Kleine kernen 'op de kaart'

harssens_plaatsnaambord.jpg

1. De helft van de 4.000 buurtschappen - en dus woonplaatsen - in ons land heeft nog geen plaatsnaambordjes. Terwijl het toch een kleine moeite is en geen kapitalen kost. De gemeente Winsum bijv. heeft dat bij al haar 40 buurtschappen wél goed geregeld.

1. De helft van de 4.000 buurtschappen - en dus woonplaatsen - in ons land heeft nog geen plaatsnaambordjes. Terwijl het toch een kleine moeite is en geen kapitalen kost. De gemeente Winsum bijv. heeft dat bij al haar 40 buurtschappen wél goed geregeld.

achterhoek_markelo_bordje_nieuw.jpg

2. De Achterhoek ligt niet alleen in de Achterhoek, maar ook in Twente. ;-) Ook de gemeente Hof van Twente heeft in 2010 bij al haar buurtschappen fraaie plaatsnaamborden geplaatst, in een eigen vormgeving. Ziet er degelijk en strak uit.

2. De Achterhoek ligt niet alleen in de Achterhoek, maar ook in Twente. ;-) Ook de gemeente Hof van Twente heeft in 2010 bij al haar buurtschappen fraaie plaatsnaamborden geplaatst, in een eigen vormgeving. Ziet er degelijk en strak uit.

Vroeger meer dan 10.000 woonplaatsen, nu nog 'maar' 6.500
In de afgelopen eeuwen, en vooral in de 20e eeuw, zijn enkele duizenden plaatsen en plaatsnamen in ons land verdwenen. Door verstedelijking, die omliggende plaatsen heeft 'opgeslokt', door overstromingen, waarbij soms complete nederzettingen in het water zijn verdwenen, en door de almaar uitdijende infrastructuur zoals industrie, bedrijventerreinen, wegen, spoorwegen en kanalen. Vandaag de dag hebben wij nog ca. 6.500 plaatsen in ons land, verdeeld in 2.500 steden en dorpen en 4.000 buurtschappen. Circa een eeuw geleden waren dat er in totaal nog meer dan 10.000.

6.000 'kleine kernen'
Die plaatsen kun je ook verdelen in 500 grotere kernen (= meer dan 5.000 inwoners) en 6.000 kleine(re) kernen (zijnde de 2.000 dorpen met minder dan 5.000 inwoners, en de 4.000 buurtschappen, die meestal maar enkele tientallen tot hooguit een paar honderd inwoners hebben). Het doel van Plaatsengids.nl is om vooral die 6.000 kleine(re) kernen figuurlijk 'op de kaart' te zetten. Want dat was in de papieren en elektronische literatuur namelijk nogal een 'gat', dat wij met onze site dus hebben opgevuld.

Onbekend maakt onbemind, daarom de kleine kernen 'op de kaart'
Men staat namelijk - figuurlijk maar niet zelden ook letterlijk, we horen in die zin de Efteling nogal eens voorbij komen in de verkeersberichten - wél 'in de file' voor de grote plaatsen met hun grote attracties 'die je gezien / meegemaakt moet hebben'. Terwijl de kleine(re) kernen in allerlei papieren en internet-publicaties nogal eens worden vergeten of er met enkele regeltjes bekaaid afkomen. Terwijl zij net zo goed, zij het alles op kleinere schaal, een eigen identiteit hebben met hun eigen geschiedenis, bezienswaardigheden, evenementen, natuur en recreatiefaciiteiten, en maatschappelijke bijzonderheden. Het is óók de moeite waard om de kleinere kernen eens te bezoeken! Daarom zetten wij die in tekst en beeld op onze site figuurlijk goed 'op de kaart', zodat je per kern snel kunt zien wat ze te bieden hebben als je er een keer gaat wandelen, fietsen e.d.

