Terug naar boven

Status

- Houthem is een dorp in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Valkenburg aan de Geul. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30-9-1940. Per 1-10-1940 over naar gemeente Valkenburg-Houthem, in 1982 over naar gemeente Valkenburg aan de Geul.

- Wapen van de voormalige gemeente Houthem.

- Het dorp Houthem heeft in 1978 geen eigen postcode en plaatsnaam gekregen in het postcodeboek, voor de postadressen ligt het dorp daarom sindsdien 'in' Valkenburg.

- Onder het dorp en de gemeente Houthem vielen vanouds ook de buurtschappen Broekhem en Strabeek. Tegenwoordig zijn dat wijken van de stad Valkenburg; Broekhem is daarnaast in de praktijk een 'dorp in de stad'.

Terug naar boven

Naam

Naamgeving
Getuige de officiële blauwe plaatsnaamborden (komborden) ter plekke is de huidige 'de facto formele naam' van het dorp (bestaande uit de kernen Vroenhof en Sint Gerlach) Houthem (een echt formele naamgeving is er niet, omdat, zoals hierboven reeds beschreven, de plaats als woonplaats niet voorkomt in het postcodeboek en in de gemeentelijke basisregistratie BAG). In de praktijk was en is ook de benaming Houthem-Sint Gerlach gangbaar.

Oorspronkelijk werd met de plaatsnaam Houthem het huidige W deel van het dorp bedoeld, dus het deel dat tegenwoordig Vroenhof heet. Het huidige O deel, Sint Gerlach, werd als buurtschap van dit dorp gezien. Vanaf begin 19e eeuw nam de kern Sint Gerlach in belang toe, o.a. door vestiging van de RK parochiekerk (vanuit de voorheen simultaankerk in Vroenhof) in 1808, door vestiging van de burgemeester in het voormalige klooster, en uiteindelijk kwam ook het gemeentehuis daar. Door dit toenemende belang van de kern Sint Gerlach is de naam Houthem, als plaatsnaam, geleidelijk gangbaar geworden voor Vroenhof en Sint Gerlach gezamenlijk (in plaats van, zoals voorheen, specifiek voor het deel dat nu Vroenhof heet).

De benaming Houthem-Sint Gerlach voor het dorp werd vooral vanaf begin 20e eeuw gangbaar. De benaming Sint Gerlach werd aan de plaatsnaam toegevoegd vanwege de, ook buiten de directe omgeving, grote bekendheid van de heilige Sint Gerlachus en daarmee de kern Sint Gerlach. Vandaar de benaming Houthem-Sint Gerlach voor het station (dat die naam kreeg na opheffing van de halte Vroenhof in 1936, heette voorheen halte Sint Gerlach), sinds begin 20e eeuw voor het voormalig postkantoor, voor het dorpsplatform en voor de heemkundekring (die uiteraard de hele voormalige gemeente Houthem als werkgebied heeft). Gezien de nog altijd gangbaarheid van deze naam, zou daarom op de komborden wellicht ook beter deze naam, Houthem-Sint Gerlach dus, gehanteerd kunnen worden.

In het Limburgs
Houtem.

Oudere vermeldingen
1096 Houlten, 1130 Holtzheim, 1140 Holtheim, 1157 Holthem, 1182 en 1279 Houthem, 1217 Holtheim, 1244 Houtheym, 1381 Hoithem, 16e eeuw Houtem.

Naamsverklaring
Betekent ‘woonplaats in het bos’, een samenstelling van holt, ‘hout, bos met hoogopgaand geboomte’ en heem ‘woonplaats’. (1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Houthem ligt W van de stad Valkenburg en ZO van het dorp Meerssen, aan de weg van Valkenburg naar Meerssen, die hier deels Vroenhof en deels Sint Gerlach heet, en onder andere rond de wegen Onderstestraat en Meerssenderweg. Verder ligt het dorp W van het 'dorp in de stad' Broekhem, NW van het dorp Vilt, N van het dorp Berg, O van het dorp Rothem, Z van de A79, ZO van het dorp Ulestraten en ZW van het dorp Schimmert.

Terug naar boven

Statistische gegevens

- In 1840 heeft de gemeente Houthem 135 huizen met 711 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 123/659 (= huizen/inwoners) en buurtschap Houthemerberg 12/52.

