Jonen

Plaats
Buurtschap
Steenwijkerland
Kop van Overijssel
Overijssel

jonen_plaatsnaambord.jpg

Jonen is een van de zeer weinige buurtschappen in ons land die (voor niet-inwoners) niet per auto te bereiken zijn. Je kunt deze zeer idyllische buurtschap alleen wandelend en fietsend bereiken, al dan niet ook nog via een pontje. (©Gerda en Leen Louwers)

Jonen is een van de zeer weinige buurtschappen in ons land die (voor niet-inwoners) niet per auto te bereiken zijn. Je kunt deze zeer idyllische buurtschap alleen wandelend en fietsend bereiken, al dan niet ook nog via een pontje. (©Gerda en Leen Louwers)

jonen_pont.jpg

Als je uit het W komt, kun je er alleen komen via de Pont Jonen, die kennelijk 24 personen kan meenemen. Moeten ze zo te zien wel hun buik inhouden. :-) In de wintermaanden is er een zelfbedieningskabelpontje. Touwtrekken dus! (© Gerda en Leen Louwerse)

Als je uit het W komt, kun je er alleen komen via de Pont Jonen, die kennelijk 24 personen kan meenemen. Moeten ze zo te zien wel hun buik inhouden. :-) In de wintermaanden is er een zelfbedieningskabelpontje. Touwtrekken dus! (© Gerda en Leen Louwerse)

jonen_oude_pontje.jpg

Tot 1994 heeft Ron van der Werf in buurtschap Jonen met dit pontje met aanhangmotor per keer max. 6 personen overgezet. In dat jaar is het pontje vervangen door de huidige pont, waarop plaats is voor 24 personen. (© Gerda en Leen Louwerse)

Tot 1994 heeft Ron van der Werf in buurtschap Jonen met dit pontje met aanhangmotor per keer max. 6 personen overgezet. In dat jaar is het pontje vervangen door de huidige pont, waarop plaats is voor 24 personen. (© Gerda en Leen Louwerse)

jonen_tractor_op_pont.jpg

Bezoekers van buurtschap Jonen, bij de dorpen Dwarsgracht en Giethoorn, worden de Walengracht overgezet met een fiets- en voetveer. De boeren in de omgeving hebben kennelijk een eigen pont om de Walengracht mee te bevaren. (© Gerda en Leen Louwerse)

Bezoekers van buurtschap Jonen, bij de dorpen Dwarsgracht en Giethoorn, worden de Walengracht overgezet met een fiets- en voetveer. De boeren in de omgeving hebben kennelijk een eigen pont om de Walengracht mee te bevaren. (© Gerda en Leen Louwerse)

jonen_hooi_op_schip.jpg

Stichting Natuurlijk-Jonen zet zich in voor behoud en versterking van het cultuurlandschap in haar omgeving. En met succes! Dankzij haar werk, waaronder maaien van het land, is het oorspronkelijke 'open' landschap in ere hersteld. (©Gerda en Leen Louwerse

Stichting Natuurlijk-Jonen zet zich in voor behoud en versterking van het cultuurlandschap in haar omgeving. En met succes! Dankzij haar werk, waaronder maaien van het land, is het oorspronkelijke 'open' landschap in ere hersteld. (©Gerda en Leen Louwerse

Jonen

Terug naar boven

Status

- Jonen is een buurtschap in de provincie Overijssel, in de streek Kop van Overijssel, gemeente Steenwijkerland. T/m 1972 gemeente Giethoorn. In 1973 over naar gemeente Brederwiede, in 2001 over naar gemeente Steenwijkerland.

- De buurtschap Jonen valt onder het dorp Dwarsgracht. Voor de postadressen liggen beide - omdat het dorp Dwarsgracht geen eigen postcode en postale plaatsnaam heeft gekregen - 'in' Giethoorn.

Terug naar boven

Naam

Inwoners
Een inwoner van deze buurtschap is een Joneger of Joniger.

Oudere vermeldingen
1840 Jonen, 1844 ook Joene, 't Joone.

Naamsverklaring
Etymologie onbekend. Zoals terecht is opgemerkt is verband met joon 'boei, bakenton' onwaarschijnlijk.(1)
De naam Jonen kan ook duiden op de meervoudsvorm van de persoonsnaam Jo [zowel mannelijk als vrouwelijk]. Dit is conform het Steenwieks ko (Ned: koe) en konen, sko (Ned. schoen) en skonen  enz. Het betrof dan waarschijnlijk enige vroegere bewoners van de buurtschap.

