De buurtschap Kuikhorne heet tegenwoordig officieel Kûkherne (onder de gem. Tytsjerksteradiel sinds 1989, onder de gem. Dantumadiel sinds 2009). Toch is de Nederlandse variant ook nog altijd in gebruik, o.a. bij een lokale camping. (© H.W. Fluks)
De buurtschap Kûkherne ligt rond een driegemeentepunt, zijnde nabij dit punt. Het straatnaambordje Kûkhernewei klopt niet, want hier heet de weg (op grondgebied van het dorp De Westereen) al Kûkhernsterwei... (© Google)
De buurtschap Kûkherne heeft in de 19e eeuw een beroemde inwoner gehad: 'wonderdokter' Grutte Wopke. Onder het kopje Geschiedenis vind je hier een prachtig verhaal over.
De in 2016 gereedgekomen Centrale As (N356) is om vier dorpen heen gelegd waar deze voorheen dóórheen liep, wat de verkeersveiligheid en leefbaarheid daar ten goede komt. De weg doorsnijdt nu wél de buurtschap Kûkherne (ter hoogte van de rode 10).
En hier zie je in detail hoe de N356 ter hoogte van de buurtschap Kûkherne (= de rode lintbebouwing W en O van de N356) is omgelegd en de buurtschap nu doorsnijdt.
- Kûkherne is een buurtschap in de provincie Fryslân, in deels gemeente Dantumadiel, deels gemeente Tytsjerksteradiel, en voor een klein deel ook nog gemeente Achtkarspelen.
- De buurtschap Kûkherne valt voor de postadressen deels onder het dorp Feanwâlden, deels onder het dorp De Westereen (beide gemeente Dantumadiel), deels onder het dorp Noardburgum (gemeente Tytsjerksteradiel) en deels onder het dorp Twijzelerheide (gemeente Achtkarspelen). De buurtschap valt dus onder 3 gemeenten en 4 dorpen. Daarnaast ligt het ook nog eens rond een driewaterlopenpunt, waarvoor zie Ligging.
- De buurtschap Kûkherne ligt goeddeels buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden. Een heel klein deel van de buurtschap ligt binnen de bebouwde kom van De Westereen.
Terug naar bovenUitspraak
Koekhenne.
In het Nederlands
Kuikhorne. Overigens is de spelling van de plaatsnaam officieel (bijvoorbeeld op de plaatsnaamborden en in de straatnaam) Friestalig. Bij de gemeente Tytsjerksteradiel is dat zo sinds 1989, bij de gemeente Dantumadiel sinds 2009. Bij de gemeente Achtkarspelen zijn de plaatsnamen (d.w.z. de formele, oftewel de dorpsnamen) nog officieel Nederlandstalig, maar dat is hier nu net níet aan de orde, want het deel van deze buurtschap dat onder de gemeente Achtkarspelen valt, ligt aan de weg... Kûkherne. Daarbij komt dat de gemeenteraad van Achtkarspelen d.d. 15-9-2016 heeft besloten dat de plaatsnamen van de buurtschappen in de gemeente in het vervolg alleen nog Friestalig zijn. Op Google Maps staat nog de Nederlandse variant. En deze wordt ook nog door diverse lokale instanties in hun naam gehanteerd (bijv. een camping).
Oudere vermeldingen
1718 Kuikhorne.
Naamsverklaring
Horne, Fries herne betekent 'hoek'. Het element Kuik is onduidelijk. Men heeft o.a. gedacht aan kuikens, koekoeksbloemen, aan een persoonsnaam (in 944 kopie 1150-1158 wordt Kukenwert vermeld, ligging onbekend in Groningen, waarin men eveneens een persoonsnaam vermoedt), aan de heren van Kuik en aan een 'verbastering' van Cocagne (zie Kockengen, Koekange). Al deze pogingen tot verklaring zijn echter niet bevredigend.(1)
De buurtschap Kûkherne ligt ONO van Feanwâlden, ZW van De Westereen, W van Twijzelerheide, Z van de spoorbrug over de Nije Feart. De buurtschap ligt rond een driegemeentenpunt, rond de driesprong waar de wegen Kûkhernewei in het W (N zijde gemeente Dantumadiel, Z zijde gemeente Tytsjerksteradiel), de in het verlengde hiervan lopende Kûkhernsterwei in het O (gemeente Dantumadiel) en de weg Kûkherne in het Z (gemeente Achtkarspelen) bij elkaar komen.
