Status

Hertme is een dorp in de provincie Overijssel, in de streek Twente, gemeente Borne.

Naam

Oudere vermeldingen
Op een topografische kaart uit 1850 wordt de plaatsnaam foutief als Hattem geschreven.

Ligging

Hertme ligt direct N van Borne, O van Zenderen.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Hertme 50 huizen met 302 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 200 huizen met ca. 500 inwoners.

Geschiedenis

Hertme vóór onze jaartelling al bewoond
Bewijzen dat het gebied rond het huidige dorp al enkele eeuwen voor het begin van onze jaartelling werd bewoond, zijn gevonden door leden van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN) afd. Twente. Leden van deze afdeling hebben enkele jaren geleden opgravingen gedaan in nieuwbouwwijk Stroom Esch in het noorden van Borne. Dat gebied behoorde in vroeger dagen tot Hertme. Er zijn aardewerkscherven gevonden, resten van potten en pannen uit de IJzertijd, die voor onze streken duurde van ongeveer 700 voor Christus tot het begin van onze jaartelling. Ook de paalgaten van zogenaamde spiekers, opslagplaatsen voor onder andere graan, werden in de Stroom Esch gevonden, evenals de paalgatsporen van boerderijen uit die tijd. Jammer genoeg kan uit de tekening, die ontstaat na het intekenen van deze paalgaten, niet het grondplan van een complete boerderij worden aangetoond.

Al ver voor die tijd zullen jagers in dit gebied hebben rondgetrokken in de zomertijd. Er zijn namelijk vuurstenen werktuigen gevonden uit de Steentijd, ruim tienduizend jaar geleden. De meest belangwekkende vondsten werden echter gedaan in 1987, op de grens van de Kruisselbrink en de Brakel in de huidige Stroom Esch, ten zuiden van boerderij Misdorp. Daar gaven vele donkere plekken in de zandgele ondergrond de plaats aan waar de palen van één of meerdere boerderijen hebben gestaan. Die palen zijn vergaan en de vermenging van vergaand hout met ingevallen donkere cultuurgrond geeft dan een ronde, soms hoekige donkere afscheiding. Als deze plekken een bepaalde diepte hebben en op regelmatige afstanden staan, dan weet men dat dit paalgaten zijn. Uit de vondsten van deze paalgaten bleek dat de boerderijen ongeveer twintig meter lang en acht meter breed waren. De scherven die hier gevonden werden maken het waarschijnlijk dat we te doen hebben met een boerderij uit de Karolingische tijd, dus tussen 600 en 800 na Christus. Ook de resten van een bronzen armband wijzen in die richting.

Frankische ruiter
De meest interessante vondst in dit gebied was echter wel het graf van een ruiter uit de Frankische tijd. Van de man zelf is niets overgebleven. In zijn graf vonden leden van de AWN de verroeste delen van twee ruitersporen, een vleugellans en een slagzwaard. Maar ook de resten van een beurs waarin zich zestien munten bevonden. Een unieke vondst. De munten zien er bijzonder fraai uit. Zij zijn door het Rijkspenningenkabinet in Leiden bekeken en blijken te zijn geslagen tijdens de regering van Keizer Karel de Grote tussen 812 en 825.

Interessant is dat ze vervaardigd werden in Italië, Frankrijk, Duitsland en Nederland. En ook de steden zijn bekend: voor Nederland was dit Dorestad, nu Wijk bij Duurstede. Dat de laatste munt uit 825 stamt, betekent dus dat de man na dit jaartal gestorven is. Het zou een officier van het Frankische leger geweest kunnen zijn. Niet het leger van Karel de Grote, want die stierf in 814 en één van de munten was uit 825. Wel mogelijk het leger van diens opvolger, Lodewijk de Vrome, of van diens zoon Lotharius. In de tijd van Lodewijk de Vrome en diens opvolgers werd het erg onrustig in het Karolingische Keizerrijk. Hertme behoorde in die jaren ook tot dit rijk. De man kan gestorven zijn tengevolge van een ziekte, een ongeval, of hij kan zijn vermoord of gedood in een gevecht. Het is ook best mogelijk dat de man van zijn paard is gevallen, hetgeen toentertijd nogal eens de doodsoorzaak was. (© Heemkundegroep Hertme)

Havezathen
In de gemeente (destijds kerspel en richterambt) Borne waren slechts 2 havezathen; Weleveld (zie bij Musea), NW van Hertme en Grotenhuis, ZW van het dorp. Havezathe Grotenhuis wordt voor het eerst vermeld in 1437. De boerderij die er thans nog van rest, heet in de provincie-atlas Overijssel (1) Groothuis.

