Status

- Hoornsedijk is een buurtschap in de provincie Groningen, in de streek Hondsrug, gemeente Groningen. T/m 2018 gemeente Haren.

- De buurtschap Hoornsedijk valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Haren.

Naam

Oudere vermeldingen
1580 an den Hoernsschen Dyck, ca. 1660 Hoorenschedyck, 1840 Hoornsche Dijk, 1844 Hoornsche-Dijk.

Naamsverklaring
Genoemd naar de dijk van Groningen naar het vroegere klooster Ten Hoorn Den Hoorn.(1) De naam van het klooster verwijst ernaar dat het in een hörn 'hoek' van de weg/dijk lag.

Ligging

De buurtschap Hoornsedijk ligt rond de gelijknamige weg en de Meerweg, W van Haren, en grenst in het W aan het Paterswoldsemeer - dat in de Topografische atlas Groningen (2) als Paterwoldermeer wordt gespeld - en het N hiervan gelegen Hoornsemeer, en in het O aan het Noord-Willemskanaal.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Hoornsedijk 53 huizen met 411 inwoners, waarvan 34/294 onder de gemeente Haren en 19/117 onder de gemeente Groningen.

Geschiedenis

Dijk onverhard > verharding met porfiersplit > asfaltering
Tot 1933 was de ruim 7 km lange Hoornsedijk onverhard en in de winter vaak onbegaanbaar. Tot de komst van de Eelderwolderpolder met bemaling stond het land ’s winters blank. Er was een brug bij de Meerweg en één bij de Parkweg, waar de bebouwing van de stad ophield. Daartussen woonde ergens een boer die passanten met een roeiboot over het kanaal zette. Enkele buurtjes langs de dijk bestaan nog altijd, andere zijn in de loop der jaren verdwenen. Wie goed kijkt kan aan de westkant van de dijk de verlaten huisplaatsen nog herkennen. De kinderen langs de dijk konden ’s winters soms niet naar school. De school die er ooit gestaan had was allang gesloten bij gebrek aan leerlingen.

In 1933 is de dijk als werkverschaffingsproject verhard met porfiersplit. In 1962 is de dijk geasfalteerd. Burgemeester Van Ketwich Verschuur van de gemeente Haren kondigde bij de feestelijke opening de komst aan van een recreatiestrook met de dijk als as. Dit plan staat nu bekend als het Meerschap Paterswolde. (bron en voor nadere informatie zie het artikel 'Hoornsedijk en werkverschaffing' op de site van Harense Historische Kring Old Go)

- Geschiedenis bebouwing en bewoning aan de Hoornsedijk, deel 1, door Henk Werners. - Deel 2.

Recente ontwikkelingen

- Regionale waterkeringen in de provincie Groningen zijn in de afgelopen decennia weinig onder de aandacht geweest, totdat het hoogwater in 2012 zorgde voor een grote opschudding in het dorp Woltersum. De kering van het Eemskanaal heeft ternauwernood stand kunnen houden, met behulp van het waterschap en Defensie. Door dit voorval zijn de regionale keringen in een groot deel van de provincie Groningen kort daarop beoordeeld op hoogte en stabiliteit. Uit dit onderzoek is gebleken dat slechts 13% van de regionale keringen voldoet aan de twee gestelde eisen, respectievelijk hoogte en stabiliteit. Dit betekent dat het gros van de keringen niet voldoet aan een of beide eisen. De Hoornsedijk is een van de regionale keringen die is afgekeurd op beide beoordelingssporen. Daarom dient deze dijk te worden versterkt.

Het feit dat er woningen aan deze dijk liggen, betekent dat er geringe werkruimte beschikbaar is en er geen extra ruimtebeslag mag worden genomen aan de binnenteen. Ingenieursbureau SWECO heeft als randvoorwaarde gesteld dat de versterking van de Hoornsedijk niet mag worden uitgevoerd met een conventionele methode zoals stalen damwand. In plaats hiervan is gekeken naar een alternatieve dijkversterkingsmethode. Hans Weststrate en Ewoud Zwaan, studenten van Hanzehogeschool Groningen, hebben dit onderzoek in 2016 als afstudeerscriptie uitgevoerd. Voor het kunnen bepalen van een voorkeurs-versterkingsmethode zijn 5 verschillende methoden onderzocht: mixed in place, dijkvernageling, dijkdeuvels, palenwand en gewapende grond. Onder de link vind je daar meer informatie over.