De buurtschap ligt daarnaast ook nog rond een driewaterlopenpunt, zijnde de driesprong van de Nije Feart (voorheen: Nieuwe Vaart) in het N, de Kûkhernster Feart (voorheen: Kuikhornstervaart) in het Z, en de Swadde (voorheen: Zwette?) in het O.
Terug naar boven- In 1840 omvat de buurtschap Kûkherne 5 huizen met 22 inwoners onder de gemeente Dantumadiel, 22 huizen met 95 inwoners onder de gemeente Tytsjerksteradiel en 3 huizen met 14 inwoners onder de gemeente Achtkarspelen.
- Aan de weg Kûkherne liggen 2 panden, die voor de postadressen onder het dorp Twijzelerheide gem. Achtkarspelen vallen. De even nummers aan de Z zijde van de Kûkhernewei (37 panden) vallen onder het dorp Noardburgum gem. Tytsjerksteradiel, de oneven nummers aan de N zijde (10 panden) vallen onder het dorp Feanwâlden gem. Dantumadiel. Curieus is dat de huisnummering op grondgebied van het dorp De Westereen gem. Dantumadiel wel gewoon doorloopt, maar dat de spelling van de straatnaam ineens verandert in Kûkhernsterwei (die ons overigens taalkundig wel beter, juister lijkt). Dit deel omvat 16 panden. In totaal omvat de buurtschap dus ca. 65 huizen met ca. 150 inwoners.
Terug naar bovenBij de verbreding van de brug over de Zwemmer in 1881 is de kern van buurtschap Kûkherne, die onder de gemeente Tytsjerksteradiel viel, afgebroken.
Kûkhernster 'duivelbanner' en 'wonderdokter'
In het boek 'Duivelbanners en wonderdokters in de Wouden' (Klaas R. Henstra, uitg. Friese Pers Boekerij, 2007) is een hoofdstuk (7.13) gewijd aan Wopke Harmens de Vries (1821-1893), als 'wonderdokter' bijgenaamd 'Grutte Wopke fan Kûkherne'. Begin 19e eeuw woont in deze buurtschap, op het thans verdwenen slot Jagtlust, de medisch doctor Petrus H. Feenstra. Op een heuvel op zijn land heeft hij een koepel met een telescoop. Mogelijk is dit de eerste sterrenwacht in de gemeente Tytsjerksteradiel geweest. De Kuikhornsters vertellen over Feenstra dat deze "in de sterren kan kijken".
Voor het bereiden van de medicamenten zoekt de dokter zelf naar bloemen, planten en wortels. Als helper neemt hij zijn knecht Harmen mee, en later ook diens zoon Wopke. Op deze wijze leert Wopke al jong de betekenis, het zoeken en het gebruiken van geneeskrachtige kruiden. Deze kruiden zijn in ruimte mate te vinden op de zandige kop waarop Kûkherne is ontstaan, in de lage venige streken rondom en in de bossen (onder meer het Du Toursbos), die op korte afstand van de woonplaats zijn gelegen. Er wordt bijv. gezocht naar helmkruid, waarvan de zalf voor de genezing van aambeien wordt gebruikt; met de akoniet kan verkoudheid worden bestreden; de bloem van de gele plomp geeft een verondersteld middel tegen kanker en de klaproos levert opium.
Als dr. Feenstra in 1852 overlijdt, houdt Wopke zich al bezig met het genezen van vee. Zijn grote gestalte, zijn zachte stem, gelijkmatige aard en ouderwetse kledij (hij draagt een zijden pet en schoenen met zilveren gespen) bestempelen hem als een 'singulier' man. Sommige mensen vrezen hem en staan al spoedig klaar met de benaming 'duivelbanner'. Voor dr. Feenstra komt geen opvolger in Kûkherne, dus verklaart Wopke zich vanaf dan maar tot dokter. Met de medische handboeken die hij van de dokter heeft geërfd, komt hij een heel eind...
