Het Bildt

Streek
Waadhoeke
Het Bildt
Fryslân

gemeente_het_bildt_anno_ca._1870_kaart_j._kuijper_kopie.jpg

Gemeente Het Bildt anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

Gemeente Het Bildt anno ca. 1870, kaart J. Kuijper (collectie www.atlasenkaart.nl)

alde_leie.jpg

Alde Leie

Alde Leie

nieuwe_bildtzijl.jpg

Nieuwebildtzijl

Nieuwebildtzijl

nij_altonae.jpg

Nij Altoenae

Nij Altoenae

oude_bildtdijk.jpg

Oudebildtdijk

Oudebildtdijk

vrouwbuurtstermolen.jpg

Vrouwbuurtstermolen

Vrouwbuurtstermolen

zwarte_haan.jpg

Zwarte Haan

Zwarte Haan

Het Bildt

Terug naar boven

Status

- Het Bildt is een streek en voormalige gemeente in de provincie Fryslân. De hoofdplaats was Sint Annaparochie.

- De gemeente Het Bildt omvatte de dorpen Alde Leie (deels), Minnertsga, Nij Altoenae, Oudebildtzijl, Sint Annaparochie, Sint Jacobiparochie en Vrouwenparochie en de buurtschappen Mooie Paal, Nieuwebildtzijl, Westhoek en Oosthoek, Stad Niks, Vrouwbuurtstermolen (grotendeels) en Zwarte Haan.

Op kaarten van de jaren dertig tot de jaren negentig van de 20e eeuw is W van buurtschap Nieuwebildtzijl ook nog sprake geweest van een plaatsnaam en daarmee kennelijke buurtschap Nieuwebildtdijk. Deze plaatsnaam is echter niet meer in gebruik (zo dat ooit al het geval is geweest). De panden aldaar zijn tot de buurtschap Nieuwebildtzijl dan wel - het buitengebied van - het dorp Oudebildtzijl te rekenen. Vergelijkbaar is er tussen Nij Altoenae en Oudebildtzijl op kaarten van de jaren dertig tot de jaren negentig van de 20e eeuw sprake geweest van een plaatsnaam en daarmee kennelijke buurtschap Oudebildtdijk. Deze plaatsnaam is ook niet meer in gebruik (zo dat ooit al het geval is geweest). De panden aldaar zijn voor de O helft tot het dorp Oudebildtzijl te rekenen en voor de W helft tot het dorp Nij Altoenae dan wel Sint Annaparochie.

- Wapen van de voormalige gemeente Het Bildt.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de voormalige gemeente Het Bildt.

- De gemeente Het Bildt is in 2018 met de gemeenten Franekeradeel, Menameradiel en een deel van de gemeente Littenseradiel gefuseerd tot de nieuwe gemeente Waadhoeke.

Terug naar boven

Streektaal

- Het Bildt was een drietalige gemeente. Naast het Nederlands en Fries, wordt er ook Bildts gesproken, geschreven en sinds 1980 ook onderwezen in het basisonderwijs. Volgens de Streektaalatlas van de provincie Fryslân (2014) gebruikt 60% van de inwoners het Bildts regelmatig tot vaak in het dagelijks leven. Daarnaast blijkt ongeveer 90% van de Bildtssprekende ouders het Bildts door te geven aan hun kinderen. Het Bildts kent een rijke geschiedenis, terug te voeren tot de komst van Hollanders die in het begin van de 16e eeuw het gebied kwamen inpolderen.

De gemeente zette zich in voor bescherming en steun van het Bildts. In 2016 hebben gemeente en Provincie een aanvraag ingediend voor erkenning op Europees niveau van het Bildts als officiële minderheidstaal, mede in verband met de herindeling in 2018 tot de nieuwe gemeente Waadhoeke, waar de Bilkerts dan een relatief kleine minderheid vormen. Minister Plasterk heeft in dit kader de Taalunie om advies gevraagd. Die erkent dat het Bildts een bijzondere positie in het Nederlandse talenlandschap inneemt, maar ziet het Bildts echter niet als zelfstandige regionale taal, maar als een variëteit van zowel het Nederlands als het Fries. Dat eerste is wel een criterium om te kunnen worden toegevoegd aan de lijst van beschermde talen onder hoofdstuk II van het 'Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden'. Daar komt het Bildts dus niet voor in aanmerking.

