Status

- Kollum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 2018 gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland. Het was de hoofdplaats van die gemeente.

- Onder het dorp Kollum vallen ook een klein deel van de buurtschap Dokkumer Nieuwe Zijlen en de buurtschappen Kollumer Aldsyl, Leechlân, Ter Lune (deels) en Zevenhuzen.

Naam

Oudere vermeldingen
Waarschijnlijk 822-ca. 825 kopie 1150-1158 Colleheim, 944 kopie 1150-1158 Colheim, 1383 to Collum, 1399 te Kolme, 1472 Kollum.

Naamsverklaring
Samenstelling van heem 'woonplaats, woning' en de persoonsnaam Kolle, dus 'woonplaats van Kolle'. In dit geval wordt uitgegaan van een persoonsnaam in onverbogen vorm. Een zwakke genitief luidde in de 9e eeuw nog wel Collan*.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Ligging

Het dorp Kollum ligt O van de dorpen Oudwoude en Triemen, ZO van de dorpen Westergeest en Ee en de stad Dokkum, Z van het dorp Engwierum, ZW van de dorpen Kollumerpomp, Warfstermolen en Munnekezijl en het Nationale Park Lauwersmeer, W van de dorpen Burum en Pieterzijl, WNW van het dorp Visvliet, NW van het tweelingdorp Gerkesklooster-Stroobos, N van het dorp Buitenpost en NO van de dorpen Twijzel, Kollumerzwaag, Twijzelerheide, Zwagerbosch en De Westereen.

Statistische gegevens

In 1840 omvat het dorp Kollum 344 huizen met 2.063 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.200 huizen met ca. 5.500 inwoners.

Geschiedenis

Kollumer oproer
Het Kollumer Oproer vond plaats op 3 en 4 februari 1797. Het betrof een opstand tegen het patriottische bestuur van Nederland in de Bataafs-Franse Tijd. Het kan beschouwd worden als een daad van vrijheidszin. Volgens een hardnekkige mythe zou het een daad van Oranjeliefde betreffen, maar dit klopt niet. Het oproer werd veroorzaakt door een verzet tegen de dienstplicht en burgerbewapening, op 13 september 1796 door het nieuwe bewind ingesteld. Een van de gehoorde leuzen was: Liever dood dan een slaaf van Napoleon! Het begon allemaal met een oproep van de autoriteiten op 18 januari 1797. De inwoners van Kollumerzwaag werden opgeroepen om na te gaan wie dienst zou kunnen doen in de ‘burgerwapening’. Op zaterdag 28 januari gebeurde hetzelfde in Burum. Een van de opgeroepenen, Abele Reitzes, riep toen hij van de militaire keuring terugkwam luidkeels ‘Oranje boven!’ Kort erna werd hij opgepakt en belandde hij op 2 en 3 februari in de cel. Hij kwam vast te zitten in het Rechthuis van Kollum.

De bedoeling was dat Reitzes naar Leeuwarden zou worden overgebracht. Daarop sloeg de vlam in de pan. Een grote groep mensen trok richting Kollum om Reitzes uit de gevangenis te halen. De opstandelingen werden door de patriotten gearresteerd. De straffen die ze kregen waren niet mals. Twee personen kregen de doodstraf. Beide mannen werden onthoofd. Andere personen kregen veelal een hoge geldboete, een flinke afranseling met de gesel, gevangenisstraf en/of moesten richting het tuchthuis. (bron en voor nadere informatie zie Historiek.net) In 2019 is in het dorp, geïnspireerd door deze gebeurtenissen, het openluchtmuziektheaterstuk 'Salomon - Het Kollumer Oproer' opgevoerd, naar een script van Dick van den Heuvel. De regisseur was Steven de Jong, hoofdrolspelers waren o.a. Syb van der Ploeg en Meriyem Manders.

