Het Groene Woud

Streek
Het Groene Woud
Noord-Brabant

het_groene_woud_kaart.jpg

Nationaal Landschap Het Groene Woud is een groot aaneengesloten natuur- en recreatiegebied in Brabant. Zoals je ziet, is het precies een mooie, groene 'driehoek' tussen 's-Hertogenbosch, Tilburg en Eindhoven. (©www.landschapscanonhetgroenewoud.com)

Nationaal Landschap Het Groene Woud is een groot aaneengesloten natuur- en recreatiegebied in Brabant. Zoals je ziet, is het precies een mooie, groene 'driehoek' tussen 's-Hertogenbosch, Tilburg en Eindhoven. (©www.landschapscanonhetgroenewoud.com)

Het Groene Woud

Terug naar boven

Status

- Het Groene Woud is een streek in de provincie Noord-Brabant.

- De streek Het Groene Woud heeft sinds 2004 de status van Nationaal Landschap.

Terug naar boven

Naam

Naamgeving
De naam duidt op het groene, bosrijke gebied als 'groen hart' tussen 3 van de 5 steden van BrabantStad, waarvoor zie verder het hoofdstuk Ligging. De streek Het Groene Woud is de afgelopen jaren als zodanig geïntroduceerd en beoogt vooral natuur, landschap en toeristische aantrekkelijkheid van de streek 'op de kaart' te zetten en verder te ontwikkelen.

Terug naar boven

Ligging

- De streek Het Groene Woud betreft het grote overwegend groene gebied in de driehoek tussen de grote steden 's-Hertogenbosch in het N, Tilburg in het ZW en Eindhoven in het ZO, en omvat - het buitengebied van - de gemeenten Best, Boxtel, Haaren, Meierijstad, Oirschot, Oisterwijk, Sint-Michielsgestel, Son en Breugel, Tilburg en Vught.

- De streek Het Groene Woud sluit mooi aan op natuurgebied en regio De Maashorst O ervan (tussen Oss en Uden e.o.).

Terug naar boven

Statistische gegevens

De streek Het Groene Woud heeft in totaal een oppervlakte van 35.000 hectare. Het gebied omvat 7.500 hectare natuur.

Terug naar boven

Beschrijving

Het natuur-deel van deze streek bestaat uit bossen, moerassen, heide en agrarisch populierenlandschap. Door deze zeer gevarieerde natuurkern, in combinatie met een omliggend cultuurhistorisch waardevol landschap biedt Het Groene Woud een bijzondere mix van natuur, cultuur en vermaak.

Het Groene Woud is een landschap waar je je nog in het Brabant van vroeger kunt wanen. Het bestaat uit kleine akkers met verspreide boerderijtjes en gehuchten die als een krans om de centrale kern liggen, zoals Oirschot, Liempde, Gemonde, Sint-Oedenrode, Oisterwijk en Haaren. Lieflijke beken als de Reusel, de Beerze en de Dommel stromen door bos en heide en passeren onderweg nu eens een watermolen, dan weer een landgoed.

Tot 1850 bestonden grote delen van Noord-Brabant uit heideveld of bos. Alleen in de buurt van dorpen hadden de bewoners kans gezien om de schrale zandgronden zodanig te bemesten dat er zoiets als graan kon worden verbouwd. Die mest bestond uit dierlijke mest, vermengd met heideplaggen, en werd elk jaar opnieuw over het land uitgereden. Het gevolg was dat de akkers – essen of kampen geheten – geleidelijk hoger kwamen te liggen. Ook nu nog zijn ze aan hun bolvorm en hun voor deze tijd kleine oppervlakte te herkennen. Deze zoheten bolle akkers zijn karakteristiek in het landschap.

Grotere percelen zijn pas ontstaan met het ontginnen van de woeste grond, waarmee in de 19e eeuw een begin is gemaakt. Sommige heidevelden zijn veranderd in akkers, andere zijn bebost. Met name in de omgeving van Schijndel is dit landschap zeer goed herkenbaar.

Tussen Boxtel en Oirschot is het landschap zeer afwisselend: drassige graslandjes, kleine en grote stukken bos en verspreid liggende akkers volgen elkaar op. En langs de vele wegen staan populieren, net als aan de rand van de weilandjes waar ze als perceelsgrens dienst doen. Enkele weilanden zijn helemaal beplant met populieren. In Liempde staat een fabriek waar van dit hout nog altijd klompen worden gemaakt.

Dichter tegen Den Bosch liggen enkele fraaie buitens en staat een enkel kasteel (Kasteel Heeswijk, De Wamberg, Kasteel Nemerlaer). Maar het gebied kent ook andere cultuurhistorisch waardevolle gebouwen als de Spoordonkse watermolen en het Groot Duijfhuis met duiventoren in Liempde.