Boerderijen
- Geschiedenis van een aantal boerderijen in Hertme.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij Stichting Heemkundegroep Hertme, waar je op de site al veel over de geschiedenis van het dorp kunt vinden.

Recente ontwikkelingen

- De actie 'Dorpen in het groen' is een voorbeeld van een project dat in korte tijd uitgroeit tot een groot succes. Maarliefst 63 mensen uit Hertme en Zenderen hadden zich in 2008 aangemeld voor dit project van Landschap Overijssel. Met steun van o.a. De Groene Poort kregen de inwoners van deze dorpen de gelegenheid hun erven aan te passen en in te richten met authentiek streekeigen plantmateriaal. Er zijn 7.565 stuks bosplantsoen geplant, 471 erfbomen, 605 hoogstam fruitbomen en 12.985 stuks haag, dit is ruim 3 kilometer haag van meidoorn, beuk, haagbeuk, liguster en buxus. Verder zijn er 22 Twentse landhekken en 4 landgoedhekken geplaatst. Belangrijk is ook dat naast de geleverde prestaties er een versterkte gemeenschapszin en een sterkere band tussen bewoners en gemeente is ontstaan. Daarnaast hebben bewoners veel meer kennis gekregen over erven en de invloed van hun erf op de leefomgeving. Dit zal ook op langere termijn zijn vruchten afwerpen.

- In 2009 is het Dorpsplan Hertme opgesteld, waarin het dorp aangeeft welke ontwikkelingen zij voor de komende jaren wenselijk vindt.

- Bestemmingsplan 'Kom Hertme'.

Bezienswaardigheden

- Hertme heeft 4 rijksmonumenten.

- De neogotische Sint Stephanuskerk van architect Wolter te Riele dateert uit 1903 en kwam in de plaats van een voorganger uit ca. 1720. De kerk maakt tegenwoordig deel uit van de HH Jacobus en Johannesparochie.

- Op Pleisterplaats Rabo H. Scheele (Hertmerweg 37) bevindt zich ook een museum over het nabijgelegen landgoed Weleveld.

- Het rijksmonumentale maar anno 2016 vervallen pand 't Oude Groothuys, waar vroeger kerkdiensten werden gehouden, staat ook bekend als het Spookhuis, ontleend aan de 'witte wieven' die tijdens de diensten rond het gebouw 'spookten' om pottenkijkers en indringers af te schrikken. De intentie was om het pand medio 2016 te verplaatsen naar een plek elders in het dorp, te restaureren en een 'zinvolle herbestemming' te geven. In maart 2016 had de gemeenteraad nog geen besluit genomen over het beschikbaar stellen van de financiën voor de verplaatsing. Herbestemming en restauratie hebben 'iets' langer geduurd dan verwacht; beide zijn medio 2019 gerealiseerd. De verplaatsing - eind 2018 is het pand steen voor steen afgebroken en in voorjaar 2019 op de nieuwe plek weer opgebouwd - en restauratie van het gebouw zijn uitgevoerd op basis een onderzoek en restauratieplan van BOEi. Het gebouw is herbestemd tot en ingericht als dorpshuis voor culturele activiteiten, sociale actiiteiten en als steunpunt voor het openluchttheater.

Het was nog even spannend of de rijksmonumentenstatus van het pand behouden zou kunnen blijven. Het afbreken en elders herbouwen van rijksmonumenten leidt namelijk vrijwel altijd tot verlies van de cultuurhistorische waarde, wat niet zelden leidt tot verlies van de status 'rijksmonument', met alle nadelen van dien. Door inzet van Stichting Theater en Cultuur Hertme en aannemersbedrijf Wesselink uit Weerselo is nagenoeg het gehele historische gebintwerk behouden gebleven. Ook zijn de diverse historische elementen zoals raampartijen, deuren en luiken op traditionele wijze gerestaureerd. Nadat de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in juli 2019 een schouw had uitgevoerd, om te checken of alle werkzaamheden volgens het vooraf opgestelde restauratieplan waren uitgevoerd, bevestigde zij dat in dit geval de rijksmonumentenstatus gehandhaafd blijft. Stichting Theater en Cultuur is blij met deze 'kers op de taart' en ook voor de toekomst is het belangrijk, aangezien de rijkssubsidiemogelijkheden voor het toekomstige onderhoud hiermee zijn geborgd.