- Op 19-11-1849 telt de gemeente Houthem volgens de Volkstelling 158 gezinnen met 707 inwoners, verdeeld over het gelijknamige dorp 203 en de buurtschappen St. Gerlach 230, Strabeek 131, Broekhem 71, Houthemmerberg en Kruidmolen 49 en Holswijk 23.

- Per 1 oktober 1940 is de gemeente opgeheven en als volgt verdeeld:
naar Valkenburg: 877 hectare met 2.382 inwoners;
naar Berg en Terblijt: 13 hectare met 79 inwoners (dit betrof de buurtschap Houthemmerberg, tegenwoordig onderdeel van de buurtschap Vilt).

- Tegenwoordig heeft het dorp ca. 600 huizen met ca. 1.500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Sint Gerlach
vormt nu het centrum van Houthem. De oude kern lag langs de doorgaande weg Meerssen-Valkenburg en de weg naar Berg. In de jaren zestig en tachtig van de 20e eeuw zijn nieuwe buurten bijgebouwd ten zuiden resp. noorden van de doorgaande weg. Langs deze weg en de weg naar Berg liggen twee devotiekapelletjes, ter ere van de H. Maria resp. Sint Gerlachus. Sint Gerlach is bekend geworden door de kluizenaar Gerlach, die daar in de 12e eeuw in een holle eik heeft geleefd en er in 1165 ‘in een geur van heiligheid’ overleed. Rond 1200 werd dan ook een klooster en Gerlachuskerk gebouwd, die enkele keren door brand en oorlogsgeweld zijn verwoest. In de periode 1720-1725 is de huidige Gerlachuskerk gebouwd (in laat-barokstijl), die oorspronkelijk deel uitmaakte van een adellijk vrouwenstift. Houthem-Sint Gerlach werd destijds een bekend pelgrimsoord. De kapitale Gerlachuskerk is sinds 1808 als parochiekerk in gebruik. De plaats heeft een rijk verleden getuige diverse oude boerderijen en landhuizen.

De geschiedenis van 'St. Gerlach' begint rond 1150 met het boetvaardige 'tweede' leven van de losbandige ridder Gerlach. Een holle eik verkoos hij tot zijn onderkomen. Het leven van de heilige Gerlachus inspireerde de orde der norbertinessen een halve eeuw later om op de plek waar de boom gestaan had, en die al tot een pelgrimsoord was uitgegroeid, een adellijk vrouwenstift te stichten. In de eeuwen die volgden heeft het klooster meer dan eens de gevolgen ondervonden van de oorlogen die in het huidige Zuid-Limburg woedden. Branden en plunderingen hebben de sporen van de eerste bebouwingen vrijwel geheel uitgewist. Vermeldenswaard is dat na de Tachtigjarige Oorlog St. Gerlach een Spaanse, later Oostenrijkse, enclave was binnen Staats gebied. De muur die de grens aangaf staat er, gerestaureerd en wel, gedeeltelijk nog steeds en op de oostgevel van de kerk is nog vaag een afbeelding zichtbaar van de Oostenrijkse adelaar.

Dat niet alleen oorlogsgeweld, maar ook 'ideeën' een bedreiging kunnen vormen, bewijzen de gebeurtenissen in het laatste kwart van de 18e eeuw. In 1783 vaardigde de verlichte despoot Joseph II een edict uit dat de kerkelijke macht moest inperken. Dit hield voor het klooster St. Gerlach in dat er geen nieuwe novicen meer mochten komen; bijna letterlijk de doodsteek natuurlijk. Het definitieve einde werd in 1785 ingeluid door het Verdrag van Fontainebleau, waarbij de Oostenrijkse bezittingen in onze contreien grotendeels overgingen in handen van de Vereenigde Republiek. De norbertinessen verhuisden daarop naar het Oostenrijkse Roermond en het kloostercomplex kwam leeg te staan. Tijdens de invallen van de Franse troepen (1792-1794) heeft het zowel voor de Staatse als de Franse legers als hospitaal gediend. Na 1795 werden kerkelijke eigendommen door de Franse bezetter geconfisqueerd en als 'nationale goederen' openbaar verkocht. Zo ook het klooster van St. Gerlach. In 1797 kwam het in particulier bezit. De proosdij werd uitgebreid en ingericht tot 'château', het stiftgebouw omgebouwd tot boerderij. Door de sloop van de zuidvleugel werd de oorspronkelijke carrévorm van het complex doorbroken. De voormalige kloosterkerk werd in 1808 overgedragen aan de parochie. Na het overlijden van de laatste bewoner/eigenaar in 1978 erfde de parochie van de H. Gerlachus het hele complex. (3090, 12-1997)

