Status

- Huis ter Heide is een buurtschap in de provincie Drenthe, in grotendeels gemeente Noordenveld (t/m 1997 gemeente Norg), deels gemeente Midden-Drenthe (t/m 1997 gemeente Smilde), deels gemeente Assen.

- De buurtschap Huis ter Heide heeft, voor het deel in de gemeente Noordenveld, een eigen postcode (9336) en plaatsnaam in het postcodeboek en is daarmee een formele 'woonplaats' (die dus niet, zoals de meeste andere buurtschappen in ons land, voor de postadressen onder een nabijgelegen dorp valt). Het deel onder de gemeente Midden-Drenthe valt voor de postadressen onder het dorp Bovensmilde. Verder valt er voor het postadres nog 1 pand onder de gemeente en stad Assen (Norgervaart 3, maar daar zijn er meer van, zie bij Statistische gegevens).

- Huis ter Heide heeft witte plaatsnaamborden en ligt buiten de bebouwde kom.

- Op sommige plattegronden wordt de bebouwing aan de Kolonievaart als een aparte geijknamige buurtschap vermeld, maar dat is niet terecht; dat is gewoon een onderdeel van de buurtschap Huis ter Heide. In o.a. de Topografische atlas Drenthe () staat ook een vermeende buurtschap Norgervaart vermeld. Ook dát is niet terecht, want onderdeel van de buurtschap Huis ter Heide. De buurtschap is ontstaan aan de Norgervaart. De nederzetting aldaar werd oorspronkelijk ook Norgervaart genoemd, maar is al rond 1840 hernoemd in Huis ter Heide (zie pag. 13 van het Vijfsterrenboekje, vermeld onder Recente ontwikkelingen). Althans toen is die naam voor het eerst gebruikt als plaatsnaam. Mogelijk zijn beide namen zekere tijd parallel in gebruik geweest, maar de huidige plaatsnaam omvat inmiddels toch al vele jaren ook de bebouwing aan de gehele Norgervaart. De atlassen lopen op dit punt dus 'een beetje' achter...

Naam

In het Drents
Hoes ter Heide.

Naamsverklaring
De plaatsnaam Huis ter Heide is afgeleid van de voormalige herberg (thans nog aanwezig als boerderij) met deze naam, bij de sluis in de Kolonievaart / Norgervaart. Vanaf begin 19e eeuw werd dit heidegebied ontgonnen, waarbij de turf over de Kolonie- en Norgervaart werd afgevoerd richting Smilde / Assen. Aanvankelijk eenzaam temidden van de uitgestrekte velden lag een etablissement met de toepasselijke naam, dat later de naam zou geven aan deze nederzetting.

Naam komt ook elders voor
Niet te verwarren met het dorp Huis ter Heide in de gemeente Zeist UT en de buurtschap Huisterheide bij Sint Nicolaasga FR.

Ligging

Huis ter Heide ligt in het zuidelijke puntje van de gemeente Noordenveld, aan de N373 tussen Norg en Assen, even NW van de nieuwbouwwijk Kloosterveen in de Drentse hoofdstad, NO van Bovensmilde en ZO van Veenhuizen. De buurtschap ligt rond de wegen Norgervaart, Kolonievaart, Asserstraat en Koelenweg. Oorspronkelijk liep de gemeentegrens met Assen parallel aan een veenwijk, de Norgerwijk, ook bekend als Jan Klokwijk. Na de gemeentelijke herindeling van 1998 werd het Asser deel ietsje groter, ten bate van de bouw van de Asser nieuwbouwwijk Kloosterveen. De grens loopt nu net ten zuiden van de Koelenweg.

Statistische gegevens

- In 1840 omvatte de buurtschap Norgervaart, zoals Huis ter Heide toen nog werd genoemd, 6 huizen met 40 inwoners onder de gemeente Norg. Onder de gemeente Smilde wordt de buurtschap in dat jaar niet apart vermeld.

- Tegenwoordig heeft Huis ter Heide ca. 80 huizen met ca. 200 inwoners, waarvan ca. 20 huizen met ca. 50 inwoners die qua postadres onder Bovensmilde vallen. Verder valt nog 1 pand onder Assen. Niet reuze handig is dat alle 3 gemeenten hun deel aan de Norgervaart opnieuw hebben genummerd, en dat het geen doorlopende nummerreeks is. Zo komt het adres Norgervaart 3 drie keer voor: een keer qua postadres in de buurtschap, een keer in Bovensmilde en een keer onder Assen.

