prinsessen Beatrix en Irene. Nadien schonk zij een aanzienlijk bedrag aan Stichting Nationaal Rampenfonds ten bate van de getroffen gemeenten.

Een woonwagen, niet ver bij de boerderij vandaan, ging drie keer over de kop, met de bewoners erin. Zij raakten lichtgewond. Hierna kwam de tornado kwam steeds beter op stoom, vervolgde zijn weg via de spoorlijn tussen Amersfoort en Apeldoorn (waar een voorbijrijdende trein door enkele bomen werd getroffen) en enkele wegen (die door omwaaiende bomen volledig versperd raakten) naar de Torenberg en het Aardhuis, onderweg een boerderij en een onbewoonbaar verklaard woonhuis verwoestend. Vervolgens boog hij licht af naar het noordoosten, richting Vaassen. Vlak voor hij die plaats bereikte, bij Tongeren/Wissel, eindigde het schadespoor dat daar inmiddels al een lengte van ongeveer 45 kilometer had gekregen." Aldus enkele citaten uit het verslag van de tornado van 23 augustus 1950 op Onweer Online.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De sluiting van de lagere school van Kootwijk in 1983 werd het gevolg genoemd van het uitblijven van woningbouw. Sinds jaar en dag werd verlangend uitgekeken naar uitbreiding van het aantal woningen, waarmee voorkomen had kunnen worden dat jonge Kootwijkers naar andere plaatsen moesten verhuizen. Met de komst van de woningen aan de Blaupot ten Catehof is die zo lang verwachte uitbreiding er dan eindelijk gekomen.

Grootgrondbezitter, ondernemer en notabele mr. Herman Blaupot ten Cate (1875-1943) nam actief deel aan het maatschappelijk leven in Kootwijk. Hij was de drijvende kracht achter de bouw van de Gereformeerde kerk, zorgde voor wegenaanleg, kwam in actie tegen aantasting van het landschap en zette het dorp toeristisch op de kaart, o.a. door in 1919 hotel-restaurant 't Hilletje te beginnen. Hij woonde met vrouw en kinderen op landhuis Kerkendel. Blaupot ten Cate kwam in 1938 landelijk in het nieuws omdat hij ernstig was mishandeld door een lokale boer, i.v.m. een langlopend geschil over de al dan niet openbaarheid van een weg. Hij is nooit meer de oude geworden en bleek zo in de war dat hij onder curatele moest worden gesteld. Op 12 december 1943 is hij overleden.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Kootwijk heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de Hervormde kerk en een archeologisch monument: een terrein waarin overblijfselen van bewoning uit de laat Romeinse tijd en de middeleeuwen.

- Kootwijk heeft 6 gemeentelijke monumenten, zijnde de boerderij op Lovinklaan 2, de begraafplaats op de Kerkhofweg, het boerderijcomplex op Nieuw Milligenseweg 1, de voormalige School met den Bijbel op nr. 20/20a, de Gereformeerde kerk uit 1920 met consistoriekamer op nr. 22, en de pastorie uit 1936 op nr. 26.

- Kootwijk komen we vanaf 1336 tegen in schriftelijke bronnen. In de kerk op De Brink is een muuranker met het jaartal 1010 gevonden door een timmerman die in 1838 werkte aan de toren van dit prachtige kerkje. Bouwhistorici zijn het erover eens dat hier in de tweede helft van de 11e eeuw wel een kapel gestaan moet hebben, maar dat zowel het schip als de bakstenen toren van de huidige kerk uit het begin van de 16e eeuw dateren. De Hervormde (PKN) kerk.(De Brink 1) is een bakstenen, eenvoudig dorpskerkje met driezijdig gesloten koor. De vormgeving van de traceringloze spitsboogvensters alsmede de steunberen van het schip dateren uit de restauratie van 1930-'31. De uiterst zware, bakstenen toren vertoont tegen de zuid- en westvleugels een versiering van eenvoudige, korfbogige nissen. De noordgevel is vrijwel onversierd, maar bezit een zeshoekig uitgebouwde traptoren met spitse, stenen afdekking. Alleen de oost- en westgevels hebben galmgaten. Klokkenstoel met klok uit 1869 (diam. 47,5 cm) van een anonieme gieter. Het mechanische torenuurwerk is later voorzien van elektrische opwinding.

