Status

- Jonkersvaart is een dorp in de provincie Groningen, in de streek en gemeente Westerkwartier. T/m 2018 gemeente Marum.

- Het dorp Jonkersvaart heeft een zodanig dunbebouwde lintbebouwing dat de gemeente het kennelijk geen bebouwde kom vindt. Het dorp ligt dus geheel buiten de bebouwde kom, en heeft daarom witte plaatsnaamborden en geen voor een dorp gebruikelijke blauwe plaatsnaamborden (komborden).

Naam

Naamgeving
Het dorp is genoemd naar de ligging aan de gelijknamige vaart. De plaatsnaam is ontstaan in 1930, toen de gemeenteraad besloot om het deel van de bebouwing van het dorp Zevenhuizen aan de vaart onder de gemeente Marum de plaatsnaam Jonkersvaart toe te kennen.

Naamsverklaring
De Jonkersvaart - en daarmee later ook het gelijknamige dorp - is genoemd naar een van de - of wellicht beide - toenmalige 'jonkers' van Nienoord. Het zou Haro Casper, baron Von Inn und Kniphausen (1772-1842) kunnen zijn, maar ook Jan Carel Ferdinand von Inn und Kniphausen, heer van Ulrum en Hornhuizen. Van de laatste is bekend dat hij in 1815 eigenaar was van het land waar de vaart is gegraven.

Ligging

Het dorp Jonkersvaart ligt rond de gelijknamige weg en vaart, en ligt ZW van het dorp Leek, NW van het dorp Zevenhuizen en ZO van het dorp Marum. Voor een specificatie van welke panden aan de vaart onder het gelijknamige dorp vallen, en welke onder de buurdorpen Zevenhuizen en De Wilp, zie het hoofdstuk Statistische gegevens.

Statistische gegevens

In de Volkstelling van 1840 wordt Jonkersvaart alleen vermeld onder de gemeente Leek. Dat deel had in dat jaar 75 huizen met 375 inwoners. Het deel dat nu als dorp met deze naam wordt beschouwd (dus zonder de huizen aan die vaart die onder De Wilp en Zevenhuizen vallen) omvat tegenwoordig ca. 100 huizen met ca. 250 inwoners. Dit betreft de huisnrs. 25-79 en 10-118. De lagere huisnummers dan de hier genoemde vallen onder het dorp De Wilp, de hogere vallen onder het dorp Zevenhuizen. Naast de hiervoor vermelde huizen aan de vaart omvat het dorp nog 2 panden aan de Jonkersweg, 2 panden aan de Zuiderhoeksweg en 1 pand aan de Oudewijk.

Geschiedenis

Jonkersvaart betreft oorspronkelijk het deel van het dorp Zevenhuizen dat onder de gemeente Marum viel. Kennelijk vond men dat verwarrend, omdat het grootste deel van Zevenhuizen onder de gemeente Leek valt. Dat zal allicht regelmatig aanleiding hebben gegeven tot misverstanden. Daarom is in 1930 besloten om het Marumse deel van Zevenhuizen Jonkersvaart te noemen. Dat jaar wordt daarom als ontstaansjaar van het dorp beschouwd.

De naam als zodanig is al veel ouder en heeft dus betrekking op de vaart die in het begin van de 19e eeuw is gegraven. De naam komt voor het eerst voor in een advertentie in de Provinciale Groninger Courant, waarin melding wordt gemaakt van een veiling in de Gouden Roemer aan de Groote Markt in Groningen van venen van de heren van Nienoord. Onder nr. 91 wordt vermeld: "gronden tot den opleg van de Jonkersvaart benoodigd".

In de eeuwen daaraan voorafgaand is de streek een onbelangrijk hoogveengebied. Als later de interesse voor turfgraving ontstaat, wordt het veen ineens een belangrijk en betwist gebied. Dan begint men ook met het graven van vaarten, met haaks daarop talrijke wijken; dit om het veen toegankelijk te maken en later om de turf te kunnen afvoeren. Er ontstaan problemen door de aanzienlijke hoogteverschillen in het gebied. Rond 1850 is het graven van de vaarten vanuit De Wilp en Zevenhuizen zover gevorderd, dat er nog slechts een dam tussen beide vaarten over is. Vanwege het peilverschil kan deze dam, gelegen even ten westen van de Pierswijk, niet zonder meer worden weggehaald. Na de bouw van een houten sluis in 1871 komt de verbinding tussen de Groningse en Friese venen tot stand. De houten sluis is in 1900, op dezelfde plaats, vervangen door de van steen opgemetselde huidige sluis.

De streek krijgt in 1833 landelijke bekendheid door de Grote Veenbrand die er heeft gewoed. De brand is het hevigst in het gebied dat thans Jonkersvaart wordt genoemd. Er zijn 4 doden te betreuren en alle huizen langs de vaart worden verwoest. Een kadasterkaart uit die periode leert ons dat er, behoudens enkele veenhutten, nog geen bebouwing is aan de noordzijde van de vaart. Aan de zuidzijde staan al wel enkele woningen. Ten westen van de sluis is, blijkens een kaart uit 1872, nog maar sporadisch bebouwing. Dat verandert in de jaren die volgen en in 1896 wordt er voor het eerst een school gebouwd.