Landschapscanon
De in 2015 gepubliceerde Landschapscanon van Het Groene Woud geeft inzicht in de historische landschapsontwikkeling van de streek, vanaf de prehistorie tot heden, en vertelt een regionaal verhaal over de landelijke gemeenten in het gebied. De website bestaat uit 14 vensters. Deze gaan over verschillende tijdsperioden waarin belangrijke veranderingen in het landschap plaatsvonden. Hieronder is een 20-tal casussen ondergebracht die voorbeelden laten zien van bijzondere gebeurtenissen, ontwikkelingen en kenmerkende objecten. Voorbeelden zijn de alleenstaande toren in Oostelbeers, de Armenhoef in Best en de Bodem van Elde.

Naast de canon zijn er, in samenwerking met vrijwilligers, gemeenten, heemkundekringen en andere organisaties op het gebied van natuur en cultuurhistorie, ook enkele erfgoedprojecten uitgevoerd. Dit zijn projecten die de kwaliteit van het landschap versterken en de geschiedenis meer beleefbaar maken. Ger van den Oetelaar, bestuurslid Stichting Brabantse Bronnen: “Het gaat om het verhaal van het landschap en dat brengen we over aan anderen. De verbindingen die we binnen dit project leggen met gemeenten, heemkundekringen en vrijwilligers, maken het nog waardevoller.” Arnoud-Jan Bijsterveld, voorzitter van Stichting Brabantse Bronnen: “Er zijn verschillende soorten erfgoed, zoals gebouwen, landschappen, museumobjecten, oorkonden, maar ook tradities. Niet de soorten erfgoed staan echter centraal, maar de dwarsverbanden ertussen. Het gaat om het verbindende verhaal en dat moet steeds herhaald worden.”

Er zijn onder meer veldkapellen geplaatst, waterputten hersteld en verspreid over de gemeenten in Het Groene Woud staan ook nog 27 toponiemenbanken. Door de toevoeging van informatiebordjes kunnen voorbijgangers meer te weten komen over de historie van het gebied. Daarnaast zijn gedeelten van grenswallen in de Geelders en Landgoed Velder onderzocht en beter zichtbaar gemaakt. Alle elementen uit de deelprojecten zijn opgenomen in wandel- en fietsroutes. Deze zijn te downloaden via de website van Landschapscanon Het Groene Woud.

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Stichting Het Groene Woud in uitvoering heeft een 4-tal wandelroutes door het gebied uitgezet, die je eventueel als driedaagse kunt lopen. De routes zijn 18, 19 en 26 km lang. Verder is er nog de Kartuizerroute van 11 km.

- Natuurgebieden in Het Groene Woud van Staatsbosbeheer.

- Met het Doeboek voor Groene Woudlopers kunnen kinderen en hun ouders op pad in Het Groene Woud om de leukste ontdekkingen te doen. Het vrolijk vormgegeven boek staat boordevol natuurweetjes, eropuit-tips, spelletjes, recepten, doedingen en allerlei bonnen voor gratis verrassingen. Het is geschreven door de Bossche kinderboekenschrijfster Annemarie Bon. De opbrengst gaat naar leuke projecten voor en (zoveel mogelijk ook) door kinderen.

- Tips voor 'dingen te doen' in Nationaal Landschap Het Groene Woud door de regionale VVV.

- ARK Natuurontwikkeling gaat vanaf 2019 gedurende 5 jaar onder het motto 'Brabants Goud in Het Groene Woud' investeren in het verder tot ontwikkeling brengen van het natuurgebied. Het doel is om jaarlijks 50 hectare (ongeveer honderd voetbalvelden) natuur per jaar in originele staat terug te brengen. Dit in het kader van de realisatie van het Natuurnetwerk Brabant. ARK Natuurontwikkeling werkt daartoe samen met boeren, particulieren, Brabants Landschap, Staatsbosbeheer, waterschappen en gemeenten. Landbouwgronden en particuliere gronden worden verworven en ontwikkeld tot natuur. In het netwerk van bestaande en nieuwe natuurgebieden ontbreken namelijk nog veel gebieden en verbindingen die belangrijk zijn voor dieren en planten. “Dit gebeurt nadrukkelijk in samenspraak met de landbouw”, onderstreept projectleider Ger van den Oetelaar. “We kunnen ecologische verbindingszones maken door gronden aan te kopen of te ruilen. Het is de bedoeling dat boeren gewoon blijven. Vaak kan er geruild worden als boeren grond hebben die geschikter is voor natuur en wij grond hebben die geschikter is voor landbouw. ARK is nadrukkelijk geen praatclub. We zijn buiten actief om daar de agrarische, natuur- en waterdoelen in goede harmonie te realiseren.”