Naar aanleiding van dit onderzoek heeft Waterschap Noorderzijlvest de volgende conclusies getrokken: de kering kan beter worden verplaatst van de Hoornsedijk naar het Noord-Willemskanaal (voor toelichting daarop zie hierna); de kade wordt binnen het deelgebied op hoogte gebracht met grond (tuimelkade); op een tweetal locaties binnen het deelgebied wordt een damwandconstructie toegepast, in verband met de beschikbare ruimte, om de hoogte- en stabiliteitsproblemen op te lossen. Het project 'versterking kade Noord-Willemskanaal' is in 2017 en 2018 uitgevoerd.

In samenwerking met de provincie Groningen kon hier een efficiencyslag worden gemaakt; de provincie stond voor een vervangingsopgave van de damwandconstructie en het waterschap had op hetzelfde traject een keringsopgave. Hier kon invulling worden gegeven aan een 'meekoppelkans' (werk met werk maken). Deze samenwerking heeft als voordelen: kostenbesparing, en de omgeving ondervindt slechts één keer hinder van de werkzaamheden.

De Hoornsedijk is kwetsbaar door de slappe ondergrond opbouw en ligging. De Hoornsedijk is volledig afgekeurd als regionale kering. De slechte conditie van de dijk was reeds bekend, dit is de reden waarom in 1999 aan Noorderzijlvest een vergunning is verleend door Waterschap Hunze en Aa’s om de kering te verleggen naar het Noord-Willemskanaal. Door de kering te verleggen wordt een logischer en eenduidiger lijn in de kering gerealiseerd. Deze is beter te onderhouden en relatief eenvoudig te versterken. Ook op basis van de principes van Life Cycle Costing (LCC) blijkt dit de meest doelmatige oplossing te zijn. Tevens geeft dit minder overlast bij de aanleg en het onderhoud.

Inspecties en onderhoud aan de kade op het Noordereiland langs het Noord-Willemskanaal moeten kunnen worden uitgevoerd. Ten behoeve van de bereikbaarheid met materieel, ook bij calamiteiten aan de kade, damwand of kunstwerken, is een robuuste bereikbaarheid noodzakelijk. Hiertoe diende een sobere en doelmatige voorziening te worden getroffen om het eiland toegankelijk te maken. Ook voor het beheer en onderhoud (met een referentieperiode van 50 jaar) wordt gebruik gemaakt van deze verbinding. Het is een afsluitbare toegangsdam geworden. Met het verleggen van de kering van de Hoornsedijk naar het Noord-Willemskanaal heeft de dijk de status van 'overige kering' gekregen. De wijziging in de status van de kering heeft - uiteraard - ook geleid tot een normverlaging voor de dijk.

Roerig verleden
Al eerder dreigde het een aantal keren mis te gaan. In 1960 zijn militairen ingezet om de dijk langs de Meerweg met zandzakken te versterken. De situatie was kritiek, de Schipslootdijk leek het te begeven. Het water liep op verschillende plekken al over de dijk. In 1963 en 2008 is de Hoornsedijk met zandzakken versterkt. Tijdens de wateroverlast van 1998 bereikte de Eemskanaalboezem een ongekende waterstand van NAP + 1,48 m in plaats van het normale waterpeil van NAP + 0,62 m. Het water stroomde over de kruin van de Hoornsedijk het lager gelegen gebied in. Dit leverde een zodanig kritieke situatie op dat met inzet van onder andere brandweer en militairen een nooddijk van zandzakken moest worden aangelegd. De nooddijk bleek voldoende om een overstroming te voorkomen.