Vroenhof
is het oudste en meest westelijk gelegen gedeelte van Houthem. De geschiedenis van het kerkelijk leven in Houthem begint in Vroenhof en we weten dat de oudste kapel aldaar een aan de proosdijkerk van Meerssen onderhorig godshuis is geweest. Diverse oorkonden uit de 12e eeuw hebben dit onomstotelijk aangetoond.

De kapel heeft gestaan op de plaats waar nu nog de kleine zaalkerk ligt bij het Oecumenisch Zorgcentrum Vroenhof, aan de tegenwoordige Putweg. De kapel die ‘bij de eik’ na het overlijden van Gerlachus werd gebouwd en die uitgroeide tot de kloosterkerk van het Norbertinessenstift, bevindt zich enkele honderden meters oostwaarts. Houthem heeft eeuwenlang beschikt over twee kerkgebouwen.

In de jaren dertig van de 20e eeuw werd bij graafwerkzaamheden voor het aanleggen van een riolering, een gedeelte van een Romeinse weg blootgelegd onder de huidige Putweg. Aan het uiteinde daarvan staat een uit 1932 daterend kapelletje ter ere van de H. Martinus, de vroegere patroonheilige van Houthem.

Het voormalige dorp Broekhem (pas een dorp geworden door de bouw van een kerk in 1931, voorheen was het een buurtschap) en de voormalige buurtschap Strabeek vallen vanouds onder Houthem, maar liggen tegenwoordig binnen de bebouwde kom van de stad Valkenburg.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp en deze voormalige gemeente, kun je terecht bij Heemkundevereniging Houthem-St.Gerlach, die als werkgebied het grondgebied van de voormalige gemeente Houthem heeft (= Vroenhof, Sint Gerlach, Strabeek, Broekhem, Houthemerberg, Holswick en deels Geulhem). Op de site van de vereniging vind je al heel veel informatie over de geschiedenis van dorp en voormalige gemeente. En ook de meeste artikelen gepubliceerd in het 2x per jaar verschijnende verenigingsperiodiek 't Sjtegelke, zijn t/m 2007 online op de site te lezen.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- De kleine kern Houthem is absoluut en relatief rijk voorzien van verenigingen, voorzieningen voor inwoners en toeristen, cultuur(historie) en natuur. Maar het is niet vanzelfsprekend dat dat ook in de toekomst ook allemaal blijft groeien en bloeien. Er is sprake van diverse bedreigingen en kansen. Daarom hebben tientallen inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van lokale instellingen in 2013 gezamenlijk de Kansenkaart Houthem-Sint Gerlach gemaakt, waarin overzichtelijk op een rijtje wordt gezet wat de vele sterke punten van het dorp zijn en hoe die in de toekomst behouden en verder versterkt kunnen worden.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Houthem heeft 26 rijksmonumenten.

- Het voormalige stationsgebouw van station Houthem-St. Gerlach uit 1853 is het laatste nog bestaande volledig houten stationsgebouw van Nederland. Het stond op de nominatie om te worden gesloopt, maar is in 2012 aangekocht door een firma die het pand heeft gerestaureerd en herbestemd tot vakantieverblijf. De wijze waarop het houten stationsgebouw prachtig is herbestemd, hoe er aan de omgeving is gedacht die in een landschappelijke stijl is heringericht, en het doorzettingsvermogen van de nieuwe eigenaar m.b.t. het herbestemmingsproces, zijn redenen geweest om dit project in 2015 de Pieter van Vollenhovenprijs (= een prijs voor een succesvolle herbestemming) toe te kennen.

- In Sint Gerlach en Vroenhof liggen nog enkele zeer oude boerderijen en herenhuizen, zoals ‘de oude pastorije’ uit de 17e/18e eeuw (Vroenhof 31) en ‘huize Gurtsenich’ eveneens uit de 17e/18e eeuw (Vroenhof 61).

