Streken en regio's in Nederland

streken_en_regios_ngv_afdeling_twente_kopie.jpg

Men moet zich realiseren dat één geografische benaming op verschillende gebieden kan slaan qua indeling, zoals in het geval van Twente 1) de geografische regio, 2) het bestuurlijk samenwerkingsverband Regio Twente en 3) regionale afdelingen van instanties

Men moet zich realiseren dat één geografische benaming op verschillende gebieden kan slaan qua indeling, zoals in het geval van Twente 1) de geografische regio, 2) het bestuurlijk samenwerkingsverband Regio Twente en 3) regionale afdelingen van instanties

Met een zekere regelmaat wordt de redactie van Plaatsengids.nl gevraagd hoe ons land in streken of regio's is verdeeld. Ons antwoord daarop is altijd dat er niemand is die dat weet, ook - en wellicht zélfs - wij niet. Er is allereerst sowieso geen officiële lijst van en die is ook niet te maken, zo men dat zou willen. Veel streken die er vanouds in ons land waren, zijn namelijk qua naam geleidelijk in het gebruik aan het uitsterven, en anderzijds zijn recentelijk veel 'nieuwe streken en regio's' opgekomen. Soms naast, soms als opvolger van of deels overlappend met oudere regio´s. Het betreft vaak samenwerkingsverbanden op het gebied van bijvoorbeeld politiek, economie, natuur of toerisme en recreatie, die door het desbetreffende samenwerkingsverband als regio worden geprofileerd, en die vaak geleidelijk in gebruik raken als streek- of regionaam in bredere zin.

Sommige van die betrekkelijk recent gevormde regionale samenwerkingsverbanden, die als streeknaam in gebruik zijn geraakt, worden of zijn recentelijk alweer opgeheven. Soms gedwongen door recent gewijzigde wet- en regelgeving. Zo zijn de diverse Stadsregio's zich sinds 2015 aan het omvormen tot andere verbanden. Bijv. de stadsregio Haaglanden is in 2015 opgeheven en opgegaan in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag...

Een probleem hierbij is ook nog dat, als je tot een landelijk dekkend geheel van aansluitende en elkaar niet overlappende streken/regio's zou willen komen, iedere organisatie zijn eigen definitie/afbakening van een bepaalde streek of regio heeft. Eén streek of regio, qua naam, kan dus verschillende 'omvangen' hebben, afhankelijk van de organisatie 'door wiens bril je kijkt' (het Peelland is hier een voorbeeld uit vele van).

Daarnaast is het bij een aantal streken en regio's sowieso lastig om helder te krijgen wat de exacte grenzen van het gebied zijn, dus welke plaatsen er onder vallen. Bijvoorbeeld de streek Hoogeland in Groningen omvat delen van bepaalde gemeenten, maar wélke delen precies, hebben wij nog nergens kunnen ontdekken. En ook dat is maar één voorbeeld uit vele. Ander punt is dat sommige plaatsen onder meer regio's vallen. Neem bijvoorbeeld Alphen aan den Rijn, dat je tot maar liefst 4 regio's kunt rekenen: vanouds viel het altijd onder de streek Rijnland, een naam die slechts incidenteel nog wordt gebruikt. Tegenwoordig valt het onder de recenter in zwang geraakte streeknamen Holland Rijnland, Rijn- en Veenstreek en Groene Hart.

Het is vanuit een landelijke bril bekeken vaak wel begrijpelijk, maar niet handig dat allerlei soorten organisaties regionale samenwerkingsverbanden of afdelingen hebben en daarbij soms een eigen streeknaam of -afbakening hanteren, die deels overlapt, maar niet geheel, met andere soortgelijke streeknamen en samenwerkingsverbanden. In het ideale geval zou je dat landelijk eenduidig willen hebben, maar dat zal een kwestie van lange adem zijn. Hieronder enkele voorbeelden van de complexiteit van wat je wel of niet als 'streek' moet of kunt beschouwen:

Naast bijv. Rijnland dat tegenwoordig Holland Rijnland heet, en 't Gooi en de Vechtstreek die samen ook wel Gooi en Vechtstreek worden genoemd (behalve dan het Utrechtse deel van de Vechtstreek, wat daarbuiten valt), komen wij bijv. nog de volgende door slechts één of enkele instanties gehanteerde streeknamen in die omgeving tegen:
- Uitvaartorganisatie Monuta was voorheen in regio's verdeeld, waarbij ze als een van de regio's 'Rijn en Vechtstreek' hadden bedacht, die wij verder nog nergens zijn tegengekomen. Tegenwoordig hebben zij het land gewoon ingedeeld in provincies, waarbinnen je een plaats kunt selecteren. - We dachten eerst dat Installatiebedrijf Rhijn en Vechtstreek een tikfout was, maar het klopt: de eigenaar heet Jan van Rhijn. Dat vinden we dan wél weer leuk gevonden.
- Montessorischool Loenersloot is er blijkens hun logo voor de Vecht- en Angstelstreek, een streekaanduiding die wij verder nog nergens zijn tegengekomen.
- Ook Vereniging Vechtstreek en Venen (scholenkoepel) heeft een streeknaam bedacht die wij verder nog nergens hebben gezien. Getuige hun site betreft hun werkgebied de gemeenten De Bilt, Stichtse Vecht en De Ronde Venen.
Hier een aantal varianten met 'Rijn en Veen':
- (Landschapsontwikkelingsplan) Rijn- en Veenstreek (gem. Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem, Nieuwkoop).
- (Biljartdistrict) Veen- en Rijnstreek. Beslaat grotendeels hetzelfde gebied als de hiervoor vermelde Rijn- en Veenstreek. Alleen heeft het Biljartdistrict ook nog locaties in Weteringbrug (gem. Haarlemmermeer), Zoeterwoude, Aalsmeer, De Kwakel (gem. Uithoorn), De Hoef (gem. De Ronde Venen) en Oegstgeest.
- (Bibliotheek) Rijn en Venen (gem. Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem, Zoeterwoude).
- (Rabobank) Rijn en Veenstromen (gem. Woerden, De Ronde Venen, Bodegraven-Reeuwijk). De Rabobank blijkt sterk in het bedenken van nieuwe streeknamen, die zij soms ook alleen maar zelf gebruiken. Zo blijken ze in Overijssel ook een 'afdeling' Vaart en Veenstreek te hebben. Nergens op die site wordt verwoord wat het werkgebied is van die 'streek' (helaas lijden veel regionale afdelingssites van instellingen en bedrijven aan dat euvel...). Slechts door op een pagina 'vestigingen' te klikken, ontdekken we dat dit gebied grosso modo de regio omvat die tegenwoordig meestal Vechtdal wordt genoemd (om verwarring te voorkomen / op te lossen met de Vechtstreek in UT en NH), en Vaart zal dan wel staan voor Dedemsvaart (want ook dát wordt op de site niet uitgelegd).
- De Groene Venen wordt als kennelijke streeknaam gebruikt voor een netwerk van bibliotheken in de dorpen van de gemeenten Bodegraven-Reeuwijk, Waddinxveen en Zuidplas, en blijkt ook de naam te zijn van een huis-aan-huiskrant die alleen de gemeente De Ronde Venen beslaat, en van een natuur- en milieuvereniging die alleen de dorpen Vinkeveen en Waverveen beslaat...

En naast het Heuvelland, Mergelland en Krijtland, is er in zuidelijk Zuid-Limburg kennelijk ook nog een regio Carboonland... Althans de Scouting heeft in Zuid-Limburg een regio Carboonland. Ook bij De Zonnebloem in Zuid-Limburg heeft men recentelijk voor een gebied dat een deel van Parkstad en een deel van Heuvelland omvat, de regio Carboonland ingesteld.

En soms schudt een provincie ineens een 'nieuwe streek(naam)' uit de mouw, zoals Zuid-Holland in 2013 met 'Wijk en Wouden', die o.i. verder nergens gebruikt wordt.