Geschiedenis

Vanaf eind 18e eeuw is het uitgestrekte heideveld tussen Norg, Smilde en Assen ontgonnen. Ter ontsluiting en voor de afvoer van de turf is de Norgervaart gegraven, vanaf het gebied ten zuiden van Norg richting Smilde / Assen. Bij Huis ter Heide maakt de vaart een haakse bocht westwaarts en heet vanaf hier Kolonievaart, die vanaf 1823 is gegraven door de Maatschappij van Weldadigheid voor de toenmalige 'strafkolonie' Veenhuizen. De Kolonievaart is dus naar deze kolonie genoemd. Op de plek waar beide vaarten samenkomen wordt een grote schutsluis gebouwd. Aan beide vaarten wordt de weg aanvankelijk maar aan één kant verhard en aan deze kanten verrijst de bebouwing van Huis ter Heide dan ook voor het merendeel. De wegen vormen een redelijk belangrijke functie als ontsluitingsroute voor de streek en binnendoorweg naar bijvoorbeeld het Friese Oosterwolde.

Echt groot is de nederzetting Huis ter Heide nooit geworden. In de loop van de 20e eeuw komen nog een paar grotere boerenbedrijven aan de Kolonieweg aan de oostkant en in het gebied De Fledders aan de westkant, dat voor de postadressen onder buurdorp Zuidvelde valt. Een deel van de heide wordt aangeplant als bos, zoals het Tonckensbosch aan de oostkant. In het gebied rond de oude pingoruïne Esmeer worden door gevangenen uit Veenhuizen bomen geplant als werkverschaffingsproject. Aan de noordkant, richting Zuidvelde, worden voor de oorlog nog vier arbeidershuisjes gebouwd.

De buurtschap Huis ter Heide straalt een zekere rust uit, ondanks het langsrazende autoverkeer. De Asser nieuwbouw rukt echter op, mede mogelijk gemaakt door een grenswijziging in 1998, waarbij enkele hectares aan de stad worden toegevoegd. Hierdoor ligt de buurtschap niet meer zo geïsoleerd als in het verleden.

In de 19e eeuw is er aan de Norgervaart een huiskamercafé van Jochem Boxma. Tot 1993 is er op Norgervaart 1 (postaal Bovensmilde) café Drent van Wisse en Tiny Drent. Sindsdien was er alleen nog (eet)café Huis ter Heide, dat ook als de facto dorpshuis fungeerde (de buurtschap heeft geen officieel dorpshuis); veel sociale en verenigingsactiviteiten van de buurtschap vonden hier onderdak. Maar ook die is er in 2017 mee gestopt (zie daarvoor verder bij Recente ontwikkelingen). De school van de buurtschap is in 1972 opgeheven omdat er te weinig leerlingen meer waren.

Zie verder het artikel Geschiedenis van Huis ter Heide en Norgervaart door Anne Post uit Norg.

Recente ontwikkelingen

- Sinds 1995 was Café Huis ter Heide hét dorpscafé. In 2012 werd het een eetcafé met lekkere menu’s. Eigenaar Wies is er echter in 2017 mee gestopt. Ook de Belangenvereniging kon er terecht en gebruikte het café als dorpshuis. Voor vergaderingen, spelavonden, Sinterklaas en feestjes konden ze altijd in het café terecht. Wies regelde van alles voor de activiteiten en daarnaast was de catering natuurlijk altijd goed voor elkaar. Als nieuw ‘dorpshuis’ heeft de Belangenvereniging Camping De Schuilhoeve bereid gevonden als zodanig te fungeren. De activiteiten van de Belangenvereniging vinden in het vervolg daar plaats.

- Wie er ook mee zijn opgehouden, is het Carbid Team Huis ter Heide. In 2016 was het jaarlijkse carbidschieten op oudjaarsdag voor de 5e keer, in 2017 voor de 6e en laatste keer. De initiatiefnemers wilden na zes keer ook weleens "aan de andere kant staan", maar er was nog geen opvolging die oud genoeg is. De meeste leden van het team zijn inmiddels ook naar elders verhuisd, maar zijn nog wel bij de buurtschap betrokken.

- Het in 2011 verschenen Vijfsterrenboekje Huis ter Heide schetst de kwaliteiten van de buurtschap, de sterke punten en de punten die de komende tijd nog verder ontwikkeld kunnen worden.