Sinds 2012 was het vooral Brabants Landschap die in de regio, met name in De Mortelen en De Scheeken, gronden aankocht en ecologisch inrichtte. “ARK neemt nu het stokje over”, aldus Erik van Ingen van Brabants Landschap. “Daar zijn we heel blij mee, want er ligt nog een hele grote opgave.” ARK zal zich binnen Het Groene Woud vooral richten op de Grote Beerze (Kampina-Zuid), De Geelders en het Dommeldal. Belangrijke partij binnen het project is het provinciale Groen Ontwikkelfonds Brabant (GOB). Directeur Mary Fiers: “Het gezamenlijke doel is om in 2027 het Natuurnetwerk Brabant gerealiseerd te hebben en de natuur weer haar dragende rol te laten spelen. Hierbij ondersteunt het GOB met geld, grond en kennis. Cruciaal hierbij is verbinden: tussen heden en verleden, tussen landbouwgrond en natuur.” Het Natuurnetwerk Brabant is er dan ook niet alleen voor planten en dieren, maar ook voor mensen. Door het oplossen van ontbrekende verbindingen kunnen dieren zich gemakkelijker verplaatsen tussen verschillende natuurgebieden en worden de leefomstandigheden voor planten en dieren bevorderd. Daarnaast biedt natuur volop mogelijkheden voor leuke activiteiten en kansen voor ondernemers die natuur en hun bedrijf willen combineren, en helpt het ook tegen de gevolgen van klimaatverandering. Al met al integrale gebiedsontwikkeling dus, oftewel een gebied zodanig herinrichten dat het zoveel mogelijk ten goede komt aan alle verschillende belangen. (bron: ARK Natuurontwikkeling, 9-5-2019)

- De Provincie Noord-Brabant investeert de komende jaren extra in het verhogen van de allure van het mooie landschap van Het Groene Woud. Mooie en sterke landschappen zijn van grote waarde voor een aantrekkelijke provincie, waar ondernemers en werknemers graag willen wonen en werken. Een aantrekkelijk vestigingsklimaat draagt bij aan Brabant als Europese topregio op het gebied van kennis en innovatie. Andere landschappen die de provincie ondersteunt zijn De Maashorst en De Brabantse Wal. Deze keuze komt voort uit de Structuurvisie Ruimtelijke Ordening en de Agenda van Brabant. De regio en de Provincie investeren de komende jaren in: verbinden van de steden met Het Groene Woud; verbinden en vergroten van beekdalen en grote natuurgebieden; verbinden van het landschap met economische activiteiten; de samenwerking versterken tussen overheid, bewoners en ondernemers; stimuleren van toerisme in het gebied.

- "In maart 2017 heeft Brabants Landschap samen met ARK Natuurontwikkeling het edelhert teruggebracht in Het Groene Woud (onder de link vind je een mooie videoreportage hierover). Na meer dan anderhalve eeuw afwezigheid is het edelhert terug in Brabant! Edelherten horen oorspronkelijk thuis in de Brabantse natuur en zijn zelfs een onmisbare schakel door hun rol als grote planteneter. Brabants Landschap heeft daarom besloten edelherten terug te brengen in haar eigen gebieden in het hart van deze streek. Om precies te zijn in de Scheeken tussen Best en Liempde. Edelherten hebben eeuwenlang in Nederland geleefd. Door jacht en het verdwijnen van hun leefomgeving verdwenen de laatste wilde edelherten. Op de Veluwe keerden edelherten al lang geleden terug en recenter ook in de Oostvaardersplassen en in het Weerterbos. Edelherten zorgen met hun specifieke gedrag en graasgewoonten voor meer leven in het landschap. Ze grazen bij voorkeur in de overgangszones van bos naar open gebied. Met hun graasgedrag vormen ze onnatuurlijk scherpe perceelranden om tot brede overgangszones die rijk zijn aan structuur (mozaïekzomen). Zulke natuurlijke overgangen zijn bijzonder rijk aan planten en dieren. Doordat edelherten graag liggen te rollen in modderbaden die ze maken en met hun gewei langs bomen ‘vegen’, maken ze letterlijk plaats voor tal van andere dier- en plantensoorten.

Het Groene Woud is van nature een vruchtbare streek, die zeer geschikt is voor edelherten. Gestart is met de terugkeer van 12 tot 15 edelherten in een omheind gebied van 300 hectare. Deze startgroep is een natuurlijk aantal van een kleine groep edelherten in het wild. Deze groep kan nog langzaam groeien tot een mooie groep edelherten die past in het gebied. In de toekomst wordt in overleg met de streek gekeken hoe de edelherten meer ruimte kunnen krijgen in grotere delen van de regio.