De Taalunie stelt verder dat lokale en provinciale afspraken meer opleveren dan een officiële Europese erkenning. Zij toont zich dan ook bereid hierin samen met diverse partijen, waaronder het Instituut voor de Nederlandse Taal en de Fryske Akademy, te kijken hoe gemengde variëteiten van het Nederlands en het Fries in de toekomst nog beter kunnen worden ondersteund. Ook de provincie Fryslân ondersteunt het Bildts al enkele decennia in het kader van het streektalenbeleid en wil dat graag voortzetten. De FNP-raadsfracties in de gemeenten Franekeradeel en Menaldumadeel hebben eind 2016 een cursus Bildts gevolgd. De fracties geven daarmee aan dat ze net als het Fries ook het Bildts willen behoeden voor teloorgang. Ze beogen vanaf 2017 met de Bildtkers in hun eigen taal te kunnen communiceren.

Stichting Bildts Aigene heeft in februari 2017 middels een petitie bij de Tweede Kamer aandacht gevraagd voor een erkenning van het Bildts als streektaal. De stichting vindt het onterecht dat minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken - weliswaar conform het advies van de Taalunie - de status van het Bildts als officiële taal heeft afgewezen. Volgens de initiatiefnemers is het Bildts wel degelijk een volwaardige taal met een eigen idioom en woordenschat. De status van officieel erkende taal is volgens de stichting nodig om de Bildstse taal te beschermen.

Terug naar boven

Naam

Benaming inwoners
Een inwoner van deze gemeente is een Bilkert, hoewel wij ook ergens Bildtker hebben gelezen maar dat is kennelijk niet goed.

Naamsverklaring
De naam komt van opgebild, wat opgeslibd betekent. Je woont dan ook niet in maar op Het Bildt.

Terug naar boven

Ligging

De gemeente Het Bildt lag NW van de stad Leeuwarden en grensde in het W aan de Waddenzee. De hoofdplaats Sint Annaparochie lag centraal in de gemeente.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 omvat de gemeente Het Bildt 858 huizen met 6.729 inwoners, verdeeld in de dorpen St. Anna-Parochie 290/2.421 (= huizen/inwoners), St. Jacobi-Parochie 308/2.416 en Vrouwen-Parochie 165/1.202 en de buurtschappen Oude Bildtzijl 80/604 en Nieuwe Bildtzijl (deels) 15/86. Vlak voor haar opheffing in 2018 heeft de gemeente Het Bildt ca. 4.200 huizen met ca. 10.500 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Op 22 februari 1505 werd de ‘bedikingsovereenkomst’ ondertekend door de hertog van Saksen enerzijds en de Hollandse edelen Thomas Beuckelaer en zijn compagnons, de gebroeders Jacob, Floris en Dirk van Wijngaarden anderzijds. De Hollanders waren de aannemers die in opdracht van de hertog de dijkaanleg op zich namen waardoor de kwelder ‘het bil’ veranderde in vruchtbaar landbouwgebied. De 800 slikwerkers die zij vervolgens lieten aanrukken uit Holland, Zeeland en Brabant, namen hun eigen taal mee en waren zo verantwoordelijk voor het ontstaan van het Bildts als streekgebonden ‘mengtaal’. De 14 kilometer lange (oude) Bildtdijk die ze aanlegden, was de eerste dijk die volgens een geschreven bestek gebouwd werd, en ze was meteen 1,5 meter hoger dan de dijken van nu.

De lokale historicus Aldert Cuperus bepaalde de feestgangers bij de viering van 500 jaar Het Bildt op 22-2-2005 te Mooie Paal bij de grote economische waarde van het zeekleigebied dat vijf eeuwen geleden ontgonnen werd: het betrof "de groatste see-inpoldering fan de sestynde eeuw (goed 5400 morgen). De eerste rechthoekige, geometrise ferkaveling fan Fryslând is op ’t Bildt toepast worde. De boerebedriven hier op ’t Bildt waren groater in opperflakte dan de Frise boerebedriven. ’t Bildt is de graanskuur fan Fryslând worde, omdat ’t hier bar fruchtber waar en is."

