Herbaijum

Plaats
Dorp
Waadhoeke
Fryslân

herbaijum_collage.jpg

Herbaijum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Herbaijum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Hjerbam (4).JPG

Dorpsgezicht van Herbaijum in 2011

Dorpsgezicht van Herbaijum in 2011

Hjerbam (3).JPG

Het kerkje van Herbaijum van dichtbij

Het kerkje van Herbaijum van dichtbij

Hjerbam (2).JPG

Boerderijen in Herbaijum

Boerderijen in Herbaijum

herbaijum_dorpsgezicht_met_kerk_kopie.jpg

Herbaijum, mooi doorkijkje naar de kerk

Herbaijum, mooi doorkijkje naar de kerk

Herbaijum

Terug naar boven

Status

- Herbaijum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

- Onder het dorp Herbaijum valt ook een deel van de buurtschap Kiesterzijl (andere delen vallen onder Franeker en Harlingen). Ook de Z hiervan gelegen buurtschap Kie, die voor de postadressen onder Franeker valt, heeft banden met dit dorp. Zo zet de lokale vereniging Dorpsbelang zich naast de belangen van het dorp ook in voor de belangen van de buurtschappen Kie en Kiesterzijl.

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Hjerbeam.

Spelling
De officiële spelling is met ij, maar op de lokale dorpssite spelt men de plaatsnaam als Herbayum.

Oudere vermeldingen
13e eeuw Herbadingum, 1400 Heerbadigim, 1417 Herbaynghum, 1433 Herbadeghum, 1505 Herbaeyum.

Naamsverklaring
Betekent heem 'woonplaats, woning' en Herbadinga*, een afleiding met het suffix -ing- van de persoonsnaam Herbad met als betekenis 'van de lieden van Herbad'.(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Herbaijum ligt W van de stad Franeker, NW van het dorp Hitzum, NNO van het dorp Achlum, NO van de stad Harlingen, O van het dorp Midlum, Z van de A31, ZO van het dorp Wijnaldum en ZZO van de dorpen Pietersbierum en Sexbierum.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Herbaijum 44 huizen met 215 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 100 huizen met ca. 250 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Kerk
In Herbaijum heeft naast de nog bestaande Hervormde kerk ook nog een kerkje gestaan van de Hervormde Evangelisatie. Deze is in 1960 uitgebreid, en op enig later moment afgebroken.

Station
Van 1903-1935 was er de spoorlijn Harlingen-Stiens, met o.a. een station (formeel 'halte') genaamd Midlum-Herbaijum, omdat het tussen beide dorpen in lag. Vanwege die - destijds - grote afstand van beide dorpen tot de halte, is het nooit druk 'beklant' geweest. De meeste mensen beschikten in die tijd immers over niet meer dan de 'benenwagen'. Het station was van het Standaardtype NFLS, dat voornamelijk werd gebruikt voor verschillende spoorwegstations in Friesland. Dit station viel binnen het type NFLS halte 3e klasse. Het pand bestaat nog en is nu een woonhuis (Rijksweg 3, Midlum). Bouwkundig bijzonder/misleidend is dat dat de uitbouw een typisch stationskenmerk lijkt, maar het in dit geval toch niet is; de uitbouw is er namelijk pas gekomen toen het spoor al lang weg was...