Naar aanleiding van deze situatie heeft het waterschap plannen opgesteld om de Hoornsedijk klaar te maken voor een eventuele volgende periode van wateroverlast. In overleg met de provincie Groningen werd berekend dat het vereiste veiligheidsniveau van de kade op NAP + 2,00 m moest komen te liggen. De verhoging is zo veel mogelijk langs het Noord-Willemskanaal gelegd. De tussenliggende meanders van het Hoornsediep zijn afgesloten met afsluitbare kleppen, die in normale situaties geen belemmering vormen voor de scheepvaart. Door deze afsluitende kade langs het Noord-Willemskanaal te leggen is voorkomen dat de asfaltweg langs het Hoornsediep moest worden verhoogd en zo de landschappelijke en historische waarden van deze omgeving werden aangetast. Tijdens de uitvoering bleek dat een gedeelte van de houten damwand langs het Noord-Willemskanaal over een afstand van 135 m een kadeverhoging van 1,00 m niet kon houden en zou bezwijken. De houten damwand is in onderhoud bij de provincie Groningen en deze heeft een bijdrage verstrekt in het vervangen van de houten damwand door een vrijstaande stalen damwand met een lengte van 9,00 m. Dit werk is in 2002 uitgevoerd, waarbij tevens de op de dijk liggende weg door de gemeente Groningen is vervangen. (bron van de laatste twee alinea's: Harener Weekblad)

Bezienswaardigheden

- Molen De Helper (Hoornsedijk 8), genoemd naar de oorspronkelijke eigenaar Waterschap Helpman, ligt aan het Paterswoldsemeer. De molen is in 1863 gebouwd voor de bemaling van de polder Helpman met behulp van een vijzel. De molen raakt in de jaren zestig van de 20e eeuw definitief buiten gebruik en raakt in verval. Vanwege uitbreiding van de stad Groningen en de aanleg van de A28 in 1969 wordt de molen op zijn oorspronkelijke plek afgebroken en in 1971 bij het Paterswoldsemeer weer opgebouwd. De bemaling is nu in een circuit aangelegd, voor watercirculatie van de sloten aan de oostelijke kant van het meer. De molen is op vrijwillige basis in bedrijf en is wekelijks op zaterdag van 13.30-16.30 uur te bezoeken. - Nieuws van Molen De Helper op Facebook.

- De Nijveensterkolk (ook wel Nijveensterkolksluis) is een schutsluis met brug aan de Hoornsedijk. De in 1927 aangelegde sluis met brug is een rijksmonument. De sluis verbindt het Paterswoldsemeer met het het Hoornsediep en zo met het Noord-Willemskanaal. Ook het streekje ter plekke, met inbegrip van de in 1863 gebouwde poldermolen De Helper en een deel van de polder, wordt wel met de naam Nijveensterkolk(sluis) aangeduid.

- Langs de kilometerslange Hoornsedijk vind je vele bezienswaardige panden. Bijzonder is dat op nr. 18, waar nog drie oorspronkelijke kleinere woningen staan, één daarvan rond 1836 als schooltje dienst heeft gedaan. In tijden van hoge waterstand, waardoor andere scholen nauwelijks of niet bereikbaar waren, werd hier les gegeven.

Landschap, natuur en recreatie

- Het gebied van de Lage Wal en de achterliggende polder nabij de Hoornsedijk is ongeveer 5 hectare groot. De Lage Wal was een onaantrekkelijke oever voor bijvoorbeeld de otter. Door de oever natuurvriendelijk en minder steil aan te leggen, wordt de polder achter de oever beter bereikbaar. Het Paterswoldsemeer is een belangrijke schakel tussen het Leekstermeer en natuurgebied 't Roegwold. De oever en de polder van de Lage Wal zijn onderdeel van deze verbindingszone. Het waterschap heeft daarom in 2019 in dit gebied moeraszones ingeicht, de afvoercapaciteit en beschikbaarheid van het water verbeterd en het peilbeheer geoptimaliseerd. Ook heeft het waterschap paai- en opgroeigebieden aangelegd, om de visstand te bevorderen. Deze maatregelen moeten ervoor zorgen dat het water in het meer schoner wordt en dat er verschillende diersoorten naar het meer trekken, wat bijdraagt aan de biodiversiteit. Het Paterswoldsemeer is ook een geliefd recreatiegebied. Het nieuwe inrichtingsplan is dan ook opgesteld samen met omwonenden en gebruikers van het gebied. De aanpak van de Lage Wal is de eerste in een reeks van projecten in en om het Paterswoldsemeer, van de provincie, het waterschap en het meerschap. De uitvoering was in handen van Prolander. (bron: Provincie Groningen, 14-2-2019)