Na de vervening worden de gronden in cultuur gebracht en komt er veenkoloniale landbouw. Zowel ten zuiden als ten noorden van de vaart worden boerderijen gebouwd. Er ontstaat een bloeiende scheepvaart. Schepen zorgen voor de aanvoer van o.a. mest en turf en voor de afvoer van aardappelen en bieten. In latere jaren dient de Jonkersvaart ook als belangrijke (en enige) vaarverbinding met de haven van Marum. Via de Pierswijk wordt de melk vervoerd naar de zuivelfabriek, en later ook bouwmaterialen naar de timmerfabriek van Gjaltema.

Schippers blijken dorstige lieden, want langs de vaart staan destijds 3 kroegen. Problemen voor de scheepvaart ontstaan door de veelal lage waterstanden. In droge zomers staat het kanaal op sommige plekken zelfs droog. In 1927 wordt het kanaal daarom nog eens, in het kader van de werkverschaffing, door ruim 200 werklozen met de schep uitgediept. Door de opkomst van het wegverkeer verdwijnt het belang van goede waterwegen en in 1955 neemt de gemeente Marum het besluit om de Jonkersvaart ontoegankelijk te maken voor de scheepvaart door het vervangen van een aantal bruggen door dammen met duikers.

Tot het begin van de 20e eeuw liggen langs de Jonkersvaart slechts zandpaden. In 1915 komt er de eerste verharde weg. De laatste reconstructie dateert uit 1982. (bron: de onder Links gelinkte lokale dorpssite)

Recente ontwikkelingen

- De Dorpsvisie Jonkersvaart 2012-2020 is gebaseerd op de 4W's: Wonen, Wijsheid, WorldWideWeb en Wegen. Diverse werkgroepen zijn bezig met het uitwerken en uitvoeren van de in het Dorpsplan verwoorde doelstellingen, waarvan een deel al is gerealiseerd. Zo heeft de werkgroep Wonen het voor elkaar gekregen dat de Provincie Groningen toestemming heeft gegeven voor het bouwen van 8 starterswoningen. Werkgroep Wijsheid heeft onder meer gestreden voor het behoud van kwalitatief goed onderwijs in het dorp. Die strijd heeft onder andere opgeleverd dat de school hier vooralsnog open zou blijven. De groep heeft in dat kader samen met ouders en sponsoren een dorpstaxi aangeschaft waarmee leerlingen uit andere dorpen werden opgehaald. De taxi is ook beschikbaar voor andere activiteiten in het dorp. Helaas heeft de scholenkoepel in 2017 moeten besluiten om de basisschool per 1-8-2018 te sluiten. Zie daarvoor verder de volgende alinea. Werkgroep WorldWideWeb heeft gezorgd dat ze in het dorp nu breedband internet hebben. En werkgroep Wegen kijkt kritisch naar de kwaliteit van wegen en werkt aan de verkeersveiligheid. Samen met de verkeersoudergroep op school vormde de werkgroep een stevig blok voor zo’n belangrijke groep in het dorp: de kinderen.

- In januari 2017 heeft scholenkoepel Westerwijs bekend gemaakt dat Basisschool 't Jonkertje in Jonkersvaart per 1-8-2017 wordt opgeheven. De ouders vonden dat veel te snel en wilden in ieder geval een jaar de tijd om zich te oriënteren op een andere school. Bovendien zouden de 10 kinderen uit groep 7 dan hun basisschooltijd op 't Jonkertje kunnen afronden. Westerwijs is aan dat verzoek tegemoet gekomen; de school is in schooljaar 2017-2018 open gebleven, als locatie van Basisschool De Springplank in Marum. 't Jonkertje had in schooljaar 2016-2017 31 leerlingen. Volgens Westerwijs waren dat er te weinig om de school op een verantwoorde manier open te houden. Bovendien kwam de kritische ondergrens van 23 leerlingen snel dichterbij; 't Jonkertje had in 2016-2017 geen groep 8 en in groep 7 zaten 10 leerlingen. Als die na schooljaar 2017-2018 naar het voortgezet onderwijs gaan, dan is het leerlingenaantal door de absolute ondergrens gezakt. Westerwijs wilde dat niet afwachten en daarom de school na schooljaar 2016-2017 sluiten. Volgens directeur Rotman was er ook weinig kans dat het leerlingenaantal zou gaan groeien.

De ouders waren blij met hun dorpsschool en waren 'not amused' dat ze 'overvallen' werden door het sluitings-besluit. Zo stelde ouder Dennis Benedictus: "Ik vind het vreemd, zo'n briefje door de bus. We zijn maar een kleine gemeenschap, dus dat had best persoonlijker gekund. We worden nu met de kloten voor het blok gezet. Als kleine gemeenschap kunnen wij best iets organiseren. We zijn het eerste dorp met glasvezel in het buitengebied. De school betekent veel meer dan een onderwijsvoorziening. Het is ook ons dorpshuis. Wij blijven dus strijden voor de toekomst van 't Jonkertje." Dat heeft dus niet mogen baten. (bron: de hierboven gelinkte artikelen van RTV Noord) In juni 2017 is de gemeenteraad akkoord gegaan met sluiting van de school per 1-8-2018. De 10 nog overgebleven leerlingen hebben in juli 2018 de sluiting van de school 'gevierd' met een circusvoorstelling.

