Houwerzijl, in de voormalige Gereformeerde kerk en pastorie is tegenwoordig Theemuseum, theeschenkerij en theewinkel De Theefabriek gevestigd
- Houwerzijl is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 1989 gemeente Ulrum. In 1990 over naar gemeente De Marne, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.
- Onder het dorp Houwerzijl valt ook de buurtschap Vliedorp.
Terug naar bovenIn het Gronings
Houwerziel.
Oudere vermeldingen
1347 Fredericus de Howersyle, 1460 Willem ten zyll, ca. 1660 Houwer zyl, 1685 Houwersyl, 1781 Houwersijl gedamt, 1840 Houwerzijl.
Naamsverklaring
Betekent zijl 'uitwateringssluis' bij een niet meer bestaande plaats genaamd Houw 'hofstede'. De sluis, die op het Reitdiep loosde, is in 1728 opgeheven.(1) Het dorp is dus niet genoemd naar de N gelegen buurtschap De Houw.
- De auteurs van het geschiedenisboek over Houwerzijl (zie bij Geschiedenis) hebben een andere verklaring van het element houw. Zij stellen: "Het dorp dankt zijn naam aan de ligging van de zijl bij de flank of houw van een kleine wierde. Deze Houwerzijlster wierde is niet meer terug te vinden, omdat hij werd opgenomen in het dijklichaam."
Terug naar bovenHet dorp Houwerzijl ligt Z van het dorp Ulrum, O van het dorp Zoutkamp en ZO van het dorp Niekerk, en grenst (in het buitengebied van het dorp) in het Z aan het Reitdiep.
Terug naar bovenIn 1840 heeft Houwerzijl 58 huizen met 296 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 90 huizen met ca. 230 inwoners.
Terug naar bovenOntstaan
Houwerzijl lag aanvankelijk in een kweldergebied op de grens van land en water. Vanwege het overstromingsgevaar gingen de vroege kustbewoners op de hogere delen van de kwelders wonen, meestal op lage ruggen langs de wadgeulen. Vanaf 600 voor Chr. maakte men op deze kwelderwallen kunstmatige woonheuvels (terpen of wierden). Zo was er een complex van 3 wierden in de buurtschap De Hoogte Z van de huidige kern van Houwerzijl (aan de Vliedorpsterweg). Deze behoren tot de oudste woonheuvels in de provincie. Vanwege de vruchtbare grond zijn echter veel terpen in Groningen begin 20e eeuw (grotendeels) afgegraven en als meststof verkocht. Zo is de 3 meter hoge wierde van Westerhuis vrijwel helemaal afgegraven. De middelste wierde, een perceel akkerland, is in de loop der tijd grotendeels weggeploegd, maar nog wel als wierde te herkennen. Ook van de begin 19e eeuw nog 4 meter hoge terp met daarop boerderij De Hoogte is inmiddels behoorlijk wat 'afgeknabbeld'.
De zijl en bedijkingen
Rond 1300 is het wierdengebied rond Houwerzijl, dat toen nog aan de Lauwerszee lag, omdijkt. De provinciale zeedijk waarop en waarlangs het dorp ligt, is dus ca. 700 jaar oud. Nadat het land was bedijkt, kon het water niet meer vrij afstromen naar zee. Er werden daarom sluizen gebouwd, o.a. bij Houwerzijl. Deze 'zijl' (= uitwateringssluis) is in 1717 buiten gebruik gesteld en in 1728 opgeruimd nadat de buitenriet was verzand. Het oude sluismeestershuis is nog wel bewaard gebleven. Tussen 1729 en 1877 is het kweldergebied Z van de provinciale dijk ingedijkt, met 4 bedijkingen, wat ruimte schiep voor nieuwe boerderijen in deze nieuwe polders.