- Er is geconstateerd dat de noordoosthoek van het Hoornsemeer, W van het N deel van buurtschap Hoornsedijk, in aanmerking komt voor een kwaliteitsimpuls. In de huidige situatie liggen de stad Groningen en het meer 'met de rug naar elkaar toe'. Door het groen is het meer niet zichtbaar vanaf bijvoorbeeld de Hoornsedijk en vormt het een onbruikbaar en verwaarloosd geheel. Door een economische en landschappelijke versterking worden stad en meer aan elkaar verbonden. Daarnaast nemen de gebruiks- en belevingswaarde, de toegankelijkheid voor watersporters, recreanten, wandelaars en fietsers sterk toe. Ook wordt de natuur, het groen en de biodiversiteit verbeterd.

Het plan 'Economische en landschappelijke versterking noordoosthoek Hoornsemeer' omvat een kwaliteitsimpuls van het gebied. Het Hoornsemeer wordt met circa 2 ha uitgebreid. Door de realisatie van onder meer ecologische oevers, speciale grassen en kruidenmengsels, beschermzones voor wild zoals reeën, aanplant van nieuwe bomen en struiken, een ooievaarspaal en een zwaluwwand, wordt ook de natuurlijke kwaliteit van het gebied verbeterd. Aan de noordzijde worden aanlegsteigers gerealiseerd en een bescheiden boulevard aangelegd, voorzien van bomen en zitbankjes voor de recreanten, bewoners en bezoekers. Het Hampshirehotel sluit aan op de nieuwe situatie. Zij realiseren aan deze zijde van het hotel een 'voorkant' door de ingang te verbeteren, het aanleggen van een terras en het bouwen van een paviljoen in het water. Vermoedelijk wordt het plan medio 2018 uitgevoerd. (bron: Regio Groningen-Assen)

Beeld

- Fotoreportage van een vervallen huisje met idem schuren aan de Hoornsedijk, door Harry Perton. Zie in het artikel ook de link naar het vorige artikel over dit huisje.

- Nog meer mooie fotoreportages van Harry Perton over buurtschap Hoornsedijk en omgeving, met allerlei flora, fauna, mooie of vervallen boerderijen en nog veel meer objecten van uiteenlopende aard.

Links

- Jeugd en jongeren: - Tussen de Hoornsedijk en het Noord-Willemskanaal ligt een langgerekt bebost eiland, genaamd Lokland of Loksland, genoemd naar de vroegere bewoner; Jans Lok. Het eiland is eigendom van Meerschap Paterswolde. Sinds de jaren zeventig zijn op het Z deel van dit eiland 4 Scoutinggroepen neergestreken (het eiland staat daarom ook wel bekend als 'het padvinderseiland' of 'het Scoutingeiland'). Ter ontsluiting daarvan is vanaf de dijk daar naartoe de weg Rollematen aangelegd. De 4 Scoutinggroepen zijn:

- Scoutinggroep Tecumseh is een jongensgroep en is opgericht in 1945. De groep is genoemd naar het gelijknamige opperhoofd van de Amerikaanse indianenstam de Shawnee. Hij leefde van 1768 tot 1813. De geschiedenis van dhr. Tecumseh en van de gelijknamige Scoutinggroep vind je onder deze link. In mei 2017 is hun nieuwe clubgebouw feestelijk geopend.

- Scouting Look Wide is een meisjesgroep en is opgericht in 1946. Het is een van de weinige echte meisjesgroepen in de noordelijke provincies.

- Zeeverkennersgroep Bestevaer is een waterscoutinggroep voor jongens en is eveneens in 1946 opgericht.

- Gemengde Scoutinggroep De Trekvogels is opgericht in 1935.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)
  
• 2. Topografische Atlas Groningen,
  
  , (2004)