Observatietoren / meettoren
"In het Loobos bij Kootwijk staat een nieuwe toren die helpt bij het onderzoek naar broeikasgassen. Op 12 november 2021 is hij officieel geopend. Deze observatietoren voor ecosystemen meet onder andere de CO2-opname door het omringende bos. Op deze locatie registreren onderzoekers niet alleen hoeveel CO2 het bos dagelijks opneemt, maar ook hoe dat afhangt van seizoenen en verstoringen. Denk bijvoorbeeld aan invloed van hittegolven, droogtes of stikstof. Bossen nemen wereldwijd zo’n 30% op van de CO2 die mensen uitstoten. Maar die opnamecapaciteit staat onder druk vanwege dit soort verstoringen. De metingen zullen helpen om deze processen beter te begrijpen. Broeikasgassen in Nederland. Michiel van der Molen, docent luchtkwaliteit bij Wageningen University & Research: “Deze onderzoeksinfrastructuur wordt gebruikt voor zowel voor onderzoek als onderwijs. Ook andere partijen kunnen er opstellingen in plaatsen. Zo gaat bijvoorbeeld de RIVM er de hoeveelheid ammoniak in de lucht meten. Geïnteresseerden kunnen altijd contact met ons opnemen.”

De toren in het Loobos bij Kootwijk is onderdeel van de Ruisdael Observatory, een groot project onder de Nationale Roadmap Grootschalige Onderzoeksfaciliteiten (NWO), om broeikasgassen in Nederland te meten. Wageningen University & Research draagt via dit project bij aan het overkoepelende Europese Integrated Carbon Observing System project. Lange historie. De locatie in het Loobos heeft een van de langste meetreeksen in Europa. De oorspronkelijke toren heeft vanaf 1995 dienst gedaan. Omdat de bomen er bovenuit begonnen te groeien, is hij in maart 2021 vervangen door een hogere constructie. Inmiddels is veel apparatuur geplaatst en zijn de eerste metingen begonnen. Officiële opening. Bij de opening waren zo’n 40 personen aanwezig, uit verschillende sectoren, zowel met een Wageningse achtergrond als daarbuiten. Michiel van der Molen: “De aanwezigen hebben de toren beklommen om van het uitzicht te genieten. Ook wisselden ze ideeën uit en ontstonden er voorstellen voor samenwerking. Hopelijk luidt deze start een voorspoedig gebruik van de toren door zoveel mogelijk groepen in.”" (bron: Wageningen University & Research, november 2021)

- Gevelstenen in Kootwijk.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Theater op ´t Zand (op een zaterdag in juli, in 2020 voor de 19e keer, editie 2019 ging niet door wegens voorspeld slecht (on)weer) is een gratis toegankelijk cultureel festival dat plaatsvindt op het Kootwijkerzand. Het wordt ook wel 'Het Oerol van de Veluwe' genoemd. Er wordt aldus de site van het evenement een "woest uitdagend programma" voor jong en ouder aangeboden. Theater op ’t Zand is een initiatief van Stichting Kootwijk Cultureel. Tot nu toe is het ook de enige activiteit van de stichting (die grotendeels uit Kootwijkers bestaat), maar ze hebben hun handen er dan ook meer dan vol aan. In 1999 vierde Staatsbosbeheer haar 100-jarig bestaan, onder andere met veel activiteiten op en rondom het Kootwijkerzand. De belangstelling was enorm en ’s avonds, al pratend en nagenietend, een moment waarop de beste ideeën naar voren komen, werd ook Theater op ’t Zand geboren.