Om toch tegemoet te komen aan de 'veelgestelde vraag' welke streken en regio's ons land kent, volgt hieronder een inventarisatie van streken en regio´s in ons land die hetzij betrekkelijk recent zijn ontstaan, hetzij al vanouds bekend zijn, maar doorgaans - tenzij anders vermeld - vandaag de dag nog 'in gebruik' zijn (in die zin dat bijvoorbeeld personen en instanties zeggen dat ze deel uitmaken van streek of regio X). Het gaat dus primair om huidige, min of meer gangbare streken en regio's. Onder de links vind je meer informatie over de streek of regio in kwestie. Bijvoorbeeld of het een puur geografische streek is, of een recenter onstane regio als regionaal samenwerkingsverband op bijvoorbeeld bestuurlijk, natuur- of recreatie-gebied.

Groningen
- Oude streeknamen, inmiddels buiten gebruik geraakt: Fivelingo, Hunsingo, Gorecht.

- Duurswold.

- Eemsdelta.

- Hoogeland.

- Kanaalstreek (deels ook in DR).

- Middag-Humsterland.

- Noord-Nederland (ook FR en DR).

- Noordoost-Groningen.

- Oldambt.

- Oost-Groningen.

- Regio Groningen-Assen (deels ook in DR).

- Veenkoloniën (deels ook in DR).

- Westerkwartier.

- Westerwolde.

Fryslân

- Het Bildt.

- Gaasterland.

- Noordoost Fryslân.

- Noardwest Fryslân.

- Stellingwerven.

- Trynwâlden.

- Waddengebied (deels ook in GR en NH).

- Zuidoost Fryslân.

- Zuidwest Fryslân.

Drenthe

- Drentse Monden.

- Hondsrug (deels ook in GR).

- Koloniën van Weldadigheid (deels ook in OV). Strikt geografisch gezien is dit geen streek, omdat de plaatsen die het betreft niet aaneengesloten aan elkaar liggen. Maar het wordt wel als een samenhangende toeristische 'regio' gepromoot.

- Veenkoloniën (deels ook in GR).

- Zuidoost Drenthe.

- Zuidwest Drenthe.

Overijssel

- Oost-Nederland is een regio die de provincies Overijssel en Gelderland omvat.

- IJsseldelta.

- IJsselzone (zie aldaar ook voor de regio's IJsseldelta en IJsselvallei) (deels ook in GL).

- Kop van Overijssel.

- Reestdal (deels ook in DR).

- Reggedal.

- Regio Zwolle (deels ook in DR, GL en FL).

- Salland.

- Twente.

- Vechtdal.

Gelderland

- Oost-Nederland is een regio die de provincies Overijssel en Gelderland omvat.

- Achterhoek.

- Betuwe (waarbinnen de regio's Neder-Betuwe en Over-Betuwe en tegenwoordig ook Tielerwaard, waarvoor zie hieronder bij de T).

- Bommelerwaard.

- Gelderse Vallei (deels ook in UT). De samenwerkende gemeenten profileren zich tegenwoordig ook, vooral op economisch gebied, als Regio Food Valley.

- Land van Maas en Waal.

- Liemers.

- Regio Arnhem Nijmegen.

- Rijk van Nijmegen.

- Rivierenland (deels ook in NB, UT en ZH).

- Stedendriehoek / Cleantech Regio.

- Tielerwaard.

- Veluwe.

Utrecht

- Eemland.

- Kromme Rijnstreek.

- Lopikerwaard.

- Utrechtse Heuvelrug.

- Vechtstreek (deels ook in NH).

- Zuidoost Utrecht.

Noord-Holland

- Amstelland.

- 't Gooi.

- Gooi en Vechtstreek.

- IJmond (voorheen Midden-Kennemerland).

- Kennemerland.

- Kop van Noord-Holland.

- Laag Holland.

- Metropoolregio Amsterdam (deels ook in FL).

- Regio Alkmaar (voorheen Noord-Kennemerland).

- Waterland.

- West-Friesland.

- Zaanstreek.

- Zuid-Kennemerland.

Zuid-Holland

- Alblasserwaard.

- Bollenstreek, ook wel Duin- en Bollenstreek.

- Delfland.

- Drechtsteden.