- In het voorjaar van 2019 zijn langs de Hertmerweg tussen Hotel Jachtlust en de dorpsentree van Hertme ca. 40 bomen gekapt, wat wegens ziekte van de bomen noodzakelijk was. Aan de resterende hoge bomen is onderhoud gepleegd. Eind 2019 zijn vervangende bomen aangeplant, een variatie van iepen en lindebomen. Twee van de bomen bij de dorpsentree, net voorbij de brug over de Gammelkerbeek, zijn als boomstammen gehandhaafd. In oktober 2019 zijn ze getransformeerd tot een soort 'stiepeltekens'. Boomkunstenaar Hans Nijmeijer heeft zijn creatieve kwaliteiten op de boomstammen uitgeleefd. Op de ene boomstam zijn Twentse symbolen aangebracht, de andere heeft vooral een Afrikaanse signatuur gekregen, met een knipoog naar het jaarlijkse Afrika Festival in het Openluchttheater, waarmee het dorp in de afgelopen decennia internationale faam heeft verworven.

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Kolkleu.

- Bijzonder voor een klein dorp als Hertme is dat het een Openluchttheater heeft. De festivals die hier jaarlijks plaatsvinden, zoals het Afrika Festival (weekend begin juli), trekken duizenden bezoekers uit het hele land. - Afrika Festival op Facebook. Er is een aparte site voor de kindervoorstellingen (het gaat daarbij met name om Halloween).

In 2016 heeft de band Bløf hier voor het 3e jaar op rij opgetreden. Tijdens haar eerste concert alhier in 2014 verbaasde frontman Pascal Jacobsen zich over het feit dat ze nog nooit eerder op deze prachtige locatie had gespeeld. Prompt werd er een datum voor 2015 geboekt en na afloop van dat concert sprak de band direct de wens uit om ook in 2016 Hertme weer aan te doen. Alle drie deze concerten waren in no time uitverkocht.

- In 2011 zijn de Passiespelen Hertme weer nieuw leven ingeblazen. In het vervolg vindt dit evenement eens in de 4 jaar plaats.

- De Levende Kerststal in de kerk van Hertme is in 1958 ontsproten aan het creatieve brein van pastor Veeger en is nog altijd jaarlijks een grote trekpleister voor jong en ouder. De in Saksische stijl opgetrokken stal heeft al sfeer van zichzelf, die nog wordt vergroot door de kerststal met levensgrote beelden, de levende have in de vorm van een heuse os en ezel en levende schapen, en door de traditionele klanken die de Boornse Mirreweenterhoornblaozers op tweede kerstdag ten gehore brengen. De Levende Kerststal te bezichtigen van ca. half december (de begindatum kan jaarlijks licht wijzigen) t/m 6 januari.

Natuur en recreatie

- Kuierroute Zenderen-Hertme is ca. 14 km lang. Startpunten van deze route zijn: restaurant Het Seminar in Zenderen en hotel-restaurant Jachtlust in Hertme. De route voert o.a. langs de Bornse Beek, het openluchttheater en het Spookhuis. Kuieren heeft in Overijssel een dubbele betekenis, namelijk wandelen en praten. Met de kuierroutes maakt de wandelaar op een prettige en informatieve manier kennis met het Overijsselse landschap. De routes lopen over de mooiste weggetjes en langs de interessantste plekken in de dorpen. Heldere routebeschrijvingen tussen de teksten en een gedetailleerde topografische kaart wijzen je de weg. De routes zijn niet gemarkeerd. Je hebt er dus wel de routebeschrijving bij nodig.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Hertme, met laagsteprijsgarantie!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Hertme (online te bestellen).

Links/voorzieningen

- Nieuws: - In de Gazet van Hertme, via de link ook online te lezen op de site van Borne Boeit (ook oudere nummers), vind je maandelijks nieuws over actuele ontwikkelingen in het dorp.

- Belangenorganisatie: - In de jaren zestig wordt op initiatief van het toenmalig hoofd der school, de in 2001 overleden heer G.Th. in het Veld, de Werkgroep Hertme opgericht. Onder zijn bezielende leiding krijgt deze spontane Werkgroep de gestalte van een soort dorpsraad en treedt vervolgens meer en meer op als belangenbehartiger voor en van het dorp. In de loop der jaren heeft de Werkgroep zich voor vele zaken ingezet. De gevaarlijke verkeerssituatie bij kruispunt De Bonte Koe van de Bornse rondweg leidde in januari 1970 tot een fataal ongeluk, waarbij de 17-jarige Marita Meijer uit het dorp om het leven kwam. De Werkgroep heeft tijdens een protestdemonstratie, waarbij de Rondweg door een tiental trekkers werd geblokkeerd, haar ongenoegen met betrekking tot de onveilige verkeerssituatie op deze kruising aan de gemeente kenbaar gemaakt. Mede door toedoen van de Werkgroep is de kruising beveiligd met stoplichten. Onder aanvoering van de Werkgroep is in groten getale protest aangetekend tegen de komst van de Bornse nieuwbouwwijk Stroom-Esch.