- Gevelstenen in Houthem.

- Voormalige kloosterkapel, herbouwd in 1927, tegenwoordig kapel van verzorgingshuis Vroenhof (Vroenhof 87).

- Oostelijk van Houthem, aan de rand van het Ravensbos, ligt landgoed Holswick, gebouwd in 1776. Enigszins gelegen op een hoogte heeft het een prachtig uitzicht op het bos.

- Ten noorden van de autosnelweg Maastricht-Heerlen, aan de rand van het Kloosterbos, ligt het markante landgoed De Kluis, gebouwd in het begin van de 20e eeuw als buitenverblijf en in latere jaren verbouwd met verschillende bestemmingen. Erachter in het bos ligt een kleine devotiekapel, ongeveer op de plek waar vroeger een kluizenaarswoning was. De kapel is in 1997 door Stichting De Rotswoning uit Geulhem in oude glorie hersteld.

- Wegkapel Martinuskapel uit 1932 (hoek Putweg / Krommesteeg).

- Wegkapel Mariakapel uit 1902 (Sint Gerlach bij nr. 34) vertoont neogotische details.

- Wegkapel Gerlachuskapel (Sint Gerlachstraat bij nr. 18) is een neoclassicistische open kapel uit 1870 met een 18e-eeuwse barokke altaarretabel en Gerlachusbeeldje (kopie 1977).

- De mergelstenen niskapel (Calvaire) aan de Meerssenderweg (bij nr. 30) dateert uit de eerste helft van de 19e eeuw (hersteld 1939) en stond bij een in 1825 afgebroken kluizenaarshut.

Landgoed Sint Gerlach met o.a. pachthof, kerk, grafkapel en Gerlachuskapel:

- Het voormalige adellijke Norbertinessenklooster dat in de 13e eeuw wordt gesticht, wordt na het overlijden van eigenaar baron Michel de Selys de Fanson geschonken aan het kerkbestuur van Houthem. Houthemer Camille Oostwegel, die nog een aantal soortgelijke projecten in de regio heeft gerealiseerd, wil het complex overnemen en herbestemmen tot tophotel en -restaurant. In 1986 begint hij de onderhandelingen, in 1997 komt na enkele jaren van ingrijpende restauratie, renovatie en verbouwing - het kasteel was vervallen en de pachthoeve was een ruïne waar het onkruid metershoog woekerde - de herbestemming van het complex tot hotel-restaurant Château St. Gerlach gereed. Daarnaast zijn er ook een museum / schatkamer, een nieuwe Gerlachuskapel en nog enkele ruimtes voor de parochie gerealiseerd.

- In de pachthof uit 1759 herkennen we de hand van de Akense architect Johann Joseph Couven. De eigenlijke functie van het gebouw werd door een zorgvuldig uitgedacht architectuurplan gecamoufleerd. De twee torens, het hoofdgebouw en de verbindingsgangen verlenen de pachthof een verschijningsvorm die je met een kapitaal pand associeert. Een andere 'truc' die werd toegepast om bij een passant de indruk te wekken dat hij met een landhuis te maken had, waren de geschilderde imitatievensters en dito poort. Opvallend is verder dat voor de in het oog springende gedeelten baksteen, en voor de meer verscholen muren mergel werd gebruikt. Dit lijkt vreemd, maar met de krijtwanden van de Geulhemerberg in het zicht, is het niet verwonderlijk dat mergel juist de goedkoopste bouwsteen was. (3090 12-1997, 3309)

- De St. Gerlachuskerk is tegenwoordig parochiekerk van de parochie St. Gerlach, maar was in oorsprong de kerk van een adellijk vrouwenstift. De kerk dateert uit 1725 en behoort tot het type der zaalkerken. Deze zaalkerk is betrekkelijk groot en eenduidig - ofschoon hier en daar in het uitwendige muurwerk nog duidelijk de moeten van vroeger aangebouwde elementen te zien zijn. De segmentboogvormige raamdorpels en timpanen en de mergelstenen lijsten en hoekstenen geven de gevels een levendig aanzien, net als de veelkantige dakruiter aan de westzijde, zonder overdreven barok over te komen.