- Groene Hart (deels ook in UT en NH).

- Haaglanden.

- Hoeksche Waard.

- Holland Rijnland.

- Hollandse Plassen (deels ook in UT en NH) wordt sinds 2015 als toeristische streek 'op de kaart gezet'.

- IJsselmonde.

- Krimpenerwaard.

- Het buitengebied in het W van het Groene Hart, omsloten door (met de klok mee) Zoetermeer, Leidschendam, Voorschoten, Leiden, Leiderdorp en Alphen aan den Rijn, wordt tegenwoordig (toeristisch) 'op de kaart gezet' als streek 'Land van Wijk en Wouden'.

- Metropoolregio Rotterdam Den Haag.

- Midden-Holland.

- Rijn- en Veenstreek.

- Rijnland.

- Schieland.

- Vijfheerenlanden.

- Voorne-Putten.

- Zuid-Hollandse Eilanden.

Zeeland

- Walcheren.

- Zeeuws-Vlaanderen.

- Zuid-Beveland.

- Zuidwestelijke Delta (deels ook ZH en NB).

Noord-Brabant
Noord-Brabant wordt vandaag de dag (bijv. qua gemeentelijke samenwerkingsverbanden) verdeeld in 4 hoofdregio's, te weten:

- West-Brabant.

- Hart van Brabant (voorheen Midden-Brabant).

- Noordoost-Brabant.

- Zuidoost-Brabant, die zich als samenwerkingsverband van de gemeenten op het gebied van bijv. economie en infrastructuur, ook profileert als Metropoolregio Eindhoven..

Daarnaast / daarbinnen is sprake van nog een aantal kleinere (sub)regio's, te weten (op alfabetische volgorde):

- Amerstreek.

- Baronie en Markiezaat.

- Dongemond.

- Het Groene Woud.

- Kempen.

- Land van Cuijk (deels ook in LB).

- Land van Heusden en Altena.

- Langstraat.

- De Maashorst.

- Peelland.

- En dan is er nog het samenwerkingsverband van 5 grote steden, genaamd BrabantStad, dat je ook in zekere zin als een regio kunt zien.

Vroeger was er een streek Maasland of Maaskant. Deze omvatte de hoofdstad Oss en een aantal kernen N, W en Z daarvan. Deze naam is vandaag de dag niet gangbaar meer (hij wordt nog maar incidenteel door instanties gebruikt om deze regio mee aan te duiden), daarom hebben wij er geen pagina van gemaakt.

De streeknaam Maasvallei is niet eenduidig afgebakend. Zo is er het IVN afd. De Maasvallei, dat de Brabantse gemeenten Boxmeer en Sint Anthonis omvat. En is er de site Maasvallei.net voor bedrijven in die streek, die daar zo te zien naast de hierboven genoemde gemeenten ook nog de Brabantse gemeenten Cuijk en Grave omvat, plus Noord-Limburg. En is er een Woningstichting Maasvallei in... Maastricht. En is er een RivierPark Maasvallei dat zo te zien het gebied van en rond de Grensmaas tussen Maastricht en Roosteren omvat. Kortom de naam Maasvallei is een niet eenduidig af te bakenen gebied waar allerlei instanties allemaal iets anders onder verstaan. Wij hebben er geen pagina van gemaakt, omdat het dus geen algemeen gangbare, enigszins eenduidig af te bakenen streeknaam is.

Limburg

De provincie Limburg is verdeeld in de hoofdregio's Noord-Limburg, Midden-Limburg en Zuid-Limburg, waarbinnen zich deels ook weer regio's bevinden. Wij vermelden e.e.a. hieronder:

Noord-Limburg.

Midden-Limburg, met daarin de regio's:

- Roerstreek.

- Het Maas- en Swalmdal, dat deels ook in Noord-Limburg ligt.

Zuid-Limburg, met daarin de regio's:

- Heuvelland, met daarbinnen het Mergelland en het Krijtland.

- Parkstad (vanouds heette dit Oostelijke Mijnstreek).

- Westelijke Mijnstreek.