Goede voorbeelden: dorpssites en heemkundesites
In dat kader valt ons ook op dat de meeste gemeentesites, VVV-sites, lokale dorpssites en heemkundevereniging-sites kennelijk gemakshalve - omdat het lastiger is om informatie over een kleine kern te vinden dan over een grotere kern - nogal eens vergeten iets over de kleinere dorpen en vooral over de buurtschappen in hun werkgebied te vertellen. Dus helaas zetten ook de meeste lokale sites hun buurtschappen figuurlijk niet 'op de kaart'.

Tot heden hebben wij hier nog maar enkele goede voorbeelden van gezien; op de dorpssite van het dorp Onstwedde bijvoorbeeld heeft men informatieve pagina's gemaakt van alle 12 buurtschappen die onder het dorp Onstwedde vallen, met per buurtschap een stuk tekst, een filmpje en een fotoserie, waardoor zij hun buurtschappen dus tekstueel en visueel goed 'op de kaart' zetten. Zo eenvoudig kan het zijn (het kost namelijk niks, alleen een beetje moeite)! Hopelijk een goed en inspirerend voorbeeld voor andere dorpen/dorpssites.

Andere goede voorbeelden zijn de historische vereniging van de voormalige gemeente Beilen, die niet alleen voor de dorpen maar ook voor alle 11 buurtschappen informatieve pagina's heeft gemaakt, en de historische vereniging van de voormalige gemeente Marum, die naast haar dorpen ook de buurtschappen in haar werkgebied beschrijft. Dit als goede voorbeelden van heemkundekring-sites, die wat ons betreft hopelijk ook goed doen volgen...

Veel buurtschappen van de kaart verdwenen
Een ander punt dat ons opvalt, is dat kleine kernen vaak ook letterlijk niet goed 'op de kaart' staan; honderden plaatsnamen zijn in de loop der jaren zomaar uit atlassen en van plattegronden verdwenen, waardoor iemand 'van buiten', die ter plekke niet bekend is, denkt dat de plaats dan kennelijk niet meer bestaat. Wat dus lang niet altijd het geval is. Op deze pagina hebben wij een - vast niet volledige - inventarisatie gemaakt van enkele honderden in de recente atlassen ontbrekende plaatsnamen, wat wij gaandeweg tijdens onze desk en field research van de afgelopen jaren hebben geconstateerd.

Helft van de buurtschappen en dus woonplaatsen plaatsnaambordloos
Een ander aspect waar de kleine kernen nogal eens 'ondergeschoven kindjes' zijn, is het ter plekke onder de aandacht brengen van de kernen bij toeristen, recreanten en anderen, die er al dan niet toevallig voorbij komen. Zo constateren wij dat maar liefst ca. de helft van de ca. 4.000 buurtschappen - wat, hoe klein soms ook, óók woonplaatsen zijn! - nog niet - en deels niet méér - zijn voorzien van plaatsnaambordjes. Zodat een inwoner niet expliciet kan zien dat hij er woont, en een bezoeker, leverancier, toerist, recreant of hulpdienst niet kan zien dat en wanneer hij de plaats is binnengekomen en wanneer hij die weer verlaat. Dat is enerzijds een impliciete ontkenning van de identiteit van de plaatsen in kwestie - en daarmee van die van hun inwoners - en het is ook niet praktisch als bezoekers ter plekke niet kunnen zien dat en wanneer ze een bepaalde plaats binnenkomen, en het is voor gemeenten een gemiste kans om tegen een relatief bescheiden budget hun kleine kernen toeristisch 'op de kaart' te zetten.

Kleinschalige voorzieningen voor wandel- en fietstoerisme vaak vergeten
Ook anderszins worden de kleine kernen in toeristisch opzicht vaak vergeten, waar het het ter plekke onder de aandacht brengen en anderszins faciliteren betreft; niet alleen een paal met plaatsnaambordje, maar ook een informatiepaneel - voor een kern in algemene zin en/of bij bezienswaardige en historische objecten - en picknickbankje kosten geen kapitalen, en je kunt het kleinschalig toerisme er wél mee bevorderen. Vaak wordt daar kennelijk niet aan gedacht bij het herinrichten van gebieden met wandel- en fietspaden en -routes. Waar niet zelden miljoenen aan worden uitgegeven. Op zich niets mis mee. Maar een paar procent van dat budget reserveren voor buurtschapsbordjes, informatiepanelen en rust-/picknickbankjes wordt helaas vaak vergeten.