Dat wil zeggen, het leek toch jammer om maar eens in de 100 jaar iets leuks te organiseren op 'het zand'. Staatsbosbeheer is erg zuinig op het zand, maar omdat het maar 1x per jaar is en dan ook nog maar één dag, mogen ze er toch gebruik van maken. In de loop der jaren zijn er allerlei acts en artiesten geweest, meespeeltheater, kijktheater, meeneurieconcertjes, dansworkshops, teveel om op te noemen. Neem maar eens een kijkje in de krantenrecensies, het foto-archief, het video-archief en de foto's van de editie 2016.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- De 3.600 grote Boswachterij Kootwijk is de plek waar Staatsbosbeheer in 1899 is opgericht. De woeste zandgronden op de Veluwe moesten worden bedwongen en er was hout nodig voor de mijnbouw. Grove dennenbossen werden aangeplant. De Zaadeest in Stroe herinnert nog aan deze tijd. En nog altijd zie je bijvoorbeeld in de Harskamperdennen de oude stuifduinen in het bos. Met ook de Stroese Heide, het prachtige ven Loofles en eikenhakhoutbos is deze boswachterij vol variatie.

Bosbeheer. Staatsbosbeheer heeft, los van de reguliere houtoogst, in 2019 op ca. 12 locaties bomen gekapt in Boswachterij Kootwijk. Het gaat om projecten met als doel de veiligheid van wandelaars en verkeer te waarborgen, schade bij natuurbranden te beperken en de natuurwaarde in de gebieden te versterken. Op verschillende plekken maken dennen plaats voor loofhout. Die loofbomen moeten als een soort 'brandsingel' gaan functioneren. Doordat het in de bossen de komende jaren waarschijnlijk steeds droger wordt, neemt de kans op bosbranden toe. Staatsbosbeheer verdeelt de bossen als het ware in stukken. Als er dan brand uitbreekt, blijft de schade door de gecreëerde bufferzones beperkt. Vooral de historische delen van de bossen wil Staatsbosbeheer graag behouden en beschermen.

Staatsbosbeheer heeft ook fijnsparren gekapt. De bomen waren verzwakt, omdat ze waren aangetast door de letterzetter. Deze kever gedijt het best in droge omstandigheden en tast met name fijnsparren aan. De meeste bomenkap heeft plaatsgevonden langs de bosranden. Dieper in het bos blijven zwakkere bomen wel staan, omdat ze voor het publiek geen gevaar opleveren. Daar waar het kan, moet de natuur zijn gang kunnen gaan. Er zijn wel percelen dieper in het bos waar bomen zijn verwijderd, maar dat heeft andere redenen. Bijvoorbeeld om inheemse soorten als grove dennen meer ruimte te geven ten koste van de Amerikaanse douglasspar. Op andere plekken heeft Staatsbosbeheer gekapt om zandverstuivingen in stand te houden, zoals op het Kootwijkerzand. Door bomen te verwijderen, krijgt de zuidwestenwind die over het terrein waait meer de vrije hand en gaat het zand ook weer meer stuiven.

Wisent. In 2016 is de wisent (Europese bison) in Boswachterij Kootwijk geïntroduceerd.

- In het hart van Boswachterij Kootwijk ligt 'een samenzwering van zand en wind', zoals Staatsbosbeheer het zo mooi formuleert: het Kootwijkerzand. De helft ervan stuift, de andere helft is begroeid met mossen en grassen. Net als de ‘echte’ woestijn kent het Kootwijkerzand extreme temperatuurverschillen. Op een mooie zomerdag kan het op de zuidhellingen wel 50 graden worden. ’s Nachts tuimelt het kwik dan zo’n 40 graden. Het 700 ha grote natuurreservaat Kootwijkerzand vormt een bijzonder deel van de Veluwe. Het toont hoe een deel van Gelderland er in het verleden uit zag. Eeuwenlang was het een open gebied waarin het stuifzand telkens grenzen verlegde. Het gebied is nu de grootste actieve zandverstuiving van West-Europa. Je komt er o.a. bijzondere vlindersoorten tegen, waarover Quinten Bulte in een artikel in tekst en beeld vertelt. Je vindt daar ook een prachtige foto van de viervlekwielwebspin.