Behalve een landbouwgebied was Het Bildt ook jachtgebied. Dat is de bestemming waaraan de op 22-2-2005 onthulde ‘mooie paal’ herinnert. In 1650 gunden de Staten van Fryslân de jachtrechten van Het Bildt aan de Friese erfstadhouders; deze familie Van Nassau behield tot 1795 het alleenrecht om op Het Bildt te jagen. Gedurende bijna anderhalve eeuw werd het gebied daarom afgebakend met 11 landpalen. Cuperus: "Die palen stonnen der wer’t ’n karrespoor over de ouwe seedyk ’t Bildt ingong, soadat elkeneen die’t fan ’t Oud-lând ôf ’t Bildt op gong wist dat hij na ‘t passeren fan de paal niet jage mocht. Hoe ’t die palen d’r krekt útsien hewwe is niet te achterhalen. Wel wete wij dat ’t wapen fan de prevînsy d’r op anbrocht waar en de tekts ‘Des Erfstadhouders vrije jacht’."

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van deze gemeente, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Stichting Ons Bildt.

- Landschapsgeschiedenis van Het Bildt (door Gerben de Vries).

- Bezoekerscentrum de Aerden Plaats te Oudebildtzijl.

- Het Bildts Dokumintasysintrum, gevestigd in de bibliotheken van St.-Annaparochie en Minnertsga.

- Geschiedenis van Het Bildt op de site van voormalig burgemeester (1989-2002) Klaas Dankert.

- Beschrijving van de kernen in de gemeente Het Bildt anno ca. 1840-1850 in ().

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Op de laatste raadsvergadering van de gemeente, d.d. 7-12-2017, is een raadsbreed gesteund amendement aangenomen, ingediend door partij Frije Bilkerts, om de gebiedsnaam voor topografische kaarten vast te leggen op de Bildtse schrijfwijze als 't Bildt. Het college was met het voorstel voor de naam Het Bildt gekomen. Daarmee wordt het gebied vastgelegd van voor de gemeentelijke herindeling van 1984.

Verder werd bekend gemaakt dat de terugkeer van de vroegere grenspalen, een idee van historicus Aldert Cuperus, zo goed als financieel rond is. Deze zogeheten ‘mooie palen’ komen als markering bij de wegen waar Het Bildt begint. In 2005 is er al een teruggeplaatst tussen Minnertsga en Sint Jacobiparochie.

Ook werd bekend dat de verkoop van het gemeentehuis definitief is. Het pand wordt herbestemd tot gezondheidscentrum.

- Het gebied Oude en Nieuwe Bildtdijken* in de gemeente Het Bildt is in 2015 aangewezen als beschermd dorpsgezicht. De cultuurhistorische waarden van dit unieke polderlandschap zijn landelijk zo bijzonder dat het Rijk tot deze bescherming is overgegaan. Verkrotting en verkeersonveiligheid zijn wel een bedreiging voor de karakteristieke Bildtdijken. De status van rijksbeschermd gezicht legt extra gewicht in de schaal bij fondsen en regelingen om het gebied op te knappen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de provincie Fryslân werken mee om het tij te keren. In de Bildtdijken is een impuls nodig om het gebied op te knappen en levend te houden.
* Met het aangrenzende en tussenliggende akkerland.