Vondst tunnel tussen rechtshuis en kruitopslag
Onder de brug in de Voorstraat is in 2019 een toegangspoort naar het voormalige rechtshuis gevonden. De 400 jaar oude trap lag verscholen onder een laag beton. De vondst kwam aan het licht tijdens werkzaamheden gericht op het herstel van de Diepswallen in oude staat en de bouw van een nieuwe brug. De vorige brug, die in 1972 is aangelegd, is vervangen door een exemplaar dat op de honderden jaren oude grondvesten van de allereerste brug is gebouwd. Tijdens die werkzaamheden vonden de bouwvakkers achter een dichtgemetseld oppervlakte de verborgen trap. Het is een bewijs dat Kollum rond 1790, toen de trap werd gebouwd, een levendige kadehandel kende. Het dorp lag toen op de populaire vaarroute Leeuwarden-Groningen. Er bestonden wel verhalen over een ondergrondse tunnel tussen het rechtshuis en de kruitopslag. Maar zoals ze in het Kollums zeggen: ‘Alles wat op ‘e piip sein wurdt, moast net leauwe’. Het verhaal over een verborgen ingang naar het rechtshuis blijkt dus te kloppen. De muur richting de kelders van het rechtshuis is dichtgemetseld. In die kelders zaten vroeger cellen. Tegenwoordig is het de opslag van dierenspeciaalzaak Numan. De trap is goed geconserveerd en is afgedekt met een houten deur.

- Kollumer Museum Mr. Andreae is gevestigd in het voormalige postkantoor van Kollum. In dit museum kun je alles te weten komen over de geschiedenis van (de kernen in) de gemeente Kollumerland c.a. De oudheidkamer heeft een vaste collectie objecten die het leven en werken van inwoners van Kollumerland omstreeks 1900 laat zien. Je vindt er o.a. oude ambachten (kuiperij, timmermanswerkplaats, goud- en zilversmid, rietdekker, klompenmaker), dienstbodekamer, stijlkamer, fotoatelier, religieuze objecten, kostuumafdeling, verzameling vaandels, bibliotheek en fotoarchief.

Recente ontwikkelingen

- In 2018 is Campus Kollum gerealiseerd, een nieuw gebouwd complex dat onderdak biedt aan dorpshuis De Colle, de bibliotheek, OSG Piter Jelles en het Lauwers college.

- Het project ‘Kollum Watersportdorp’ geeft een belangrijke impuls aan het dorp om zich als regionaal centrum verder te ontwikkelen op het gebied van watersport, als wisselplaats en toegangspoort tot het Lauwersmeergebied en de Waddenzee. Het project maakt de cultuurhistorische kern bereikbaar en aantrekkelijker voor (vaar)toeristen.

- In 2018 zijn de verzakte Oosterdiepswal en Westerdiepswal in het hart van Kollum hersteld. Ook is de Sylsterryd verbreed, is er een brug verhoogd en is er een extra brug aangelegd. De gemeente had ingeschat dat aannemers deze klussen voor 1,5 miljoen euro zouden kunnen klaren, maar dat bleek niet het geval; de gemeenteraad moest er 4,5 ton extra voor toekennen.

Bezienswaardigheden

- Kollum heeft 35 rijksmonumenten.

- Molen Tochmaland is in 1893 in Kollum opgebouwd om de toen nieuwe polder Tochmaland droog te malen. Even later is dicht bij de molen een molenaarswoning gebouwd. De molen is sinds 2011 eigendom van Stichting Erfgoed Kollumerland en Nieuwkruisland.

Voormalig raadhuis
Het imposante rijksmonumentale pand op Voorstraat 46 is een in 1808 voor W.H. van Sytzama gebouwd herenhuis. Vandaar dat er ook nog 'Huize Sytzama' op de gevel staat. Sinds 1895 was het in gebruik als raadhuis. Exploitanten Wierd Visser en Willem Thies beogen hier in maart 2022 Grand Café WALD te openen. Daartoe is gedurende het jaar 2021 flink gerestaureerd en verbouwd. Alleen de stukadoor heeft al vele weken in het pand gezeten om de authentieke plafonds weer in piekfijne staat te krijgen. Het is de bedoeling dat er ook een 'huiskamer' in het gebouw wordt gerealiseerd. Daarvoor is onder meer Stichting Huiskamer Kollum in het leven geroepen. Visser en Thies willen tevens de verbinding zoeken met de naastgelegen locatie van zorginstelling Talant. Mogelijk kunnen cliënten van Talant een gedeelte van de dag in het Grand Café aan de slag. Zie ook deze video waarin de exploitanten e.e.a. toelichten.