Een mooi voorbeeld uit vele is dat een werkgroep uit het dorp Sintjohannesga vond dat bepaalde gebeurtenissen en locaties die een rol hebben gespeeld in de Tweede Wereldoorlog informatiepanelen verdienden. In 2019 hebben ze drie informatiepanelen gerealiseerd, en er volgen er meer. Ze hebben ook een videoreportage gemaakt met twee ooggetuigen die de Tweede Wereldoorlog nog hebben meegemaakt. Net op tijd, want een half jaar na de première van de informatieborden en de documentaire is de 93-jarige Jan Waslander overleden...

Goede voorbeelden: wie volgt?
Jaarlijks zien wij gelukkig vele voorbeelden voorbij komen waar gemeenten, dorpsraden, wijkraden, buurtverenigingen, heemkundekringen, waterschappen e.d. inititiatieven hebben genomen om de kleine kernen met bebording en/of kleinschalige toeristische voorzieningen zoals informatiepanelen en/of rust-/picknickbankjes te verfraaien. Dus er is wel een inhaalslag gaande. Maar die mag van ons nog wel een tandje hoger in de versnelling... Daarom vermelden wij hierna ter inspiratie enkele wat ons betreft goed geslaagde voorbeelden die in de afgelopen jaren zijn gerealiseerd (de nummers corresponderen met de nummers van de eventuele afbeeldingen), ter inspiratie voor andere kleine kernen die wat dit betreft nog niet of mager bedeeld zijn:

1. De (t/m 2018 bestaan hebbende) gemeente Winsum (Groningen) heeft na de gemeentelijke herindelingen van 1990, waarbij zij met enkele omliggende gemeenten werd vergroot, aan de heemkundekringen van die voormalige gemeenten - en van hun eigen 'oude' gemeente - gevraagd welke buurtschappen zij hebben in hun werkgebied. Dat blijken er in totaal ca. 40 te zijn. Vervolgens heeft de gemeente bij al deze buurtschappen - gefaseerd over een aantal jaren - eenvoudige maar fraaie plaatsnaambordjes geplaatst, voor zover dat nog niet het geval was. Afbeelding 1 is een voorbeeld daarvan.

2. Bij de gemeentelijke herindelingen van 2001 in Twente (Overijssel) is o.a. de gemeente Hof van Twente ontstaan, als fusie van de gemeenten Ambt Delden, Stad Delden, Diepenheim, Goor en Markelo. Daardoor is een aantal plaatsnaambordjes van buurtschappen verdwenen, bijvoorbeeld omdat er nog 'gemeente Markelo' op stond. De gemeente heeft op voorstel van de inwoners van de buurtschappen in 2010 bij alle 15 buurtschappen fraaie plaatsnaamborden geplaatst. In totaal waren dat er 86, omdat je plaatsen immers vaak vanuit meer kanten kunt binnenkomen. Daarmee kunnen de kosten per project dus ook nogal variëren. Want er zijn ook buurtschappen met maar één en dan ook nog doodlopende straat, die dan dus ook maar één plaatsnaambordje nodig hebben. Zoals bij de Friese buurtschap Beintemahûs in 2014 is gebeurd.

(de items hierna nog uitwerken):

3. Schagen (bijv. Tuitjenhorn) borden met mooie foto's, ook i.v.m. nieuwe borden nodig vanwege fusie met Harenkarspel en Zijpe.