Bij agrariërs in het gebied leeft de zorg dat ze door de aanwijzing in hun bedrijfsvoering worden beperkt. Minister Schultz van Infrastructuur en Milieu stelt echter dat de aanwijzing tot beschermd gezicht als zodanig geen extra beperkingen oplegt. De bestaande bestemmingsplannen bieden namelijk al voldoende bescherming en die zijn leidend. Een status als beschermd gezicht betekent niet dat veranderingen niet meer mogelijk zijn. Het gaat er wel om dat veranderingen zorgvuldig worden ingepast, zodat deze aansluiten bij het karakter van het gebied. Dit wordt mogelijk gemaakt door in het bestemmingsplan nadrukkelijk rekening te houden met de bijzondere waarden van het gebied. En dat was en is al het geval. De aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht verandert daar niets aan, aldus Schultz. Ook de uitspraak van de Rechtbank Noord-Nederland van 9 februari 2016 bevestigt dat de bezwaren vanwege een vermeend slot op het gebied ongegrond zijn. - De minister heeft de status van de Bildtdijken dan ook gehandhaafd. De Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV), Het Friesch Grondbezit en LTO Noord zijn hiertegen in beroep gegaan. De Raad van State heeft vervolgens op 1-2-2017 de uitspraak van Rechtbank Noord-Nederland gegrond verklaard.

- De Oude- en Nieuwebildtdijk in Het Bildt zijn in de 16e eeuw primair aangelegd als zeewering om het pas gewonnen land te beschermen tegen de krachten van de zee. Van oudsher wordt ook op en aan de dijken gewoond. De bebouwing is van verschillende bouwperiodes en -stijlen. Karakteristiek is de dijkwoning met een extra woonlaag aan de voet van de dijk. De woningen hebben verschillende (tussen)woonlagen die bereikbaar zijn via trappen, opstappen en trappetjes. De woningen op de Bildtdijken vallen in het goedkope segment doordat de grond - gelegen op de dijklichamen - niet in eigendom is van de huiseigenaar, maar van Wetterskip Fryslân. Door de bijzondere ligging, het bijzondere landschap en de relatief lage huizenprijzen trekken de Bildtdijken met regelmaat bijzondere bewoners. Uiteraard zijn er ook de boerenfamilies, die vaak al generaties lang het land bewerken.

De Bildtdijken met zijn dijkwoningen vormen een uniek stuk Nederlands landschap. Daarnaast hebben ze een heel eigen en bijzondere woonkwaliteit. Veel woningen aan de Bildtdijken verkeren in een redelijk goede staat van onderhoud. Er zijn echter ook woningen die in matige tot slechte staat van onderhoud verkeren. Om de kwaliteit van de huizenensembles op de dijken te behouden heeft de toenmalige gemeente Het Bildt het initiatief genomen voor een woningverbeteringsproject. Zij heeft Stichting Herstel Dorpen en Bildtdijken (SHDB) opdracht gegeven om een 10-tal panden die er het slechtst aan toe zijn, op te knappen. Dit beoogt eind 2019 gereed te komen.

De stichting stimuleert huiseigenaren om hun woning te verbeteren én faciliteert hen daarbij. Ze doen dat door er samen met de eigenaren voor te zorgen dat woningen aan de Bildtdijken die nu in slechte staat zijn, zodanig worden verbeterd dat zij bijdragen aan de beeldkwaliteit van de Bildtdijken en waar mogelijk qua wooncomfort weer toekomstbestendig zijn. De stichting koopt ook panden die in slechte staat verkeren, knapt ze op en verkoopt ze vervolgens weer. Zo zijn in 2018 de huisjes op Oudebildtdijk 816 en 818 gerenoveerd, waarbij van de twee huizen één huis is gemaakt. Beluister onder deze link de audioreportage over dit project. Verder wil de stichting de voorwaarden scheppen voor de uitrol en uitvoering van een breder actieprogramma Bildtdijken. Want aanvullend op de woningverbeteringsdoelen wil de stichting waar mogelijk namelijk ook bijdragen aan: Cultuurhistorie; Duurzaamheid en energiebesparing; Veiligheid; Sociale situatie; Leefbaarheid; Innovatie; Economische structuur en regionale werkgelegenheid; Recreatie.

Adema-archtecten heeft in 2018 in samenwerking met SHDB het Inspiratiedocument Herstel Dykhúzzen Bildtdyken opgesteld. Dit document geeft achtergrondinformatie over wat kenmerkend is voor de dijkhuizen en het geeft tips en details over wat wel en niet te doen bij verbouwingen. Er zijn ook voorbeelden gebruikt uit de praktijk van de SHDB.