- De rijksmonumentale villa Westenstein (Van Limburg Stirumweg 18) staat aan het westelijk uiteinde van de historische oost-west lopende hoofdas van Kollum, met de hoofdingang georiënteerd op de bocht naar het zuiden die de Van Limburg Stirumweg hier maakt. Hierdoor staat het huis op een kruispunt van meerdere zichtlijnen vanaf de openbare weg. De villa staat vrij noordelijk op een groot driehoekig terrein, waarvan de onderste punt een vernieuwde tuinaanleg vormt. Voor het huis ligt een cirkelvormige oprijlaan met een oprit vanaf het zuiden, via een giet- en smeedijzeren inrijhek over een dam; het terrein is nog deels omgracht. De villa is in 1878/79 gebouwd in opdracht van H. Eskes, de toenmalige dijkgraaf en wethouder van Kollumerland, naar een ontwerp van H.H. Kramer in een Eclectische stijl, waarin Classicistische en Neo-Renaissance elementen zijn verwerkt.

Westenstein is zo genoemd als tegenhanger van het uit 1829 stammende Oostenstein, een villa aan het oostelijke uiteinde van de hoofdas van Kollum. Westenstein was sinds 1964 in gebruik als onderkomen van de dienst Gemeentewerken van Kollumerland. In 1977 is het geheel gerestaureerd naar de originele vorm; een aanbouw tegen de westgevel uit 1977 is bescheiden uitgevoerd en via een tussenlid verbonden met het historische gedeelte zodat het monumentale karakter van de villa is behouden. Op de dakschilden zijn enkele nieuwe dakkapellen aangebracht. Deze zijn groter dan de originele dakkapellen maar in een stijl die aansluit bij de villa. De aanbouw en enkele lage gebouwen die achter de villa staan zijn nieuw en vallen buiten de bescherming van rijkswege. De dam is geheel vernieuwd; het inrijhek is gerestaureerd. Westenstein wordt vermoedelijk medio 2020 door de gemeente verkocht.

In de vijver voor villa Westenstein en het naastgelegen gemeentehuis staat een eendenkorf. Die was anno 2018 nodig aan vervanging toe. En zo geschiedde. Wat je er niet aan kunt zien, is dat alle vier de toen nog DDFK-gemeenten hier een rol in spelen; de eendenkorf is geschonken door Douwe Steensma, inwoner van Kollum, destijds gemeente Kollumerland c.a., hij is gemaakt door de heer Van der Valk uit de gemeente Dantumadiel, het riet is afkomstig uit destijds gemeente Dongeradiel en de eendenkorf wordt bij elkaar gehouden door sisal (Filipijns) dat is gebruikt om een pak stro, afkomstig uit destijds gemeente Ferwerderadiel te binden. Zo te zien aan de foto's onder deze link heeft wethouder Jelle Boerema 'een nat pak gehaald' door de eendenkorf persoonlijk te installeren.

- Landgoed Philippusfenne is ook wel bekend als het notarishuis. Huis en tuin zijn in 1847 gesticht. De tuin is aangelegd in de romantische landschapsstijl die rond 1750 kwam overgewaaid uit Engeland. Het ontwerp is van de bekende tuinarchitect Lucas Pieters Roodbaard, die o.a. ook de Prinsentuin in Leeuwarden ontwierp. In tegenstelling tot de daarvoor populaire Franse, strakke, Versaille-achtige stijl, was het ideaal van de landschapsstijl een zo natuurlijk mogelijke tuin, met grasvelden omringd door slingerende paadjes, kleine boomgroepen en mooie doorkijkjes. Omdat stinzenplanten relatief eenvoudig verwilderen, passen zij prachtig bij dit natuurlijke ideaal. Beeldbepalend zijn de prachtige oude bomen, waaronder beuken, eiken, een moerascipres en notenboom. In het vroege voorjaar bloeit daaronder de stinzenflora uitbundig. In de zomer nemen strakgemaaide gazons de plaats in van de bol- en knolgewassen en is de sfeer totaal anders. Het statige huis gecombineerd met de prachtige tuin met vele oude bomen maakt dit tot een uniek plekje in de dorpskern van Kollum. De tuin is in maart en april te bezichtigen, uitsluitend via telefonische afspraak met de familie Lutz.

- Gevelstenen in Kollum.