4. Vlagtwedde (ook gemeentebrede inventarisatie geweest en ontbrekende buurtschapsborden geplaatst)

5. Kollumerland (lokale historicus heeft 20 buurtschappen geïnventariseerd die vervolgens zijn bebord)

6. Bellingwedde (heemkundekring-actie om tientallen buurtschappen en streekjes van bordjes te voorzien)

7. Boxtel (fraaie combinaties informatiepaneel / plaatsnaambord bij alle buurtschappen)

8. Waaxens (slimme combinatie picknickbank / informatiepaneel)

9. Heierhoeve (fraai ensemble nieuw brinkje)

10. Klein Peursum (vele kleine toeristische voorzieningen bij elkaar op één punt)

11. Telgt (zelfvervaardigd bord)

12. Twekkelo (idem)

13. Havikhorst (idem)

14. Waterschei (idem)

15. Lakemond (bordje met aanduiding 'buurtschap').

16. Schilkampen (kunstwerk met plaatsnaam erop).

17. Hulhuizen (plaatsnaambordje geïntegreerd in 60 km-zone bord)

18. - In 2018 zijn bij ca. 50 huizen, kerken en andere bezienswaardige plekken in de dorpen Walterswâld en Driezum bordjes geplaatst met daarop een stukje over de geschiedenis van het desbetreffende object. De bordjes maken deel uit van een door de Dorpsbelangen uit te zetten historische fiets- en wandeltocht. Het is natuurlijk bedoeld voor toeristen maar ook voor de inwoners, om de kennis over hun eigen dorp te vergroten en ze bewuster te maken van de bijzonderheden in hun dorp. Wat ons betreft een goed voorbeeld dat hopelijk goed doet volgen! Wij zien door het hele land namelijk nog regelmatig bezienswaardige objecten waarvan je als argeloze voorbijganger geen idee hebt wat er nu zo bijzonder aan is. Dat is dus simpel en tegen bescheiden kosten op te lossen middels een informatiepaneeltje ter plekke.

19. In 2013 hebben de inwoners van buurtschap Eikelhof bij Olst met een zeer bescheiden budget plus 'twee rechterhanden' een fraai informatiepaneel gemaakt over de geschiedenis van hun buurtschap, met ook nog een mooie 'boombank' erbij (zie de afbeelding op de pagina van Eikelhof), waardoor in combinatie een voor toeristen aantrekkelijk rustpunt is ontstaan, waar men tijdens de 'pauze' al lezend en kijkend iets kan opsteken over de buurtschap waar men doorheen komt. Chapeau! Ook hier: hopelijk een inspirerend voorbeeld voor andere buurtschappen elders in het land.

20. Wij vermoeden dat de 'buren' van de onder 19. beschreven buurtschap Eikelhof zich door dat project hebben laten inspireren, en zo kun je dus een mooi zwaan-kleef-aan effect krijgen in een regio. Who's next?... Enfin, buur-buurtschap Hengforden in dit geval, heeft in 2018 een boekje over de geschiedenis van hun buurtschap gerealiseerd én een fraaie combinatie van plaatsnaambordje, rustbankje en informatiepaneel aangelegd, op een strategisch punt waar veel toeristen en recreanten langskomen, die sindsdien dus eindelijk kunnen zien dat ze door buurtschap Hengforden komen, dat dat niet 'zomaar' een paar handenvol huizen in het buitengebied tussen Deventer en Diepenveen zijn, en op het informatiepaneel kan men lezen en zien wat er zo bijzonder is aan deze buurtschap. Goed voorbeeld! Wie volgt?

21. Veel, vooral oudere boerderijen en vrijstaande woonhuizen hebben mooie namen, volgens de atlassen, maar helaas is dat ter plekke lang niet altijd voor voorbijgangers te zien. Terwijl het toch een van de elementjes is die een buurtschap ook voor het toerisme aantrekkelijker kunnen maken. Sommige maken de naam van hun pand kenbaar middels een gevelopschrift (zoals de naamgever van buurtschap De Groote Bontekoe bij Leeuwarden), maar vaak denkt men er gewoon niet aan. In Wiene-Zeldam heeft men middels een project gestimuleerd dat zo veel mogelijk inwoners hun boerderij voorzien van mooie houten naambordjes.