Bezienswaardigheden

- Huis ter Heide heeft 2 rijksmonumenten. Het betreft het pand Asserstraat 136 en de Koloniesluis, die beide hierna worden beschreven.

- Het pand met opschrift Huis ter Heide (Asserstraat 136) is gebouwd in 1886, op de plaats van een uit 1777 daterende voorganger die door brand is verwoest. Voormalige herberg, oorsprong van de nederzetting. Vroeger vertrokken hier de strafkolonisten uit Veenhuizen per trekschuit. Het is nog goed zichtbaar dat het oorspronkelijk een zogeheten doorrit was, een plek waar men de wagen niet hoefde te keren, maar hem onderdak kon laten stoppen om zo droog uit te stappen en later de weg te vervolgen. De baanderdeuren aan beide zijden zijn nog goed zichtbaar. Vroeger was het ook een geliefde plek voor schaatsers, als bij een strenge winter de vaart bevroren was; wie het eerst in Huis ter Heide aankwam kreeg een worst en zijn naam werd op een balk in de herberg geschreven.

- De Koloniesluis op de splitsing Kolonievaart / Norgervaart dateert uit 1878 en is tegenwoordig een stuw.

- In Drenthe is in de nacht van 7 op 8 april 1945 een regiment van ruim 700 Franse parachutisten gedropt. Onder de codenaam 'Operatie Amherst' worden zij in groepjes van ca. 15 man in de hele provincie gedropt. Doel van de operatie is het veroveren van bruggen en het stichten van zoveel mogelijk verwarring onder de bezetter. Bij een boerderij aan de Koelenweg 10 in Huis ter Heide heeft een groepje para's onderdak gevonden in een schuur. Maar zij worden verraden en raken in gevecht met de bezetter. De schuur vliegt in brand, 3 van de soldaten komen hier om en de anderen sneuvelen in een vuurgevecht. De slachtoffers zijn begraven op de Franse erebegraafplaats te Kapelle-Biezelinge (Zeeland). Ter nagedachtenis hieraan bevindt zich aan de gevel van de schuur op Koelenweg 10 het 'Monument voor Franse Parachutisten'. Het is een wit herdenkingskruis met daarboven een natuurstenen plaquette. Op het kruis is een munt aangebracht met het embleem van de Special Air Services. Boven het kruis hangt een gedenkplaat met de namen van de slachtoffers.

Jaarlijkse evenementen

- Carbidschieten (oudjaar).

Landschap, natuur en recreatie

- De natuurlijke omgeving van Huis ter Heide leent zich uitstekend voor ontspanning. Zo liggen er diverse fietspaden. Een leuk pad is gelegen even ten noorden van de buurtschap. Op de Asserstraat richting Zuidvelde treft u vanzelf aan uw linkerhand een recht fietspad door de velden aan. Later kronkelt dit door een afwisselend landschap met houtwallen en wat bos, om uit te komen bij de weg De Fledders. Van hieruit even naar rechts en dan weer naar links het pad vervolgen.

- Wandelen kan o.a. in het Tonckensbosch, aan de oostkant. Zowel bereikbaar vanaf de Asserstraat, als vanaf de Kolonieweg. Aan de oostelijke zijde ligt nog een klein beetje heide, waar u aan het hoogteverschil nog kunt zien hoe het gebied hier is ontgonnen. In dit gebiedje komen een paar zeldzame planten voor en het is een geliefde plaats voor vlinders. Nog recentelijk lag bij de Kolonieweg aan de Norgervaart een fraaie houten klapbrug. Deze was echter niet veilig meer en is vervangen door een nieuw exemplaar. Helaas was de staat dermate slecht dat het (nog) niet mogelijk bleek hem voor een betaalbaar bedrag op te knappen en elders te herplaatsen.

- Een onbekend wandelgebied is rond het Esmeer, bereikbaar vanaf de stille kant van de Kolonievaart, ongeveer halverwege richting Veenhuizen (bruggetje over en naar rechts, later links het bos in). Dit is de grootste pingo van Drenthe. Dat is een overblijfsel uit de laatste ijstijd. Grondwater dat aan de oppervlakte kwam bevroor daar door de lage temperaturen en zo ontstond een soort ijsheuvel. Toen de temperatuur steeg, smolt het ijs en bleef een soort kuil omgeven door een lage wal achter. Dit stroomde later weer vol met water en zo ontstonden diverse vennen.