Evenementen en activiteiten

- Het gebouw Oostenburg biedt naast het Kollumer Museum ook onderdak aan Filmhuis Kollum. Het programma is gebaseerd op goede films voor een betaalbare prijs in een prettige ambiance. Om de twee weken vertonen ze op vrijdagavond een kinderfilm en een familie- of volwassenenfilm. De sfeervolle maar niet zo grote zaal heeft slechts 34 zitplaatsen en is daarom regelmatig uitverkocht. Geregeld wordt het Filmhuis bezocht door feestende jarige kinderen met al hun vriendjes en vriendinnetjes. Je kan met een groep voor een zeer lage prijs naar een leuke film in een gezellige sfeer en je hoeft er niet voor naar de stad. Voor een redelijke prijs kan er in de pauze drinken, snoep en chips worden gekocht aan de bar.

- Kollumer Katdagen (weekend in april).

- Kollumerkatloop (op een vrijdag in april).

- Pogingen vanuit de socialistische beweging om begin 20e eeuw de monarchie omver te werpen, leidden in Noordoost-Fryslân tot de oprichting van verschillende oranjeverenigingen. Zo is in 1918 na het eind van de Eerste Wereldoorlog Oranjecomité Kollum opgericht. In 2018 hebben ze het 100-jarig bestaan met extra feestelijkheden gevierd. Een tradtitioneel onderdeel, het comité noemt het zelfs 'het fundament van Koningsdag' in het dorp, is de traditionele aubade voor de burgemeester. Vanaf 2019 kan dat niet meer, omdat in 2019 de fusiegemeente Noardeast-Fryslân ontstaat en de aubade voor de burgemeester dan alleen nog in Dokkum plaatsvindt. Maar de aubade in het dorp bijft doorgaan, zij het dan in een andere vorm. Constante factor bij de aubade is Brassband Wilhelmina, die al sinds de eerste aubade in 1918 jaarlijks van de partij is. In 2016 waren alleen Jettie Teenenga en Minke van der Veen nog over als bestuur van het Oranjecomité, en hing het voortbestaan even aan een zijden draadje. Maar van opheffing kon geen sprake zijn, want "anders komt er een nieuw Kollumer Oproer", stelde Teenenga gekscherend in het gelinkte interview in de LC. Gelukkig is het comité nadien weer uitgebreid. Bovendien kunnen ze bij de jaarlijkse Oranjecollecte altijd rekenen op de trouwe hulp van ca. 70 collectanten.

- Ooit was Kollum bijna een stad geweest. Daarom was er sinds 2015 op een zaterdag begin september de 'Twaalfstedentocht'. Deelnemers voeren met rubberboten en andere opblaasbare objecten een route door het historische dorpscentrum. Onderweg passeerden ze 12 ludieke stempelposten. Voor een indruk van hoe het eraan toeging, zie de Videoreportage Twaalfstedentocht 2017. Kennelijk is het daarna niet meer geweest, want van na 2017 kunnen wij er op het internet niets van vinden.

Natuur en recreatie

Kringloop
"Raderwerk is een kringloop zonder winstoogmerk en is gericht op de zorg voor het milieu en de zorg voor mensen. Mensen die op zoek zijn naar een dagbesteding of werkervaring op willen doen worden bij ons begeleid en opgeleid. Het ontdekken van je talenten en het ontwikkelen van werknemersvaardigheden staan hierbij centraal. Op deze manier helpt Raderwerk mensen op weg naar zelfstandig leven, wonen en werken. Raderwerk is onderdeel van stichting WerkPro. WerkPro is er voor mensen die graag willen werken en daarbij wat ondersteuning nodig hebben. De werkbedrijven van WerkPro zijn dan ook niet gericht op winst. Door spullen te kopen en in te brengen bij Raderwerk draag jij bij aan het voortbestaan van Raderwerk en een fijne leer- en werkplek voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Raderwerk kringloop vind je in Kollum en Buitenpost. In onze winkels vind je een ruime sortering van betaalbare en gebruikte spullen. Van serviesgoed tot huishoudelijke apparaten en van meubels tot kleding. Elke week wisselt het aanbod. Kom zelf het huidige assortiment bewonderen!"

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Kollum, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Kollum (online te bestellen).

Links / voorzieningen / verenigingsleven

- Algemeen: - Site van en over Kollum, van ondernemersvereniging HIM.