Veranderingen in het landschap
In de loop der tijd hebben veel dijken hun functie verloren en zijn ze afgegraven omdat ze in de weg lagen voor de landbouwers. Door de ruilverkaveling en daarmee gepaard gaande schaalvergroting van de kavels in de jaren tachtig van de 20e eeuw zijn ook veel van de oudere waterlopen verdwenen. Door dit alles is er niet veel van het oude (waterlopen- en landbouw-)landschap meer herkenbaar. (bron van de voorgaande 3 alinea's: het hierna vermelde boek over de geschiedenis van Houwerzijl)
Religie
Houwerzijl viel kerkelijk oorspronkelijk onder het dorp Vliedorp, dat rond 1700 geleidelijk is vervallen en verdwenen. De Houwerzijlsters kwamen kerkelijk toen onder buurdorp Niekerk te vallen. Van 1690 tot ca. 1832 hadden de doopsgezinden een 'vermaning' aan de huidige Hollemastraat 15. In 1862 kreeg het dorp een Gereformeerde kerk, in 1946 ook nog een Gereformeerd Vrijgemaakte kerk. Zie verder de geschiedenis van de Gereformeerde kerken in Houwerzijl en hieronder bij Bezienswaardigheden.
Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Houwerzijl, kun je terecht bij de volgende site en literatuur:
- Geschiedenis van Houwerzijl (samenvatting door één van de auteurs van het hierna genoemde boek in tijdschrift Noorderbreedte, 1998).
- In 1997 is het boek 'Houwerzijl: een dorp in De Marne' verschenen (auteurs A. Renkema / J. Scholtens / Y. Zijlstra, 191 pag., uitg. Profiel, Bedum, ISBN 9789052941516). Het boek is uitverkocht, maar via deze link incidenteel nog tweedehands verkrijgbaar.
Terug naar boven- De Dorpsvisie Samen mooi wonen in Houwerzijl (2011) inventariseert de huidige toestand, en doet aanbevelingen om de leefbaarheid in het dorp te behouden en te bevorderen. Daarnaast is ook door studenten van de Hanze Hogeschool een aantal rapporten vervaardigd over het leven in dit dorp. (de Dorpsvisie en de rapporten stonden op de site van Dorpsbelangen en komen hopelijk ook weer te staan op de nieuwe site van Dorpsbelangen die anno begin 2019 in opbouw is).
Terug naar boven- Houwerzijl heeft 2 rijksmonumenten: het woonhuis op Dorpsstraat nr. 33 en het N van het dorp gelegen kerkhof van het verdwenen dorp Vliedorp, op de kerkwierde, die Ol Weem of Olle Weem wordt genoemd (weem betekent 'aan de kerk geschonken goed'). Dit kerkhof is niet vanuit de kern van het dorp te bereiken, maar alleen vanaf de N van het dorp lopende weg Vlakkeriet. Pagina over het kerkhof van Vliedorp en over de doopsgezinden in Houwerzijl.
- De voormalige Gereformeerde Kerk uit 1862 (sinds 1953 Gereformeerd Vrijgemaakt) met pastorie is in 1990 herbestemd tot Theemuseum, theeschenkerij en theewinkel De Theefabriek. Het museumdeel besteedt aandacht aan het verhaal van kweken, plukken, produceren, vermarkten en drinken van thee. De theeschenkerij heeft de meest uitgebreide theekaart ter wereld. Verder is er een theewinkel en de bijzondere Torenkamer, waar je met maximaal 2 personen kunt genieten van een Torenhoge Tea.
- De oorspronkelijke Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt (Hollemastraat 16, gebouwd in 1946, in functie tot 1953, waarna men de oude Gereformeerde kerk overnam) was tot 2005 in gebruik als dorpshuis en werd sindsdien gebruikt voor exposities. Het pand staat te koop.
- De voormalige Gereformeerde Kerk in Nederland (Hoofdstraat 1B) uit 1954 was in gebruik tot 1987 en fungeert tegenwoordig als opslagruimte.
Terug naar boven- In 2014 hebben de inwoners van Houwerzijl, dat te klein is voor een eigen dorpshuis, een prachtige alternatieve samenkomstplaats gemaakt. In het bos achter het Theemuseum is een speelbos aangelegd, waar kinderen naar hartelust in de modder kunnen spelen, waar ruimte is voor de jeu-de-boulesvereniging en waar een acht meter hoge vuurplaats staat, waar inwoners overdekt rondom een vuurschaal kunnen zitten en genieten van de kinderen die even verderop spelen.
Terug naar boven- Nieuws: - Nieuws uit Houwerzijl van Dorpsbelangen op Facebook.
- Belangenorganisatie: - Dorpsbelangen Houwerzijl.
- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Houwerzijl.
Reactie toevoegen