- Het Bestemmingsplan Bildtdijken is in 2014 vastgesteld.

- Rapport 'Leefbaarheid in Het Bildt' (2015).

Terug naar boven

Evenementen

- Het Bildt is een van de kerngebieden van Nederland voor de pootaardappelexport. De klimatologische omstandigheden (dicht bij zee, waardoor er relatief weinig bladluizen voorkomen die de overbrengers van aardappelvirusziekten zijn) en de grondsoort (zeeklei) maken Het Bildt tot een pootgoedgebied bij uitstek. Naast het telen van aardappelrassen zijn hier ook veel nieuwe rassen gekweekt, zoals Bildtstar, Red Scarlett, Desirée en Frieslander. De pootaardappelen worden naar landen over de hele wereld geëxporteerd.

2008 was door de Verenigde Naties uitgeroepen als Internationaal Jaar van de Aardappel. Op Het Bildt zijn toen door Stichting Bildtse Aardappelweken diverse activiteiten georganiseerd. De impact van die activiteiten, de grote hoeveelheid mensen die is bereikt en het enthousiasme waarmee de aardappelsector geparticipeerd heeft, heeft de stichting doen besluiten in 2012 wederom de Bildtse Aardappelweken te organiseren. Een logisch vervolg zouden Aardappelweken 2016 zijn geweest. Toen Fryslân en Leeuwarden zich echter opmaakten om mee te dingen voor de titel Culturele Hoofdstad 2018, en bleek dat Valetta op Malta de partner hoofdstad zou zijn, was de keus makkelijk om de volgende Aardappelweken in 2018 te houden. De belangrijkste reden was dat Het Bildt een heel lange economische band heeft met Malta - pootaardappels van hier naar daar en Malta’s van daar naar hier - dat er vanuit de akkerbouwwereld goede contacten zijn met Malta, en dat de Aardappelweken voor het Leeuwardse bidbook de enige activiteit zou zijn waarin een organisch verband bestaat tussen de twee partner hoofdsteden. Vandaar het evenement Bildtse Aardappelweken 2018. - Zie hier het Programma. - Nieuws van de Bildtse Aardappelweken op Facebook.

- "“Late wy beginne... Het elkeneen pin en pepier? Mooi, dan gaan wy los.” Dat sil fast ’t enige weze dat seker is op dînsdegavend 27 febrewary. De tekst fan ’t Bildts Diktee is nag gehaim. ’t Belooft in elk gefal weer ’n besondere avend te worren. Fleden jaar hewwe wij de tradisy fan ’t Bildts Diktee weer in ere hersteld. De opkomst waar groat en dat doet ’t bestuur fan Bildts Aigene goed. En stiekem wort d’r hoopt dat d’r nou ok weer ’n prot mînsen op ôf komme om met te doen. D’r is besloaten om ’t Bildts Diktee elk jaar op ’n ândere lokasy* te houwen. Dut jaar is d’r foor De Utwyk (M. Smitstraat 27) in Nij Altoenae koazen. Kom allegaar op 27 febrewary a.k. naar De Utwyk in Nij Altoenaa. ’t Diktee begint om 20.00 uur. Graag allegaar ’n pin (meskien foor de wissighyd twee) metnimme. Pepier hoeve jim niet met te nimmen." Aldus het persbericht van Bildts Aigene m.b.t. de 2e editie van 't Bildts Diktee in februari 2018.
* In de voormalige gemeente Het Bildt, red.

Terug naar boven

Beeld

- Oude ansichtkaarten van plaatsen in Het Bildt.

- Bildts Filmhuus (Facebookpagina). "Op deuze pagina komt alles wat d'r an Bildtse fideo's maakt is bijnander. Hier fine jim alle fideo's werom dus folg deuze pagina om fooral niks te missen!" Aldus de toelichting bij de pagina.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Het Bildt (online te bestellen).

- In 2013 is een nieuwe editie van het Biltsk wurdboek verschenen.

Terug naar boven

Links

- Lokale links: - Links over Het Bildt op de site van voormalig burgemeester (1989-2002) Klaas Dankert. - Startpagina met links naar vele instanties in Het Bildt.