Herstelmaatregelen. Staatsbosbeheer heeft in 2018 en 2019 herstelmaatregelen uitgevoerd in het Kootwijkerzand. Om te voorkomen dat het gebied dichtgroeit, zijn mossen en grassen verwijderd. Daarbij is een bovenlaag van 5 tot 6 cm verwijderd. Het werk is zo uitgevoerd dat het zand snel weer gaat stuiven. De komende jaren zullen dit soort ingrepen waarschijnlijk vaker worden doorgevoerd. Soms met machines, soms kleinschaliger: dan wordt zelfs met de hand geplagd of worden dennetjes uit de grond getrokken. Aan het beheer ligt een onderzoek van de Wageningen Universiteit ten grondslag.

"Het Kootwijkerzand bij Kootwijk is het grootste stuifzandgebied van West-Europa, in totaal 750 hectare groot. Ruim 120 jaar geleden bij het herbebossen van de woeste zandgronden is het gebied aangewezen als natuurreservaat. Er hadden zich hier unieke flora en fauna ontwikkeld in het stuivende zand. Onder andere dankzij deze stuifzanden heeft de Veluwe een Natura 2000 status. Maar het gaat niet zo goed met het open stuifzand. Door te veel stikstof en niet ingrijpen is het stuifzand voor een groot deel dichtgegroeid. Daardoor hebben de planten en dieren die van stuifzand houden het moeilijk. En dus gaan we vanaf nu weer flink aan de slag om het zand stuivend te maken.

Stikstof. Zonder ingrijpen wordt uiteindelijk elk type natuur bos. Dat heet successie. De afgelopen 20 jaar zijn open natuurgebieden steeds verder dicht gegroeid, meldde het CBS in november 2020 nog. Maar hier speelt ook de stikstofproblematiek mee. Door te veel stikstof die als een soort neerslag in het gebied terecht komt, heeft tankmos of ‘Grijs kronkelsteeltje’ grote delen van het stuifzand vastgelegd. Dit uitheemse mos woekert en de verschillende flora en fauna die afhankelijk zijn van stuivend zand hebben het nakijken. Daarom moet het mos met een kraan worden verwijderd en afgeplagd. Herstel. In 2019 hebben we al 38 hectare in het westelijke deel hersteld. In 2020 (tot februari 2021) voeren we herstelwerkzaamheden uit in het zuidoostelijke deel van het gebied en zal een zelfde oppervlakte worden geplagd. We gaan jonge bomen en prunus verwijderen en vervolgens het dichtgegroeide stuifzand afplaggen.

Bovenlaag. De geplagde bovenlaag blijft in het gebied. Van de werkzaamheden in 2019 hebben we geleerd dat tankmos snel verteerd en het fijne zand heeft een functie in het stuiven. Het geplagde zand wordt in oorspronkelijke laagtes en duinen in het gebied verwerkt. De komende jaren blijven we nog druk met natuurherstel op het Kootwijkerzand bij Kootwijk. Tot 2027 werken we steeds op een ander deel van het stuifzand. Vogels als boompieper, tapuit, boomleeuwerik en insecten als sneeuwspringer, kleine heivlinder of de lentevuurspin en met hen nog vele andere dieren profiteren daarvan. Zij zijn afhankelijk van een samenhang van verschillende vegetatietypen samen met stuifzand." (bron: Staatsbosbeheer, november 2020)

Faunapassage. In maart 2018 is Faunapassage Kootwijkerzand opgeleverd. ProRail heeft deze gigantische passage samen met aannemer Mobilis - Hegeman gebouwd. De faunapassage ligt over de A1 en de spoorlijn Amersfoort-Apeldoorn tussen Stroe en Kootwijk en verbindt grote bos-, heide- en stuifzandgebieden op de Midden- en Noord-Veluwe. Dieren, groot en klein, zeldzaam en minder zeldzaam, zullen er gebruik van maken, zoals das, boommarter, edelhert, wild zwijn en diverse vleermuizen, reptielen, insecten, loopkevers, vlinders, spinnen en sprinkhanen. De faunapassage is aanvankelijk nog een onbegroeide zandvlakte, maar binnen een paar jaar zal dat veranderd zijn in een groene oase. In totaal is er 5 hectare nieuwe natuur toegevoegd. De passage bestaat uit een brug over de A1 én een doorgang onder het spoor Apeldoorn-Amersfoort. Daarmee is het een van de grootste passages van Nederland. De brug over de A1 is 50 meter breed; de doorgang onder het spoor 15 meter. Op de site van ProRail kun je enkele filmpjes van de passage bekijken.