In verband met de gemeentelijke herindeling is door de Werkgroep een enquete gehouden onder de inwoners met als uitgangspunt dat, bij eventueel uiteenvallen van de gemeente Borne, het dorp zich wenst aan te sluiten bij de gemeente Weerselo. Het resultaat: 97% van de inwoners stemt vóór. Als spreekbuis van het dorp heeft de Werkgroep, die ongeveer 10 keer per jaar vergadert, zaken op de agenda gehad met betrekking tot onder andere de basisschool, woningbouw in het dorp, verkeer en veiligheid, plannen op ruimtelijk gebied zoals bestemmingsplannen, ruilverkaveling, herinrichtingsplan, beken, wegen etc. Tevens is de Werkgroep gesprekspartner van de gemeente Borne. Sinds 2003 is de Werkgroep een officieel orgaan onder de naam Stichting Gemeenschapsbelangen Hertme (SGH). Het doel van de stichting is het bevorderen en behartigen van de belangen van de gemeenschap op maatschappelijk, recreatief en cultureel gebied, in de meest ruime zin van het woord. Een groot actueel aandachtspunt is de 'facelift' van de dorpskern. Voor zover ons bekend is de SGH nog niet met een website of -pagina op het internet aanwezig.

- Dorpshuis: - Het onder Bezienswaardigheden beschreven rijksmonumentale pand 't Oude Groothuys, in de volksmond bekend als het Spookhuis, is in 2019 verplaatst naar zijn huidige locatie, en vervolgens gerestaureerd en herbestemd tot dorpshuis. Dankzij dit project blijft het rijksmonument door een meervoudig gebruik duurzaam behouden. De (beoogde) gebruikers van het dorpshuis en de vrijwilligers van het Openluchttheater zijn nauw betrokken bij de (plannen voor) realisatie en bij de plannen voor beheer en exploitatie van het pand.

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool St. Aegidius. - Kinderdagverblijf De Drie Biggetjes is een kleinschalig kinderdagverblijf op het platteland van Hertme. Zij vangen kinderen van 0–13 jaar op in een huiselijke, gemoedelijke sfeer en in een natuurrijke omgeving. De kinderen zijn zoveel mogelijk buiten, spelen met natuurlijke materialen en ‘verzorgen’ mede de dieren.

- Muziek: - Muziekvereniging St. Gregorius omvat een fanfare, een malletband en een JeugdSlagwerkGroep.

- Sport: - Klootschieten in Hertme kent een lange traditie. Begin 20e eeuw werd er al kloot geschoten tegen de buurtschappen en dan met name in de wintermaanden, wanneer de boeren meer tijd hadden om met ‘den kloot’ te strijden. Vaak gebeurde dit door middel van het 'ophangen' van de kloot, waarbij de tegenstander werd uitgedaagd. Het ging dan om één persoon die een ander uitdaagde. Uiteraard gingen vele dorpsgenoten mee naar het veld om hem aan te 'wiezen'. De inzet was vaak een vooraf bepaalde som geld. Uit overleveringsverhalen blijkt dat er menigmaal een heroïsche strijd is gestreden.

In 1941 is Klootschietersvereniging KV Hertme opgericht, de grootste (sport)vereniging van het dorp. De vereniging heeft ca. 100 leden, waarvan ruim 25 jeugdleden en damesleden. In de loop der jaren heeft de vereniging een uitmuntende reputatie opgebouwd, en op regionaal, nationaal en zelfs internationaal niveau aansprekende resultaten geboekt. De vereniging neemt een zeer belangrijke plaats in binnen de Hertmese gemeenschap. Het ledenbestand bestaat uit Hertmenaren alsmede vele oud-Hertmenaren en de vereniging is ondanks haar leeftijd nog altijd springlevend.

- Zorg: - Carintreggeland Dagvoorziening De Tuinkamer in Hertme is een kleinschalige dagvoorziening in een landelijke omgeving. Gezellige daginvulling en structuur, persoonlijke aandacht en professionele begeleiding.

• 1. Topografische Atlas Overijssel,
  
  , (2004)