Terug naar boven

Ligging

- De buurtschap Jonen ligt ZO van Blokzijl, Z van het Giethoornse Meer, W van Giethoorn en Dwarsgracht, in het uiterste W van het dorpsgebied van Giethoorn, aan het eind van het Jonenpad, rond de splitsing van de Cornelisgracht (vanuit Giethoorn) met de Walengracht (= de verbinding tussen het Giethoornse Meer en de Beulakerwijde).

- Jonen is niet per auto te bereiken. Alleen de eigenaren van de woningen in de buurtschap hebben een ontheffing om met de auto naar de parkeerplaats bij het pontje te rijden. Vanuit Giethoorn is de buurtschap per fiets of te voet te bereiken over de Jonenweg, vanuit Blokzijl en Vollenhove is de buurtschap alleen te bereiken met een pontje (zie verder het hoofdstuk Landschap etc.).

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Jonen slechts 2 huizen met 16 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap een 10-tal panden, zijnde 8 voormalige boerderijen en 1 woning met een pannendak.

Terug naar boven

Geschiedenis

De nederzetting Jonen is in de 17e eeuw ontstaan. De strategische ligging aan de Walengracht – de vaarweg tussen de Friese meren en de kop van Overijssel – is medebepalend voor het ontstaan van de buurtschap. Tot enkele decennia geleden wordt nog veel handel gedreven per boot. De buurtschap kent een bloeitijd in de twintiger en begin dertiger jaren van de 20e eeuw. De toenmalige bewoners vissen nog volop in de meren van Noordwest Overijssel, en er wordt ook in de Blokzijler Kolk gevist, die dan nog in open verbinding staat met de Zuiderzee. Naast de visserij hebben de Jonegers veelal een klein boerenbedrijf om in de levensbehoeften te voorzien.

In de jaren zestig van de 20e eeuw komt er een ommekeer. In het gebied 'de Heven', rond de Hevenweg, W van Jonen, op grondgebied van Blokzijl, wordt een ruilverkavelingproject opgestart. De Joneger boeren verhuizen daarheen. De bedrijfsvoering wordt er voor hen een stuk aantrekkelijker op: het arbeidsintensieve werk op de versnipperd gelegen landerijen en het niet per auto en landbouwmachines bereikbaar zijn van de woningen en landerijen in de buurtschap behoren sinds 1967 tot het verleden.

Deze verplaatsing van de boerenbedrijven naar de Hevenweg heeft echter wel gevolgen voor Jonen. Een deel van de bewoners trekt weg en ook het vee verdwijnt. De eerste recreatieve bewoners melden zich. Een paar boeren van de Hevenweg, afkomstig uit de buurtschap, hebben er tot 20 jaar na hun verhuizing nog vee geweid. Voor de verdere gevolgen voor het landschap, en de ommekeer van de laatste jaren, zie het hoofdstuk hierna.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Bestemmingsplan Dwarsgracht en Jonen (2013).

- Al jarenlang is er een knelpunt in de aanlegvoorzieningen voor de Jonigers bij het pontbaashuisje. Er is daar een plek te weinig. Ook bestaat er een wens om bij de opstapplaats bij het pontbaashuisje iets meer aan de groenvoorzienimg te doen. Beide wensen worden vervat in een project, ondersteund door Plaatselijk Belang Dwarsgracht - Jonen (aldus een nieuwsbericht op de gemeentesite d.d. november 2012. Of en in hoeverre e.e.a. inmiddels is gerealiseerd, is ons nog niet bekend).