120.000 kuub zand is aangevoerd om de faunapassage aan te leggen. Dat zijn ruim 7.000 vrachtwagens vol. Voor het dak van het ecoduct zijn 104 betonnen liggers over de snelweg gelegd, van ieder 28 meter lang. Op de liggers is een betonnen vloer gestort met een breedte van 50 meter. Hier bovenop is een leeflaag van zand aangebracht, zodat er planten op de natuurbrug kunnen groeien en de dieren niet merken dat ze over een betonnen brug lopen. Er is 2,5 kilometer aan wildrasters geplaatst, om het wild goed naar de faunapassage te geleiden. De aanleg van de passage heeft ca. 1,5 jaar geduurd.

Uitkijktoren. In 2017 is de vernieuwde uitkijktoren op het Kootwijkerzand gereed gekomen. Hij heet De Zandloper en is 12 meter hoog.

- Jarenlang heeft regelmatig een edelhert door de dorpskern van Kootwijk gestruind, op zoek naar eten. Inwoners hadden het - volgens het AD - 'bekendste hert van de Veluwe' de naam Teun gegeven. Sommigen noemden hem Terror Teun, omdat hij weleens moestuintjes plunderde, maar bij de meeste dorpelingen was hij heel geliefd. Sommigen legden appeltjes voor hem neer. Een inwoonster vond het kadaver van Teun in september 2017 in haar achtertuin. Hij is 15 of 16 jaar oud geworden en volgens de boswachter een natuurlijke dood gestorven. De romp is op een rustig plekje in het bos gelegd en door raven, vliegen en andere insecten opgegeten. Teun had een prachtig gewei. De boswachter gaat in overleg met de gemeente kijken of en waar dit een mooi plekje in Kootwijk kan krijgen, ter herinnering aan dit beroemde 'dorpshert'. (bron en voor nadere informatie w.o. een video, zie AD, 19-9-2017)

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Kootwijk, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Lokale links: - Lokale links m.b.t. Kootwijk.

- Belangenorganisatie: - Kootwijk Vooruit, opgericht in 1946, fungeert als dorpsraad en organiseert door het jaar heen ook allerlei activiteiten voor de inwoners zoals Nieuwjaarsreceptie, Paaseieren zoeken, Koningsdag, Burendag, Opschoondag en Sinterklaas. "Er is altijd een groot percentage van de Kootwijkers lid geweest van de vereniging. Tijdens een ledenvergadering in april 1958 werd het bestuur erop gewezen dat enkele nieuwe inwoners nog geen lid waren en dat daaraan iets moest worden gedaan! De ledenvergaderingen worden traditioneel goed tot zeer goed bezocht. Boze tongen beweren wel eens dat dit ook ligt aan de gratis verstrekking van consumpties, een traditie die dateert uit het begin van de jaren vijftig. De tijdens deze vergaderingen behandelde onderwerpen waren altijd al veelsoortig. Zo ging het in het verleden over de droevige kwaliteit van de wegen, de straatverlichting, puzzelritten voor fietsers en bromfietsers enz. Kijkend naar de huidige onderwerpen kunnen we op z'n Engels uitroepen: What's new? Het heeft lang geduurd totdat alle huizen in Kootwijk en omgeving op het electriciteitsnet waren aangesloten, wat een lid van de vereniging in 1947 deed verzuchten dat er in enkele kippenhokken al elektrisch licht brandde, terwijl sommige mensen het nog met petroleum moesten doen!"

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Kootwijk.

Reactie toevoegen