Binnen is het beeld ook samenhangend. Langs de wanden zien we pilasters met een geprofileerde lijst op korithische kapitelen. Deze lijst leidt een gestuct plafond in waarop in 1751 schilderingen zijn aangebracht door de Wener Johann Adam Schöpff (1702-1772) en diens medewerkers. De wanden zijn eveneens gedecoreerd, met voorstellingen uit het leven van patroonheilige Sint Gerlach, van het Laatste Oordeel en van de Kruisiging (19e eeuws). Het altaar met omgevend meubilair en de zilveren buste van Gerlach, wiens graftombe midden in het kerkschip staat, zijn tot stand gekomen in de bouwtijd, de 18e eeuw. In 1808 werd na instorting een groot deel van de plafondschildering opnieuw aangebracht in oorspronkelijke opzet. Het interieur waarin de architectonische delen en decoraties met de eveneens grotendeels uit de bouwtijd daterende stukken zoals hoofdaltaar, communiebank, biechtstoel, orgelkast en het houten grafmonument van Sint Gerlachus een bijzondere samenhang behielden, vormt een prachtig voorbeeld van een rococo-kerk in Duitse stijl op Nederlandse bodem. (3324) - De 12 jaar geduurd hebbende restauratie van de St. Gerlachuskerk is in 2009 gereed gekomen.

Beschrijving kerkorgel in tekst en beeld.

Broeder Hugo, vandaag de dag de enige officiële katholieke kluizenaar van ons land, reist 1x in de 3 jaar vanuit Noord-Groningen naar Houthem om het graf van Sint Gerlachus te bezoeken.

Het standaardwerk van A.G. Schulte, Landgoed Sint Gerlach. Kruispunt van culturen in het Land van Valkenburg (Waanders Uitgevers / Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 1999) is via de link ook online te lezen.

- Van de kloostergebouwen is een aanzienlijk deel bewaard. Voorbeelden zijn de tegen de oostzijde van de kerk aangebouwde langgerekte kloostervleugel uit 1713, nadien in gebruik geweest als herenhuis, en een 18e eeuwse vleugel van het voormalig klooster, gebruikt als kasteelhoeve. Kerk en de bewaarde voormalige kloostergebouwen zijn in samenhang uitzonderlijk als met zorg ontworpen, 18e eeuws complex. In de afgelopen jaren is het interieur naar de situatie van de tweede helft van de 18e eeuw teruggebracht. (3324)

- De grafkapel van de vroegere bewoners van het landgoed is gebouwd rond 1880 en is sinds 1994 een rijksmonument.

- De Gerlachuskapel is een moderne kapel (ontwerp J. Hamers), gebouwd bij gelegenheid van de restauratie van het landgoed, in 1999 gereed gekomen, met onder meer een mozaïek over de gehele achterwand van kunstenares Irene van Vlijmen.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Jaarlijks wordt in de eerste week van het nieuwe jaar het octaaf ter ere van Sint Gerlachus gehouden met als hoogtepunt 5 januari, de feestdag van de heilige Gerlach. Pelgrims uit de regio bezoeken dan nog steeds (of weer) in groten getale de bedevaartplaats Houthem en het graf van Sint Gerlach.

- Het carnaval in Houthem wordt verzorgd door de in 1953 opgerichte carnavalsvereniging De Boschrave.

- Accordeontreffen (op een zondag in maart).

- Op 1e pinksterdag trekt jaarlijks de Heilige Sacramentsprocessie door het dorp, afwisselend naar Vroenhof, Sint Gerlach of Strabeek.

- Op donderdagen in juli zijn er concerten in de kerk. Nadere informatie bij Hub Scheyen, tel. 043-6080088.

- Op een zondag in augustus organiseert Brassband St. Gerlach de jaarlijkse Gerlachusmarkt. De Onderstestraat en de Baron de Selysstraat worden dan groteneels volgebouwd met meer dan 80 marktkramen. Je kunt je vergapen aan antiek, curiosa, verzamelspulletjes, decoratie en kunstobjecten. Daarnaast worden standplaatsen bemand door Houthemers die hun overtollige huisraad verkopen. In het midden van de markt ligt het gezellige terras van Gemeenschapshuis De Holle Eik waar je van een hapje en een drankje kunt genieten.