22. Als je buurtschap geen plaatsnaamborden heeft, en je wilt voorbijgangers toch laten weten door welke plaats zij komen, kun je ook een picknickbankje plaatsen met daarbij een welkom-bord met de plaatsnaam erop, zoals men dat in buurtschap Halfweg bij Zuidoostbeemster heeft gedaan.

23. De inwoners van het kleine Friese dorp Hilaard hebben een prachtige, creatieve promofilm over hun dorp gemaakt, om te laten zien waarom iemand in dit dorp zou moeten willen komen wonen. Ook zó kun je je kleine kern 'op de kaart' zetten!

24. De gemeente Achtkarspelen had tot 2019 13 buurtschappen voorzien van plaatsnaamborden. Stichting Oud-Achtkarspelen kwam er na een inventarisatie in 2014 achter dat er nóg tientallen buurtschappen en streekjes in de gemeente zijn geweest en deels nog altijd zijn. Na een beoordeling van dat overzicht heeft de gemeente besloten om in de loop van 2019 naast de 13 reeds beborde buurtschappen nóg 11 nog altijd als buurtschap te beschouwen kerntjes alsnog van plaatsnaamborden te voorzien. Welke gemeente volgt dit goede voorbeeld?

25. 'Beleef kleine kernen van Terneuzen' omvat een reeks multimediale presentaties per kern, waarin bewoners je vertellen over wetenswaardigheden, historische feiten en bijzondere gebeurtenissen van hun dorp of stad en de omgeving. Ze brengen je naar de kern van hun woonplek en leren je deze met andere ogen zien en beleven. Beleef de kernen al wandelend of fietsend langs de punten op de kaartjes. Het betreft de kernen Biervliet, Hoek, Koewacht, Philippine, Westdorpe, Zaamslag en Zuiddorpe. Wij, de redactie van Plaatsengids.nl, vinden dit een prachtig initiatief om kleine kernen in een gemeente toeristisch 'op de kaart te zetten'. Wij hebben dit bij andere gemeenten nog niet zo gezien (behalve, op iets kleinschaliger wijze, bij de gemeente Nieuwkoop, waar t.g.v. de gemeentelijke herindeling van 2007 over alle dorpen door inwoners een filmpje is gemaakt, waarvoor zie verder punt 26) en hopen daarom dat dit een inspirerend voorbeeld is voor andere gemeenten om ook op een dergelijke manier hun kleine kernen 'op de kaart te zetten'.

26. In verband met de gemeentekijke herindeling van 2007, waarbij de gemeente Nieuwkoop is vergroot met de gemeenten Liemeer en Ter Aar, heeft Stichting 'Zet Nieuwkoop op de kaart!' in 2011 en 2012 een aantal activiteiten ontwikkeld en gestimuleerd, met een zo groot mogelijke betrokkenheid van alle 13 kernen, zodat de inwoners van de vóór 2007 onder 3 gemeenten vallende kernen elkaar leren kennen en bij elkaar betrokken raken en blijven. Zo is er een kaart- en kwartetspel ´Nieuwkoop op de kaart´ uitgegeven, met onderwerpen uit alle 13 kernen. De kaarten met toelichting op de afgebeelde objecten zijn tevens uitgegeven in boekvorm. Een ander mooi project was dat ze uit iedere kern van de gemeente iemand hebben geïnterviewd die boeiend over de bijzonderheden van zijn dorp kon vertellen. Die interviews staan op het internet en hebben wij bij de kernen in kwestie gelinkt. Op de YouTube-pagina 'Nieuwkoop op de kaart' vind je ze alle ruim 20 bij elkaar.

Een fraai houten plaatsnaambord stónd bij de buurtschap Nederheide (deels gemeente Rucphen, deels gemeente Roosendaal). Jammer dat dit verdwenen is. Dat was nu net een mooi voorbeeld van hoe het ook elders zou kunnen...