ARK Natuurontwikkeling is ingeschakeld om de terugkeer van het edelhert in goede banen te leiden. Zij hebben de expertise in huis op het gebied van uitzetten van grote grazers in diverse natuurgebieden. Daarnaast werken we nauw samen met de gemeentes Boxtel, Best en Streekorganisatie Het Groene Woud om ervoor te zorgen dat toerisme, recreatie en natuur samen gaan en elkaar niet verstoren. In gebieden waar edelherten voorkomen profiteert een reeks van toeristisch-recreatieve ondernemingen zoals hotels, bed and breakfasts, campings en excursiebureau’s direct of indirect van hun aanwezigheid. Herten oefenen grote aantrekkingskracht uit op recreanten, kinderen en fotografen. Daar komt bij dat ze een spectaculair en heel zichtbaar en hoorbaar bronstritueel hebben. Wandelen, fietsen of kamperen in een omgeving waar edelherten leven, is een belevenis voor jong en oud. Het edelhert kan hierdoor uitgroeien tot hét natuursymbool van de regio, de 'Koning van Het Groene Woud'." (bron: Brabants Landschap)

Brabants Landschap, ARK Natuurontwikkeling en SPPiLL (Stichting Promotie Projecten in Leefbaar Liempde) organiseren jaarlijks in september bronstexcursies naar deze 'koningen van het woud'. De mannetjes willen zich in deze periode met flink wat wapengekletter laten gelden in een poging de vrouwelijke edelherten voor zich te winnen en te dekken. Dit jaarlijkse paringsritueel gaat gepaard met imposante burlgeluiden, grote geweien, (dreigende) gevechten en de verspreiding van luchtjes. Overigens zijn edelhertenexcursies het hele jaar door te boeken via de website van D’n Liempdsen Herd.

- Ecoduct Het Groene Woud is in 2005 aangelegd over de A2 tussen Eindhoven en Den Bosch, N van Best. De natuurbrug verbindt de natuurgebieden De Scheeken en De Mortelen. Niet alleen edelherten gebruiken het ecoduct; ook reeën, insecten, dassen, kamsalamanders, steenmarters en vlinders vergrootten hun leefgebied door de aanleg van deze natuurbrug. Deze video van ARK Natuurontwikkeling laat mooi zien welke dieren er zoal gebruik van maken. Om de dieren te verleiden de oversteek te maken, is de verbinding vijftig meter breed en zo ingericht dat er voldoende beschutting is. Sommige dieren steken er niet alleen over, maar hebben er zelfs hun leefgebied van gemaakt. Ook over de spoorlijn tussen Den Bosch en Eindhoven wordt in 2018 een ecoduct gebouwd. Zo kan ook hier groot en klein wild veilig oversteken. Deze nieuwe natuurbrug wordt eveneens 50 meter breed.

Om goed in beeld te brengen hoe de edelherten het gebied gebruiken, zijn 2 hindes en 2 herten van een GPS-halsband voorzien. Deze halsbanden leggen elk uur de positie van de vier dieren vast. De zenders zijn tijdelijk en voorzien van een losbreekbeveiliging en vallen dus vanzelf weer af. Ook hangen in het gebied wildcamera’s voor extra observaties. De GPS-gegevens laten zien waar de dieren zijn, hoe ze het gebied gebruiken, wanneer ze actief zijn en of ze elkaar opzoeken of mijden. In de eerste weken na aankomst doorkruisten de edelherten het hele gebied, om goed in beeld te krijgen waar wat te halen was: dekking, voedsel en rust. Na opening van het ecoduct werd op dezelfde manier het nieuw toegankelijke gebied verkend. Tijdens de periode waarin de kalfjes werden geboren, concentreerden de hindes zich sterk in het noordwestelijke deel van het leefgebied, een terrein met veel populier, hazelaar en els. Omdat dit zo dichtbegroeid is, is het vermoeden dat de hindes met jongen hier veel rust vonden en ze de herten konden vermijden. De waarnemingen in het eerste jaar (maart 2017 - maart 2018) geven aan dat de natuurbrug wordt gebruikt als onderdeel van het leefgebied. Er zijn geen signalen dat de dieren het ecoduct over de snelweg als belemmering of als barrière zien. (bron en voor nadere informatie zie: Nature Today, 1-4-2018)

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Het Groene Woud (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Samenwerkingsverband: - Site over Het Groene Woud van Streekorganisatie Het Groene Woud en De Meijerij.

- Nieuws: - Nieuws uit Nationaal Landschap Het Groene Woud op Facebook.

Reactie toevoegen