En de dokter had ooit tegen Wopke gezegd: "Denk er aan jongen, 'n mens is van binnen gelijk een varken, dus van slachten kun je veel leren." Dat treft!: Wopke's broer Durk Harmens de Vries is slager, dus bij de slachtbank krijgt hij van zijn broer de eerste lessen anatonmie... Hij bouwt in korte tijd een grote kennis op van natuurlijke medicamenten en blijkens de vele verhalen die over hem zijn opgetekend, beschikt hij ook over een ruime mate van mensenkennis. De klanten stromen dan ook al snel van heinde en verre toe. En gezien de vele 'wonderbaarlijke' genezingen die hij weet te bewerkstelligen, komt hij al snel bekend te staan als 'wonderdokter'. (bron: het in de 1e alinea genoemde boek)
Terug naar boven- In 2016 is de zogeheten Centrale As gereedgekomen, d.w.z. de N356 tussen Dokkum en Nijega, die verbreed is tot 2x2 rijstroken met een maximumsnelheid van 100 km/uur en ongelijkvloerse kruisingen, wat de doorstroming van het verkeer, en de verkeersveiligheid ten goede moet komen. Tevens is de weg, die voorheen door een aantal dorpskernen liep, daar nu omheen gelegd, wat de verkeersveiligheid en leefbaarheid in die dorpen ten goede komt. Dit betreft met name de dorpen Damwâld, Feanwâlden, Burgum en Garyp. Voor de buurtschap Kûkherne is het iets minder gunstig uitgepakt: de N356 is weliswaar onder de Kûkhernewei door gelegd, maar de buurtschap ervaar er toch visuele overlast en geluidsoverlast van. De 'rust en ruimte' die de buurtschap voorheen kenmerkte, is ter plekke toch iets minder geworden.
- De gemeente Dantumadiel had in 2016 plannen om aan De Swette, W van de Kûkhernewei, een asielzoekerscentrum te vestigen voor ca. 300 personen. De inwoners van Kûkherne vonden dat geen plan, want te grootschalig in relatie tot de buurtschap (waar het toch dichterbij zou komen te liggen dan bij Feanwâlden waar het formeel zou komen te liggen, maar dat ligt zowel fysiek als viseel verder weg, want aan de andere kant van de spoorlijn), en op een onhandige locatie t.o.v. voorzieningen. Zij hebben hun bezwaren dan ook kenbaar gemaakt bij de gemeente Dantumadiel, en gewezen op volgens hen betere alternatieven. In april 2016 wordt bekend dat deze locatie is 'afgeblazen', en dat de gemeenteraad het college heeft opgedragen om onderzoek te doen naar kleinschaliger locaties.
- In 2012 dient Alie Stenekes een verzoek in bij de gemeente Achtkarspelen, om een huis met toebehoren te mogen bouwen op haar ca. 10.000 m2 grote stuk land aan de weg Kûkherne langs de Kûkhernster Feart, nabij het driegemeentenpunt. De gemeente staat vooralsnog op het standpunt: buitengebied, dús niet bouwen. Mevr. Stenekes brengt hier tegenin dat, als je de gemeentegrenzen even wegdenkt en ook de delen van Kûkherne in de andere 2 gemeenten erbij betrekt, het geen buitengebied is maar een bebouwingsconcentratie, plus jachthaven en camping. Bovendien is het een toeristisch gebied. Zij wil namelijk, als het plan wordt goedgekeurd, ritten gaan maken met haar paarden, voor o.a. kampeerders van de nabijgelegen jachthaven, camping en camperplaats. Dus goed voor het kleinschalig toerisme. Bovendien blijkt volgens haar uit oude kadasterkaarten dat hier tot eind 19e eeuw altijd al 2 huizen hebben gestaan, dus is het in feite herbouw.
Tot slot geeft zij de gemeente ter overweging mee: "Graag willen wij refereren aan de brief van 23 maart 2011, van minister Schultz van Infrastructuur en Millieubeheer, teneinde de Wet Rumtelijke Ordening te moderniseren en te vereenvoudigen tot een Wet Omgevingsrecht, om zodoende de besluitvorming en regelgeving meer te doen aansluiten bij de huidige maatschappelijke wensen. In haar visie moet de besluitvorming sneller en goedkoper, beter en met meer transparantie, eenvoudiger, flexibeler en beter aansluiten op de praktijk. Binnenkort zal het wetsvoorstel behandeld worden in de Tweede Kamer.
Tot slot willen wij nog aangeven dat het hanteren van alleen de stelling "geen nieuwbouw in het landelijk gebied" u de mogelijkheid laat liggen tot stimulering van het toerisme en de economische vooruitgang in uw gemeente. In de nieuwe Wet Omgevingsrecht is er juist voor mensen die vernieuwende ideeën hebben en mogelijkheden zien voor verbetering, volop ruimte. Premier Rutte heeft dit zeer recent in de media aangegeven." Vooralsnog lijkt de gemeente niet voor het plan te porren.
