In "Hoe werkt de gemeente?" vind je alles over de plaats van de gemeente in ons staatsbestel, de organisatie, de bevoegdheden en financiële functie. Alles wat je moet weten over het functioneren van een gemeente dus in één boek overzichtelijk bij elkaar.
Het instituut gemeente is ontstaan in de Franse Tijd, rond 1800. Vóór die tijd was er sprake van zeer uiteenlopende lokale bestuursvormen. Een hoofdonderscheid valt daarbij te maken tussen steden, die doorgaans een behoorlijke mate van bestuurlijke autonomie hadden, en dorpen, die vaak onderdeel waren van een 'heerlijkheid', waar een 'heer' de dienst uitmaakte. De 'heer' benoemde vaak een 'schout' voor de dagelijkse gang van zaken.
Tijdens de Bataafse Republiek (1795-1806) werden dorpen en steden gelijkgesteld in een nieuwe bestuursvorm met de naam gemeente. Pas in 1811 kregen de gemeenten de plaats in het openbaar bestuur die ze ook nu nog hebben.
In 1818 wordt de provinciale regeling voor de plattelandsgemeenten van 1816 van kracht. Het bestuur van de gemeenten wordt opgedragen aan de schout (vanaf 1825 'burgemeester' genaamd) en de gemeenteraad. De schriftelijke neerslag van de bestuurshandelingen komt onder de verantwoordelijkheid van de gemeentesecretaris. Verder stelt de regeling van 1816 dat het hoofd van het plaatselijk bestuur (de schout) zou worden bijgestaan door een tweetal assessoren, gekozen uit de raad en in die hoedanigheid door de provinciale staten benoemd. De staten benoemden eveneens de raadsleden; en wel uit de 'vroedste en gegoedste ingezetenen'.
Het provinciaal reglement van 1816 wordt in 1825 vervangen door een landelijk reglement op het plattelandsbestuur. Hierbij wordt de eeuwenoude betiteling van schout binnen het gemeentelijk bestel afgeschaft om definitief plaats te maken voor die van burgemeester. Het gemeentebestuur blijft onveranderd bestaan uit de burgemeester, twee assessoren en de gemeenteraad, maar doordat de bemoeienis van de raad met de zaken van het dagelijks bestuur komt te vervallen is de feitelijke bestuursmacht vrijwel geheel in handen van het college van burgemeester en assessoren. (bron: Regionaal Historisch Centrum RHC Vecht en Venen)
De Gemeentewet, die het bestuur van de gemeenten regelt, dateert uit 1851. De oorspronkelijke wet is gemaakt door mr. Johan Rudolph Thorbecke en is een voortvloeisel van de Grondwet van 1848. Met de invoering van de Gemeentewet komt een einde aan het wettelijke onderscheid tussen steden en dorpen en vervallen de laatste privileges die steden nog genieten, zoals het heffen van poortgeld. Uitgangspunt van de Gemeentewet is dat een door het volk gekozen gemeenteraad als hoogste orgaan voor het gemeentelijk grondgebied verordeningen vaststelt en via de begroting middelen beschikbaar stelt. Burgemeester en wethouders zijn als dagelijks bestuur binnen de kaders van de gemeenteraad en de rijksoverheid belast met de huishouding van de gemeente en het uitvoeren van wetten (het zogenaamde medebewind). De Gemeentewet is in 1992 herzien.
Middels de Dualiseringswet uit 2002 is het monistische karakter van de Gemeentewet aangepast tot een meer dualistisch karakter. Dit houdt in dat, naar analogie van kabinet en parlement in het landsbestuur, burgemeester en wethouders enerzijds en gemeenteraad anderzijds meer onafhankelijk van elkaar functioneren, waarbij de gemeenteraad burgemeester en wethouders controleert. Zie verder het artikel Gemeentewet op Wikipedia. Aan het eind van dat artikel vind je een link naar de volledige Gemeentewet.
"Middelgrote gemeenten zijn belangrijke schakels in het polycentrische stedelijke netwerk van Nederland. Al deze middelgrote gemeenten hebben te maken met grote opgaven en uitdagingen. Je moet bijvoorbeeld werk maken van de energietransitie, klimaatadaptatie en circulaire economie. En zorgen dat het voorzieningenniveau op peil blijft en een passend woningaanbod bieden. In het - via de link gratis te downloaden - rapport 'Op zoek naar een gedeeld handelingsperspectief voor middelgrote gemeenten' (december 2020) schetsen we een gedeeld handelingsperspectief voor middelgrote gemeenten.
Zeven clusters. In het rapport zijn 58 middelgrote gemeenten onderverdeeld in zeven clusters. Per cluster benoemen we de gemeenschappelijke kenmerken, uitdagingen en opgaven. We beschrijven de ontwikkelingen op de thema’s demografie, woningmarkt, werkgelegenheid en economie, voorzieningen, kwaliteit van leven, sociale problematiek en bestuur en samenspel. Daarnaast formuleren we voor ieder cluster een gedeeld handelingsperspectief. Met dit rapport willen we middelgrote gemeenten stimuleren om met elkaar in gesprek te gaan, aanpakken uit te wisselen en van elkaar te leren. Bijvoorbeeld door samen te zoeken naar strategische antwoorden op de uitdagingen waarvoor middelgrote gemeenten staan."
- Een goed boek als je alles over het instituut gemeente wilt weten, is het boek "Hoe werkt de gemeente?", bedoeld voor nieuwe bestuurders en medewerkers van gemeenten die in korte tijd een stevige basis willen leggen voor een succesvolle loopbaan. En zeker ook voor degenen die al wat langer bij een gemeente werken, maar niet alle kennis meer zo scherp voor ogen hebben. In "Hoe werkt de gemeente?" vind je alles over de plaats van de gemeente in ons staatsbestel, de organisatie, de bevoegdheden en financiële functie van de gemeente. Kortom, alles wat je moet weten over het functioneren van een gemeente in één boek overzichtelijk bij elkaar. "Hoe werkt de gemeente?" is ontwikkeld door de Bestuursacademie Nederland.
- De zamenstelling en inrigting der gemeentebesturen volgens de wet van 29 junij 1851 (Staatsbl. n° 85): proeve eener toelichting van vraagpunten, gerezen uit de toepassing van art. 1-20 dier wet. Jhr. Mr. Caspar de Jonge, 1858.
- Beschouwingen over eenige punten van gemeenteregt: ontleend aan de wet van 29 junij 1851. Jhr. Mr. Caspar de Jonge, 1857.