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- "De waterstreekdorpen Dwarsgracht en Jonen, ten westen van Giethoorn, zijn aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Riet en water zijn de grote kenmerken, in zowel het landschap, op het erf als op de bebouwing. In het dorp Dwarsgracht zijn veel bruggetjes, over de gracht en tussen de woningen. Een zijde van dit tweerijige dorp is bereikbaar per auto. Jonen is een kleine eenrijige buurtschap, hier zijn dus geen karakteristieke bruggen. Het is bereikbaar per veer, per fiets of per boot." (bron: gemeente Steenwijkerland)

- In 2010 is op initiatief van Stichting Natuurlijk-Jonen een paaltjasker gebouwd, nabij Jonenpad 27, op de plaats waar volgens de archieven van Natuurmonumenten tot 1934 al eerder een tjasker heeft gestaan. De tjasker is in de Kop van Overijssel vroeger op meerdere plekken ingezet voor het bemalen van kleine percelen. Deze tjasker heeft houten roeden die dwarsgetuigd zijn opgehekt.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Het oorspronkelijke cultuurlandschap van Jonen wordt gekenmerkt door afwisseling: enerzijds wordt vee geweid, er zijn hooilandjes en in de winter worden er schapen geweid. Er is dus sprake van een 'open' landschap omzoomd door rietkragen en moerasbos. Na de verplaatsing van de boerenbedrijven in de jaren zestig (zie hiervoor bij Geschiedenis) is bijna al het land aangekocht door Natuurmonumenten.

De beheerkosten zijn echter hoog omdat het land vrijwel alleen over water - per boot, vlot of bok - bereikbaar is. De subsidiemogelijkheden voor noodzakelijk onderhoud aan de landerijen en sloten zijn gering. Bovendien zijn de vaarboeren verdwenen, waardoor er geen land meer in pacht kan worden uitgegeven. Als gevolg van al deze ontwikkelingen blijven de weilanden leeg, er wordt niet meer gemaaid en de sloten worden niet meer geschouwd en uitgebaggerd. Het landschap verruigt en oogt door verwildering, pitrusriet en elzenbosjes steeds minder aantrekkelijk. Kenmerkende elementen in het landschap verdwijnen: er groeien geen dotterbloemen meer aan de slootkanten, de zwanebloem is weg evenals het pijlkruid en de weidevogels laten zich ook niet meer zien.

Om dit tij te keren is in 2007 Stichting Natuurlijk-Jonen opgericht, die zIch inzet voor behoud en versterking van het oorspronkelijke cultuurlandschap van deze buurtschap, met bijbehorende natuur-, landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Door inzet van de inwoners middels o.a. het maaien van het land, het weiden van vee inclusief natuurlijke bemesting, en het schouwen en uitbaggeren van de sloten, is het oorspronkelijke 'open' landschap in ere hersteld en zijn de verdwenen planten en vogels weer teruggekeerd in dit unieke landschap.

Jonen is nog authentiek te noemen: er is geen commercie van betekenis en er loopt een belangrijke fietsroute door het landschap: de Wiedenroute. De vele fietsers en ook wandelaars kunnen nu weer genieten van een prachtig uitzicht over het gebied en in de weilanden lopen dieren zoals Lakenvelder runderen en schapen. Ook laat de ooievaar zich hier weer zien.

- Pontje Jonen vaart van deze buurtschap naar Blokzijl en Vollenhove v.v., alleen voor fietsers en voetgangers, over de Walengracht. Buiten het seizoen (april-oktober) is er alleen een zelfbedieningspontje. - Filmpje van het zelfbedieningspontje in actie. Tot 1981 wordt de pont bediend door Teun Oosting. Vanaf dat jaar valt Ron van der Werf al regelmatig in omdat Teun 'een dagje ouder' wordt. Na het overlijden van Teun is Ron de vaste pontbaas geworden. Jarenlang worden door het pontje met aanhangmotor maximaal 6 personen per keer overgezet. In 1994 is de oude pont vervangen door de huidige, waarmee 24 personen kunnen worden overgezet. Sindsdien zijn de werkzaamheden verricht door zoon Jacob van der Werf en zijn vriendin Mirjam Peters. Eind 2007 zijn zij daarmee gestopt. De gemeente moest toen op zoek naar een nieuwe pontbaas. Dat is gelukt. Hier kun je een kort video-item bekijken met de huidige pontbaas Kor van de Kerke in het programma Landinwaarts. Het item begint bij 22 minuten 30 seconden.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Reportage (2011) over Ron en Mariet van der Werf, die al sinds 1968 naar volle tevredenheid in Jonen wonen.

- Bedrijfsleven / ondernemen: - Ondernemersvereniging Dwarsgracht - Jonen behartigt de materiële en immateriële belangen van haar leden.

Reactie toevoegen