Terug naar boven- "Sinds 2009 organiseerde de SACN (Stichting Autocross Noordbergum) eenmaal per jaar een autocross wedstrijd in Noardburgum. Na 5 jaar is het programma groter geworden door het toevoegen van een grasbaan en trekker trek wedstrijd en kunnen we spreken van Speedweekend Noordbergum." Tijdens deze jaarlijkse clubcross (weekend in juni) in Speedarena De Kuik - zoals het circuit* heet in het onder Noardburgum vallende deel van buurtschap Kûkherne - komen vele coureurs in de baan om te strijden voor de dagoverwinning. De volgende klassen komen aan de start: Regioklasse, Standaardklasse, Juniorenklasse, Vrijestandaardklasse, Keverklasse (cilinderinhoud vrij, ook injectie toegestaan), Sprintklasse (cilinderinhoud is vrij, ook 4x4 toegestaan), V-Buggy, en Demo Stockcar F1.
* Adres: bij Kûkhernewei 44, aan het - vanuit de buurtschap gezien - begin van de Oostersingel.
Natuurvriendelijke oevers
"Wetterskip Fryslân heeft in 2021 natuurvriendelijke oevers aangelegd langs de Kûkhernster Feart en De Lits. Hiermee wordt de wateroverlast bij extreme neerslag beperkt en de ecologische waterkwaliteit verbeterd. Door het verbreden van de vaarten creëren we extra waterberging. Zo is de streek beter beschermd tegen wateroverlast, zoals in juli 2021 toen er veel regen viel in dit gebied. Het werk is in nauwe samenwerking met Staatsbosbeheer uitgevoerd, die een deel van de oevers in eigendom heeft. De Lits ten zuiden van Eastermar en de Kûkhernster Feart ten zuiden van Kûkherne hebben over een lengte van respectievelijk 940 meter en 1600 meter natuurvriendelijke oevers gekregen. De bestaande oevers, die verruigd en verland waren, zijn verbreed. Er is een ondiepe, luwe zone gerealiseerd van 5 meter breed en 70 centimeter diep. In deze luwe oevers met weinig golfslag en stroming kan het zonlicht de bodem beter bereiken. Ook ontstaat er een geschikter leefgebied voor waterplanten en -dieren. Bovendien groeit waterriet beter in de luwe oevers. Dit zuivert het water. Het project draagt bij aan de doelen voor schoon water van de Europese Kaderrichtlijn Water. Bij De Lits zijn verbindingen aangelegd tussen de boezemvaart en de bestaande poelen, zodat de dieren en planten zich ook via het water tussen beide wateren kunnen verplaatsen.
Toename biodiversiteit. Wij gaan de natuurvriendelijke oevers onderhouden. Daarbij blijven delen van de beplanting staan. Op basis van de ontwikkeling en een beoordeling wordt de oever tweejaarlijks in stroken of blokken om en om gemaaid. Zo ontstaat een permanent leefgebied voor het waterleven. De overgang naar de droge oever geeft ruimte aan libellen, reptielen en andere dieren. Voor vissen als de snoek is het een goede plek om te schuilen en zich voort te planten. Als de (water)planten zich goed ontwikkelen, neemt de biodiversiteit (de verscheidenheid aan planten- en dierensoorten) verder toe.
Natuurnetwerk Nederland. De oeverzones vormen een belangrijke schakel en verbinding voor de robuuste kern van het Natuurnetwerk Nederland. Die is belangrijk voor het herstel van natuur en kwetsbare soorten, zoals de otter. Ook is er nog een belangrijke opgave om de natuur rond de Burgumer Mar in te richten. Staatsbosbeheer streeft ernaar om samen met andere partijen, zoals ons, de natuur te versterken. De maatregelen voor de Kaderrichtlijn Water sluiten daarbij aan. ‘We zijn er als Staatsbosbeheer blij mee dat we door onder andere zulke ingrepen het water langer kunnen vasthouden in onze gebieden. Zodat we in de toekomst beter het hoofd kunnen bieden aan droogteproblematiek en extremere weertypes’, zegt boswachter Gjerryt Hoekstra. Friese vaarten klaargemaakt voor de toekomst. We startten in september 2020 met de aanleg van natuurvriendelijke oevers (in totaal ruim 15 kilometer) langs tien vaarten in Fryslân, waaronder de Kûkhernster Feart bij Kûkherne en De Lits bij Eastermar. De totale kosten voor het project aanleg KRW-oevers boezemkanalen I bedragen 3,2 miljoen euro. Het project wordt gefinancierd door het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (POP3), Provincie Fryslân en ons." (bron: Wetterskip Fryslân, augustus 2021)
Terug naar boven- Camperpark Kûkherne is door leden van de Nederlandse Kampeerauto Club uitgeroepen tot beste camperplaats van 2015. De camperplaats, die in 2007 is aangelegd, heeft plaats voor 25 campers. De totaaluitslag van alle beoordelingen kwam uit op een 9.9.
- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Kûkherne, met laagsteprijsgarantie!
Reactie toevoegen