Soms komen wij de naam Maasdal tegen. Soms duidt dat, middels het doorzoeken van de site in kwestie - veel regionale sites melden helaas zelden welk gebied zij precies onder hun regio verstaan - op een gebied in Noord-Limburg, soms in Midden-Limburg, soms in Zuid-Limburg, en soms in heel Limburg. In de meest ruime definitie doelt men ermee op het hele 'dal' aan weerszijden van de Maas in de provincie Limburg. Maar omdat ook hier - net als bij het begrip Maasvallei in Brabant en deels Limburg - iedere instantie er zo zijn eigen definitie van heeft, is het geen enigszins eenduidig af te bakenen streek en hebben wij er daarom ook geen pagina van gemaakt.

Landelijke informatieve websites over streken en regio's

- "Hoe is momenteel de kwaliteit van leven in de verschillende Nederlandse regio’s? Hoe groot zijn de onderlinge verschillen? En in welk opzicht kan de kwaliteit van leven voor de mensen in die regio’s worden vergroot? Om deze vragen te beantwoorden heeft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in samenwerking met Telos het dashboard ‘Hoe is het leven in jouw regio?’ ontwikkeld. Het is een interactieve website die de verschillende dimensies van de kwaliteit van leven op regionaal schaalniveau inzichtelijk maakt. Deze website is een eerste stap in de monitoring van de brede welvaart op regionaal niveau, waarbij de kwaliteit van leven in het ‘hier en nu’ in beeld wordt gebracht. De komende jaren werkt het CBS in samenwerking met het PBL aan een uitbreiding van de regionale monitoring van brede welvaart. Daarin zal naast de kwaliteit van leven in het hier en nu ook worden gekeken naar de consequenties daarvan voor de welvaart van latere generaties of die van mensen elders (brede welvaart ‘hier en nu’, ‘later’ en ‘elders’).

PBL onderzoeksprogramma Regio Deals
Het dashboard draagt bij aan een onderzoeksprogramma dat het PBL in de periode 2019 tot 2022 uitvoert op verzoek van het ministerie van LNV, aansluitend bij het beleid gericht op de Regio Deals; beleid waarin Rijk en regio gezamenlijk werken aan nieuwe, concrete oplossingen rond regionale opgaven ten behoeve van de brede welvaart.

Inzicht in regionale verschillen
‘Hoe is het leven in jouw regio?’ maakt regionale verschillen en regionale ontwikkelingen op een visueel aantrekkelijke en goed leesbare manier inzichtelijk. Per regio is in een zogenoemd regioprofiel te zien waar die regio sterk in is, en wat de minder sterke punten zijn in vergelijking met het gemiddelde in Nederland. Naast economie en arbeid gaat het hier ook om gezondheid, onderwijs, wonen, veiligheid, milieu, toegang tot voorzieningen, samenleving en subjectief welzijn. Hoe staat het bijvoorbeeld met de verkeersveiligheid, de woonomgeving, maar ook met de gezondheid en eenzaamheid onder inwoners? Ook is te zien hoe elke regio per indicator ‘scoort’ ten opzichte van andere regio’s. In het regioprofiel staan 11 thema’s die van invloed zijn op de kwaliteit van leven. Voor elk thema zijn indicatoren geselecteerd, 48 in totaal. Naast het regioprofiel laat de website zien hoe elke regio per indicator ‘scoort’ ten opzichte van andere regio’s. Daarnaast laat het dashboard per thema en indicator de ontwikkeling in de afgelopen 5 jaar zien.

Regionaal beleid voor brede welvaart
Het dashboard ‘Hoe is het leven in jouw regio?’ is vooral bedoeld voor beleidsmakers en onderzoekers die met regionale beleidsprogramma’s en regionale vraagstukken bezig zijn. Door brede welvaart op regionaal niveau te beschouwen kan effectiever beleid worden gemaakt. Op basis van de informatie in het dashboard kan lokaal en regionaal beleid bijvoorbeeld zien welke onderwerpen meer en minder aandacht verdienen als men achterstanden wil wegwerken. Ook kan de website helpen om te bekijken waar bepaalde sectorale opgaven samenvallen." (bron: Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), 11-12-2019)