- De laatste zaterdag van augustus vindt het traditionele Koningsvogelschieten plaats, georganiseerd door schutterij Sint Martinus. Hierbij is er voor belangstellenden gelegenheid om op de ‘burgervogel’ te schieten. Het geheel wordt ’s avonds afgesloten met een Koningsbal.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Wandelroute Valkenburg - Houthem St. Gerlach (6 km) voert je o.a. door natuurgebied Ingendael en langs de Gerlachuskerk en de Josephkerk.

- Wandelroute Houthem St. Gerlach - Vroenhof (ruim 5,5 km).

- De nieuwe (2015) wandelbrochure Parels rondom Gerlachus vertelt in tekst en beeld over maar liefst 29 bezienswaardigheden in en rondom Houthem-Sint Gerlach. Het is geen vaste wandelroute: de route kun je zelf samenstellen. De wandelbrochure is via de link te bekijken op een interactieve wandelkaart, en ook online door te bladeren. De brochure is ook (voor €3,00) te verkrijgen bij Chateau St. Gerlach, Geulhemermolen Hotel Lahaye, Friture le Carrousel, Hotel Vue, Wandel- en fietscafe De Holle Eik, Tankstation AVIA Frissen, en natuurlijk bij alle VVV Limburg winkels en hun webshop.

- Het Jacobsgenootschap heeft Houthem sinds 2015 opgenomen in de hoofdroute van de beroemde pelgrimsroute naar het Spaanse Santiago de Compostela, die jaarlijks velen te voet of per fiets ondernemen. De route is in het dorp bewegwijzerd en tevens aangegeven met een serie bronzen schelpen met de gestileerde Santiago-schelp erop. Om de pelgrims naar Sint Gerlachus of onderweg naar Santiago nog beter te kunnen opvangen in Houthem is de pelgrimsherberg (refugio) naast de parochiekerk in 2015 gerenoveerd en is tegelijkertijd een nieuwe parochiezaal gerealiseerd.

- Drie mooie fietsroutes vertrekkend vanuit Château St.-Gerlach te Houthem. Variërend van vrij heuvelachtig tot heuvelachtig tot zeer heuvelachtig, en qua afstanden variërend van 32 tot 42 en 72 km.

- Het Beneden-Geuldal, Z van Chateau St. Gerlach, behoort met de hellingbossen tussen Meerssen en Valkenburg (Dellenbos en Polferbos) tot de pareltjes van de Limburgse natuur. Volgens provinciale onderzoekers behoren zij tot de 63 ‘A locatie bossen’, geslecteerd op onder meer ouderdom, botanische samenstelling, bodem- en waterhuishouding, ligging en ontstaanswijze.

- Natuurgebied Ingendael maakt deel uit van een totaalplan waarin de Geul van bron tot monding zo veel mogelijk weer de vrije loop krijgt en de natuur maximaal mag 'verwilderen'. De confrontatie tussen natuur en cultuur zal de aantrekkelijkheid van St. Gerlach nog verhogen. - Film van wandeling door natuurgebied Ingendael.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Houthem (online te bestellen).

- Overzicht van publicaties over Houthem op de site van de heemkundekring (zie aldaar ook linksbovenaan 'Publicaties van onze vereniging').

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Houthem - Sint Gerlach.

- Nieuws: - Actualiteiten uit Houthem op Facebook. - Middels Maandkronieken houdt de heemkundekring je op de hoogte van actuele ontwikkelingen in Houthem.

- Dorpshuis: - Gemeenschapshuis De Holle Eik.

- Onderwijs: - Basisschool St. Gerlachus werkt met dag-, week- en periodetaken. Middels deze taken differentiëren zij vernieuwend en eigentijds in zelfstandigheid en zelfverantwoordelijkheid van de leerlingen. Er wordt gewerkt met verschillende instructiegroepen zodat leerlingen die sneller of minder snel het onderwijsaanbod begrijpen, de begeleiding krijgen die bij hen past. De verwerking van de leerstof kan dan per individu in hoeveelheid, niveau en tijd verschillen. Zo komen zij ook tegemoet aan het opbrengstgericht werken en streven zij ernaar om het hoogst haalbare niveau bij ieder kind aan te spreken (gedegen) en eruit te halen wat erin zit. Daarnaast besteden zij aandacht aan de sociaal-emotionele ontwikkeling en de creatieve vakken.