Jaarlijkse evenementen

- De Gondelvaart Jonkersvaart (op een zaterdag begin september, in 2020 voor de 45e keer) is een evenement dat jaarlijks zo'n 2.000 toeschouwers trekt. Minimaal 10 gondels varen 's avonds door de vaart met daarop de mooiste feestelijk verlichte creaties van een jaarlijks veranderend thema. Zij moeten onder bruggen door waarvan de laagste slechts 90 cm hoog is. Op verschillende plaatsen langs het traject worden de bezoekers vermaakt. Een deskundige jury beoordeelt de gondels en aan het eind van de feestelijke avond worden zowel de jury- als de publieksprijs uitgereikt.

- Kerstviering op Kerstavond in de Dorpskamer.

Natuur en recreatie

- Dorpsommetje Jonkersvaart en rondwandeling door het Coendersbos.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Jonkersvaart (online te bestellen).

Links/voorzieningen

- Algemeen: - De Site van en over Jonkersvaart ligt er anno december 2019 tijdelijk uit omdat op de achtergrond wordt gewerkt aan een nieuwe versie. Wanneer die operationeel is, is nog niet bekend. Daarom werken ook diverse links op deze pagina (zoals naar diverse verenigingen hieronder), wat 'deeplinks' zijn van de dorpssite, ook tijdelijk niet.

- Nieuws: - Nieuws uit Jonkersvaart van Dorpsbelangen op Facebook.

- Belangenorganisatie: - De huidige Vereniging voor Dorpsbelangen Eendracht Maakt Macht (EMM) is in 1946 opgericht. Als belangrijkste doelen worden in dat jaar genoemd: het stichten van een verenigingsgebouw, het oprichten van een begrafenisvereniging en aandacht voor autobusverbindingen, telefoon enz. Maar ook eerder, sinds 1897, is er al een vereniging voor Dorpsbelangen geweest. Volgens de Statuten van de Vereeniging Eendracht Maakt Macht, gevestigd aan de Jonkersvaart, gemeente Marum, stelde zij zich ten doel "door eendrachtige samenwerking de belangen, zowel zedelijk als stoffelijk, van de bewoners der Jonkersvaart te bevorderen". Zij werd aangegaan "voor den tijd van 29 jaar en 11 maanden, te beginnen op den dag waarop de vereeniging is opgericht, zijnde de 19 Februari 1897".

- Dorpshuis / brouwerij: - Het pand van de in juli 2018 opgeheven basisschool 't Jonkertje in Jonkersvaart wordt deels herbestemd tot dorpshuis. In november 2019 is bekend geworden dat het andere deel van het dorpshuis in gebruik wordt genomen door Brouwerij Vrolijcke Joncker uit buurdorp Zevenhuizen. Brouwer Jacob van der Werk liet zijn oog vallen op het gebouw, toen uitbreiding van de brouwerij in zijn woning niet haalbaar bleek. Uiteraard moet er flink worden verbouwd om ruimte te creëeren voor de ketels en andere apparatuur. Van der Werk hoopt dat de brouwerij eind 2020 in bedrijf is. Hij verwacht door de uitbreiding nog meer bieren aan zijn collectie te kunnen toevoegen.

- Muziek: - Muziekvereniging Amicitia is er van en voor de dorpen Nuis, Niebert en Jonkersvaart.

- Gemengd Zangkoor Jonkersvaart is opgericht in 1983 en heeft ca. 30 leden.

- Sport: - Volleybalvereniging JMC is in 2002 opgericht uit een fusie van volleybalvereniging Jonkersvaart (de 1e letter uit de afkorting) uit het gelijknamige dorp, en volleybalvereniging Mintonum (de 2e letter) uit Marum. De 3e letter betekent 'Combinatie'. Jong of oud, topsporter of recreant; iedereen is welkom bij JMC. Wat vooral telt is het teamgevoel; samenspelen, elkaar helpen, elkaar aanvoelen. Dat is volleybal. Daarom is de sfeer binnen de club voor JMC heel belangrijk. Om die sfeer goed te houden organiseert JMC naast trainingen en het competitievolleybal door het jaar heen ook allerlei leuke clubactiviteiten zoals een BBQ, tal van activiteiten voor de jeugd en beachvolleybal. Volleybal kan bij JMC zowel op prestatief als op recreatief niveau worden gespeeld. Dit kan zowel bij de jeugd als bij de senioren.

- Dartclub en klaverjasclub.

- Tractorpullingteam Jonkersdeere rijdt met een John Deere 2130 in de 2.5 ton en 3.5 ton sportklasse.

- Overige verenigingen: - Toneelvereniging Jonkersvaart is opgericht in 1972 en heeft ca. 15 leden.

- De Vrouwenvereniging is opgericht in 1946.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Jonkersvaart.