- Nieuws: - Nieuws uit Kollum en omgeving.

- Belangenorganisatie: - "Plaatselijk Belang Kollum vertegenwoordigt de dorpsgemeenschap naar gemeentelijke en andere instanties. Zij stelt zich tot doel dat de leefbaarheid in het dorp zo optimaal mogelijk blijft. Zij probeert zoveel mogelijk voorzieningen in het dorp te krijgen c.q. te houden. Ook zet zij zich in voor woningbouw, de verbetering van de wegen en de verlichting etc. Kortom voor alle zaken die het dorp leefbaar houden of maken. Doelstelling: zich zonder politieke bedoelingen in te zetten voor de maatschappelijke en materiële belangen van het dorp en zijn inwoners; het versterken van het sociaal-culturele leven waar dat mogelijk en gewenst is; het versterken van de dorpsgemeenschap. Plaatselijk Belang Kollum beschikt over een dorpsbudget Sociale Vernieuwing. Dit budget is door de gemeente beschikbaar gesteld, maar Plaatselijk Belang moet voor het verstrekken van deze gelden jaarlijks achteraf wel verantwoording aan de gemeente afleggen. Het dorpsbudget is bedoeld voor activiteiten ter verbetering van de leefbaarheid in het dorp, bijv. het ondersteunen van activiteiten die niet rechtstreeks voor subsidie in aanmerking komen, maar waaraan wel hoge prioriteit wordt gegeven binnen onze dorpsgemeenschap. In principe kan elke vereniging, club of groepering een aanvraag indienen, mits er wordt voldaan aan de voorwaarden."

- Buurtverenigingen: - Buurtvereniging Ermeline. - Buurtvereniging Molenhoek.

- Muziek: - Rond 1900 worden er veel muziekverenigingen opgericht. In Veenklooster komt een korps, in Zwaagwesteinde en Kollumerzwaag, en in Kollum komt zelfs een tweede muziekkorps, want er was al een vereniging met de naam Euterpe. De naam van de vereniging werd Wilhelmina, naar de nieuwe koningin. Maar nu het geld nog; om tot een goede bezetting te komen moest er 700 gulden bijeen worden geharkt, in die tijd een enorm bedrag. De leden tastten diep in hun portemonnee, er werden zelfs aandelen verkocht. Er werd zo 200 gulden bij elkaar gesprokkeld. Uitgever T. Slagter was bereid om een lening van 500 gulden te verschaffen zodat er geld was om instrumenten te kopen. Gelukkig droeg Kollum het korps een warm hart toe, en kwamen er donateurs zodat de financiële situatie steeds beter werd. Wilhelmina ging gelijk voortvarend van start; binnen 1 jaar begeleidde het al de samenzang van de bidstond, en tijdens de Kerstdagen van 1900 werden er al uitvoeringen verzorgd in het dorp en in Ee, in samenwerking met Melodia uit Ee. In 1971 vertrekken 9 leden van de vereniging, o.a. naar Blaast de Bazuin uit Oudwoude, die de draad weer heeft opgepakt. Daarom is de voorheen fanfare sindsdien Brassband Wilhelmina.

- Zorg: - Zorgboerderij Elzenhiem.

- Bedrijfsleven / ondernemen: - "Onder het motto: 'Kollum daar komt wat uit!' heten we je van harte welkom in het winkelhart Kollum. HIM staat voor Handel Industrie en Middenstand en is een ondernemersvereniging waar ca. 60 winkels en bedrijven uit het dorp en omgeving bij zijn aangesloten. De HIM is er door ondernemers, voor ondernemers. De ondernemers van de HIM doen hun uiterste best om het zo aantrekkelijk mogelijk te maken om in het dorp te komen winkelen. Onze visie is dat middenstanders en ondernemers zich samen sterk maken voor een leefbaar en gezellig economisch klimaat. We proberen samen met andere verenigingen en overheden te komen tot een verdere ontwikkeling van ons woon-, leef- en winkelgebied. Samen een bruisend hart van Noardeast-Fryslân vormen is ons doel. Wil je lid worden van ondernemersvereniging HIM en profiteren van de voordelen? Je kunt je vrijblijvend laten informeren door hier je gegevens in te vullen. Wij nemen dan spoedig contact met je op."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Kollum en - idem Kerk.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)