Het Esmeer is mooi rond van vorm en ligt temidden van bossen die werden aangeplant door gevangenen uit Veenhuizen. Aan de andere kant van het meertje ligt nog wat heide, die nooit ontgonnen is; hier liggen nog een paar laagveen petgaten, overblijfselen van de turfwinning. Daarachter liggen de akkers van Bovensmilde, in de voormalige Smildeger Venen. Ten slotte zijn zowel de Kolonievaart als de Norgervaart zeer geliefde visplekken, en terecht.

- Inwoner Anne Post heeft mooie wandelroutes door en rond Huis ter Heide gemaakt.

- In 2017 reconstrueert de Provincie de kruising van de wegen Norgervaart, Asserstraat en Kolonievaart in Huis ter Heide. De intentie is om, als men dan toch bezig is, gelijk een otterpassage aan te leggen tussen de Norgervaart en de Kolonievaart. Gedeputeerde Henk Brink moet anno 2016 alleen de mogelijkheden van financiering nog onderzoeken en houdt daarom nog een slag om de arm.

Aanleiding voor de wens van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer voor een otteroversteek op deze locatie is het doodrijden van een ottermoeder in juni 2016 in deze omgeving. Ze bleek nog jongen te zogen, omdat er melk uit haar tepels kwam. De jongen zijn niet gevonden. Addy de Jongh van stichting Otterstation Nederland is enthousiast over het voorstel: "Een vierkante duiker met betonnen loopplank onder de Norgervaart door is hier ideaal. Otters lopen liever over passages dan dat ze er langs zwemmen. Een obstakel is wel de sluis in de Kolonievaart. Ze moeten dan door de berm en aan weerszijden van de weg moet een raster van ottergaas komen." Een soortelijke faunaduiker is recentelijk onder de A7 bij Drachten geplaatst. Ook Enit Scholten van Natuurmonumenten juicht de komst van een ottertunnel toe. "Sinds 2015 hebben we otters in het Fochteloërveen. En het is echt uniek dat hier jongen zijn geboren. Ze 'vissen' in de Norgervaart en de Kolonievaart, want die zijn rijk aan vis." (bron: Dagblad van het Noorden, 19-7-2016)

- "De historische waarde van de Norgervaart bij Assen is in het geding. De provincie Drenthe maakt plannen voor een grootschalige reconstructie, maar daarbij wordt geen rekening gehouden met de historie van de vaarverbinding. De weg Norgervaart en de naastgelegen gelijknamige vaart hebben een grote landschapshistorische rol gespeeld bij de ontwikkeling van de Kolonie Veenhuizen. In de 19 eeuw zijn vele 'paupers' uit het Westen per schip aangevoerd via de Zuiderzee, Meppel, Drentse Hoofdvaart, Norgervaart en Kolonievaart naar de gestichten van Veenhuizen. Er wordt bovendien al jaren gepleit om Veenhuizen samen met andere voormalige Koloniën van Weldadigheid op de Werelderfgoedlijst van Unesco te krijgen.

De provincie Drenthe is echter al geruime tijd bezig met plannen om de weg Norgervaart veiliger maken voor overstekende fietsers. Met name scholieren naar Norg moeten de weg bij de kruising naar de woonwijk Kloosterveen oversteken om op het fietspad te komen. Daarbij hebben zich in het verleden enkele ongelukken voorgedaan. Sinds geruime tijd staan er noodstoplichten. De weg zal zes meter worden verbreed en het kanaal Norgervaart met ruim twee meter worden versmald. Ook komen er niet-beweegbare bruggen over het water, waardoor de Norgervaart niet meer bevaarbaar wordt. De vaart zou juist toegankelijk moeten worden gemaakt voor recreatievaart door dammen weg te halen en beweegbare bruggen aan te leggen. Heemschut is niet tegen het verbeteren van de verkeersveiligheid, maar vraagt zich af of de maatregelen die de provincie wil nemen 'niet wat overdreven zijn'. De verkeersveiligheid op de Norgervaart is meer gediend met een maximale snelheid van 60 kilometer per uur, in combinatie met permanente stoplichten bij de oversteekplaatsen voor fietsers. Heemschut doet een dringend beroep op de provincie de plannen aan de passen." (bron: Heemschut, 9-1-2019)

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Huis ter Heide, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Fotoreportages van flora, fauna, monumentale panden en andere bezienswaardige objecten in Huis ter Heide en omgeving, door Harry Perton.

Links

- Algemeen: - Site van en over Huis ter Heide.

- Nieuws: - Actualiteiten uit Huis ter Heide op Facebook.