Status

- Hoogcruts is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, in grotendeels gemeente Eijsden-Margraten (t/m 1981 gemeente Noorbeek. In 1982 over naar gemeente Margraten, in 2011 over naar gemeente Eijsden-Margraten) en deels gemeente Gulpen-Wittem (t/m 1981 gemeente Slenaken. In 1982 over naar gemeente Wittem, in 1999 over naar gemeente Gulpen-Wittem). De gemeentegrens liep t/m 1981 dwars door de gebouwen van het voormalige klooster (zie bij Bezienswaardigheden). Door een grenscorrectie in 1982 is het kloostercomplex geheel onder Noorbeek en daarmee de gemeente Margraten, thans Eijsden-Margraten, komen te vallen.

- De buurtschap Hoogcruts valt, ook voor de postadressen, deels onder het dorp Slenaken (gemeente Gulpen-Wittem) (huisnummers 25/26/27), grotendeels onder het dorp Noorbeek (gemeente Eijsden-Margraten) (de overige huisnummers).

- De buurtschap Hoogcruts ligt buiten de bebouwde kom en heeft, overigens alleen voor het deel onder de gemeente Eijsden-Margraten, witte plaatsnaamborden.

Naam

In het Limburgs
Ge Kruuts.

Oudere vermeldingen
Cruis, 1840 Hoog-Cruts.

Naamsverklaring
Betekent ‘het hoge kruis’.(1)

Ligging

De buurtschap Hoogcruts ligt rond de gelijknamige weg, ZZO van het dorp Margraten, tussen de dorpen Slenaken (ZO ervan) en Noorbeek (WZW ervan), bij het kruispunt van deze weg, de tak hiervan van N naar Z is onderdeel van de N598. De buurtschap ligt verder OZO van het dorp Mheer, ZO van het dorp Banholt, Z van het dorp Reijmerstok, NNW van de plaats De Plank in België en NO van de plaatsen Sint-Martens-Voeren en Sint-Pieters-Voeren in België.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Hoogcruts 25 huizen met 115 inwoners, waarvan 16/82 onder Noorbeek en 9/33 onder Slenaken. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 20 huizen en ca. 70 verblijfsaccommodaties, met ca. 50 inwoners.

Bezienswaardigheden

- Hoogcruts heeft 2 rijksmonumenten, zijnde de Kleine Crutserhoeve uit 1835 op huisnr. 10 en het 18e-eeuwse voormalige tolhuis op nr. 11. Boven de deur bevindt zich een fraaie gevelsteen.

- Voormalig Sepulchrijnenklooster Hoogcruts (huisnr. 9). Een kapel, gebouwd ter ere van het H. Kruis, wordt voor het eerst vermeld in 1428. Eind 15e eeuw verbouwd tot priorij van de kanunniken van het H. Graf. Daarna breekt er een roerige tijd in het gebied aan: de troepen van Willem de Zwijger plunderen het klooster en beschadigen het in 1568; in 1579 steken de Spanjaarden van Parma het in brand. In 1603 wordt het klooster weer opgebouwd, het huisvest sindsdien een jongenspensionaat. Tijdens het Franse bewind is het klooster in 1796 opgeheven en in 1798 openbaar verkocht. De oostelijke kloostervleugel wordt tot landhuis verbouwd en de kapel tot schuur. In 1870 worden beide complexen door brand beschadigd en na enkele jaren weer hersteld.

Sindsdien wisselen de gebouwen nog verschillende keren van eigenaar. In 1904 kopen Dominicanessen uit Frankrijk het landhuis en de voormalige kapel/schuur, die nu weer kloostervleugel wordt. De franciscanessen nemen het kloostercomplex over. In 1965 wordt er een instituut voor zwakzinnigen in gevestigd. In 1979 gaat het complex weer deels in vlammen op. Sindsdien is het een bouwval. Ernaast ligt de ervan afgescheiden imposante boerenhoeve, nog steeds in bedrijf.

Huidig eigenaar Stichting Limburgs Landschap heeft een plan vervaardigd voor de 'stabilisatie' van het complex. Restauratie naar de historische toestand wordt te duur. Daarom wordt het complex in ieder geval zodanig hersteld dat het weer veilig is te bezoeken (tot 2012 was er sprake van instortingsgevaar). De bedoeling is dat er concerten en tentoonstellingen georganiseerd gaan worden. - Anno september 2015 vordert de restauratie van het klooster te Hoogcruts gestaag. - In 2016 heeft de Gloriette (theekoepel) bij het klooster een nieuwe kap gekregen.

- Kloosterhoeve naast klooster Hoogcruts.

- Wegkruis 'Ge kruuts' op de kruising.

- Wegkruis aan de kloostermuur.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)