- Nieuws: - Actualiten over Het Bildt en omgeving op de site van de hiervoor genoemde hr. Dankert.

- Bildtse taal en cultuur: - "In 2015 is Stichting Bildts Aigene opricht, werin at fier organisasys op ‘t gebied fan de Bildtse taal en kultuur samenwerke, te weten: Stichting Ons Bildt, Stichting Aerden Plaats, ’t Bildts Dokumintasysintrum en de Kemmissy Meertalighyd. De ambisy fan Stichting Bildts Aigene is Bilkerts en niet-Bilkerts, jong en ouder, wer’t se ook weune, ferbine met ’t Bildts Aigene om op deuze menier ‘n bijdrage te leveren an de kulturele diversiteit in Europa. De websait is bedoeld om de toeganklikhyd en bekindhyd te beforderen fan de ferskillende partijen die’t metnander staan foor wat Bildts waar, is en blive mot en soa ’t Bildts Aigene forme.

De kalinder geeft an wat d’r de kommende tiid op ’t Bildt te beleven is. Maar is d’r ok foor mînsen die ’t wat organisere wille. Sij kinne tot ’n jaar foorút op de kalinder angeve wat se doen gaan of kike oft d’r al wat deen wort op ‘n bepaalde datum. De frijwilligersbank het as doel om fraag en anbod fan frijwilligers op ‘t Bildt bijnander te bringen. Meskien wille jou niet in ’n bestuur maar likent ’t jou leuk om soa nou en dan ’s met te werken an ’n evenemint en hewwe jou ok nag ’n foorkeur wat je doen wille. Dat kin allegaar angeven worre. Organisasys kinne de frijwillersbank brúkke om metwerkers te finen foor ’n evenemint of ‘n bepaalde funksy." Aldus de site van de stichting.

- Duurzaamheid: - Bildtse Stroom is de merknaam van De Bildtse Energie Cooperatie en is opgericht in 2014. De Bildtse Energie Cooperatie is een onderneming zonder winstoogmerk met als doelen: duurzaam energie opwekken op Het Bildt; lager energieverbruik voor de inwoners; lagere energiekosten voor de inwoners; bijdrage aan en behoud van de Bildtse leefomgeving; eigen energievoorziening door en voor haar leden. Het uiteindelijke doel is om de regio Het Bildt zelf (duurzaam) in haar eigen gas en elektra te laten voorzien.

Reacties

(2)

Hallo Frank,
ik kom nergens meer de volgende buurtschappen tegen: Nieuwe Bildtdijk en Oude Bildtdijk, zijn die geschrapt of?

Dank voor de melding Hans. Ik zie dat op kaarten deze namen als plaatsnamen en daarmee kennelijke buurtschapsnamen hebben gestaan van de jaren dertig tot de jaren negentig van de 20e eeuw. M.i. zijn deze namen wel terecht van de kaarten verdwenen, want ik heb op het hele internet geen enkele persoon of instantie gevonden die zich profileert als wonend of gevestigd in een van deze plaats(nam)en. Nu is dat niet per definitie doorslaggevend (want men gaat zich qua plaatsnamen waar men zegt te wonen wel vaker gedragen naar wat kaarten en postcodeboeken 'dicteren'), maar vandaag de dag hebben we aan de Nieuwebildtdijk van W naar O de buurtschappen Zwarte Haan, Stad Niks (volksmondnaam) en Nieuwebildtzijl, en aan de Oudebildtdijk van W naar O de plaatsen Westhoek, Oosthoek, Nij Altoenae en Oudebildtzijl. En om daar tussenin nou een of enkele delen (en welke delen dan) tot buurtschappen Nieuwebildtdijk en Oudebildtdijk te bestempelen, terwijl inwoners daar zelf kennelijk geen beleving (meer) bij hebben, lijkt me niet functioneel. Dus alles overwegende: m.i. terecht van de kaarten geschrapt. Ik heb er hierboven een alinea aan gewijd onder Status, alsmede op de pagina's Nieuwebildtzijl en Oudebildtzijl.

Reactie toevoegen