- Muziek: - Brassband St. Gerlach is in 1879 opgericht als fanfare en in 1971 overgeschakeld naar brassband. In een klein dorp als Houthem was het lastig een volwaardige fanfarebezetting overeind te houden. Voor een fanfare zijn minimaal 36 muzikanten nodig, voor een brassband 26. "Zelf musiceren, daar komt het op aan. Er bestaat een oud spreekwoord dat zegt: 'Hij die geen muziek kent is arm, hij die naar muziek luistert heeft reeds iets, maar slechts hij die muziek beoefent is rijk.' Maar afgezien van deze culturele verrijking, bestaan er ook nog de persoonlijke relaties, de kameraadschap. In onze huidige maatschappij, waar de dorpskernen verdwijnen en de mensen hun buren niet meer kennen, zijn persoonlijke relaties van onschatbare waarde. Juist in die elementen ligt de grote betekenis van een muziekvereniging", aldus de website van de brassband.

- Overige verenigingen: - Schutterij St. Martinus is opgericht rond 1600 en heeft een rijk verleden, heden en wat hen betreft ook toekomst. Zij treedt regelmatig op bij passende gelegenheden en is ook regelmatig gastheer voor gezelschappen t.b.v. schietevenementen op hun prachtig gelegen schuttersweide op Landgoed Chateau St. Gerlach. In overleg met de vereniging kun je op hun terrein ook je eigen schuttersevenement organiseren. Ondervind samen met collega’s of vrienden uit je eigen vereniging, club, bedrijf, personeelsvereniging of serviceclub aan den lijve wat het betekent om te schieten met de zware buks. Schieten op de koningsvogel of op de kleine bölkes in teamverband, maar ook een volledig mini-schuttersfeest is mogelijk, met schieten op de koningsvogel, bölkes, exercitie, trommelen, handboogschieten, ringsteken, laser-kleiduifschieten etc.

- Zorg: - Naast de vele religieuze pareltjes in Houthem, heeft het dorp nog een - minder bekend en modern - juweeltje, namelijk de door de - weliswaar door architectuurkenners verguisde - Oostenrijkse schilder en architect Friedensreich Hundertwasser ontworpen Ronald McDonald Kindervallei, ook bekend als de 'Regenboogspiraal'. Dit is een vakantieoord voor kinderen met een lichamelijke of meervoudige beperking samen met hun ouders, broertjes en zusjes. O.a. voor kinderen die onder behandeling zijn bij Adelante Kinderrevalidatie.

Kinderen die voor behandeling in Adelante Kinderrevalidatie zijn opgenomen, ondergaan veel therapieën, onderwijs en zorg. Om tussen de therapieën even tot rust te komen biedt de Ronald McDonald Kindervallei de mogelijkheid gebruik te maken van de woonkeuken, bibliotheek, internetruimte en speelkamer. Het is ook belangrijk dat hun ouders dicht bij hen in de buurt zijn. De Ronald McDonald Kindervallei biedt ouders de mogelijkheid dicht bij hun revaliderende kind te overnachten in een vriendelijke omgeving. Hiervoor heeft de Kindervallei 6 gastenkamers ter beschikking.

De Kindervallei is gelegen in de mooie natuur van het Geuldal en ligt ook vlak bij de rivier de Geul. De architect heeft het gebouw zodanig ontworpen dat het vloeiend van hoog naar laag in de natuurlijke omgeving overgaat. Dit wordt bereikt door de unieke spiraalvorm. Het gebouw is extra aantrekkelijk voor de kinderen vanwege de vrolijke regenboogkleuren. Ook de inpandige architectuur is heel bijzonder en beantwoordt aan de uitgangspunten van antroposoof Rudolf Steiner, ook een Oostenrijker. Het gebouw is dus van binnen en van buiten een architectonisch hoogstandje en verdient meer aandacht binnen de culturele trekpleisters van de regio. Rondleidingen zijn mogelijk. De opbrengst komt ten goede aan dit goede doel, om vakantie voor kinderen met een beperking mogelijk te maken.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Houthem, met foto's van de grafzerken.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)