Bij de secretaris van Dorpsbelang zijn nog enkele exemplaren van het - met foto's en oude kaarten geïlustreerde - boekje over de geschiedenis van Herbaijum verkrijgbaar.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- Dorpsvisie Herbaijum, Kie en Kiesterzijl.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Herbaijum heeft 3 rijksmonumenten, zijnde het poortgebouw van de Sickema State bij Rijksweg 4, de kop-hals-rompboerderij op nr. 11, en de op een terp gelegen Hervormde (PKN) kerk (Kerkstraat 2). Het oorspronkelijk 13e-eeuwse kerkje is in 1872 grotendeels vernieuwd, waarbij de middeleeuwse noordmuur behouden is gebleven. In de kerk en op het kerkhof liggen enkele monumentale oude (waaronder 17e-eeuwse) grafzerken. De kerk is in 1985 gerestaureerd. Bijzonder is dat de 14e-eeuwse klok, volgens kenners een van de oudste nog bestaande kerkklokken van ons land, in de oorlog door de Duitsers was voorbestemd om te worden omgesmolten tot wapentuig. Daartoe was hij al uit de toren getakeld. Nadien heeft als noodvoorziening een spatscherm van een oude T-Ford als luidklok dienstgedaan... De klok is toch behouden gebleven en is na de oorlog weer in werking gesteld. In 1989 komt er een scheur in de klok. Reparatie is onmogelijk en omsmelten ook, omdat het een monument is. Daarom is er in 1992 een nieuwe klok gekomen. De oude klok staat in de kerk op de vloer en is zo nog altijd te bewonderen.

Bijzonder is ook dat hier sinds 1975 elke 14 dagen een Friestalige dienst wordt gehouden. Deze wordt voorbereid door het Fries Oecumenisch Werkverband Herbaijum (FOWH). Het FOWH is een stichting die de Friese taal in de kerken en de samenwerking met de Oecumene van kerken van elke pluimage hoog in het vaandel heeft. De voorgeschiedenis hiervan ligt in het feit dat dominee De Haas in 1937 met emeritaat ging en de pastorie als zodanig werd opgeheven. Er was geen geld voor een nieuwe dominee en een nieuwe pastorie. Er werd samenwerking gezocht met omliggende dorpen, maar dat lukte niet wegens te grote verschillen in 'modaliteit'. Vervolgens werd samenwerking gezocht en gevonden met de Hervormde kerk van Franeker.

Na een tijd 'klikte' het niet meer. In 1974 leek het er daarom naar uit te zien dat de kerk gesloten zou gaan worden. Waarop inwoners opperden dat dat zonde zou zijn: er zijn toch genoeg gelovigen in het dorp, zij het van verschillende stromingen. Waarop de toenmalige dominee met het idee kwam om om de week oecumenische kerkdiensten te houden, en in het Fries, de taal van het volk en daarmee voor iedereen te begrijpen. Zo blijft de kerk van Herbaijum 'leven' in het dorp en in het landschap. Inwoners steunen de kerk ook bij onderhoud en restauraties, financieel en door anderszins hulp. Formeel was er door de jaren heen nog altijd sprake van een Hervormde (PKN) gemeente, maar in de praktijk was dit met de FOWH versmolten. De PKN kwam dan ook in 2014 met het voorstel om de kerk formeel aan de FWOH over te dragen. In juni 2016 heeft dit zijn beslag gekregen. Meer dan 40 jaar na de oprichting van de FWOH lopen de kerkdiensten nog altijd goed. De stichting concludeert in dat kader (we laten het maar even onvertaald):

"De doar fan de Niklaastsjerke stiet noch altyd iepen en dat net allinne foar de Hjerbeamers. Minsken út de (wide) omkriten fan it lytse doarpke befolkje dêr sneintemoarns it tsjerkepaad. It binne leauwigen en net (mear)-leauwigen, tsjerkliken en net (mear)-tsjerkliken, protestanten en rooms-katoliken, frijsinnigen en rjochtsinnigen, as wat foar oar ûnderskied jo ek mar meitsje wolle. Sels net-frysktaligen komme del. As de tsjerkegongers harren út en troch ris in kear net yn ‘e preek fan de foargonger fine kinne, dan glimkje sy, want sy wolle graach nei elkoar lústerje, mei elkoar sjonge (en dat kinne sy yn Hjerbeam) en fan elkoar leare. Sy komme dêr somtiden mear foar de “sfear” as foar de “lear”." In 2015 is t.g.v. het 40-jarig bestaan van de FWOH het boekje 'Frysk Oekumenysk Wurkferbân Hjerbeam, 1975-2015' verschenen.

- Bij liefhebbers van cultuurhistorie is Herbaijum, naast de kerk, ook bekend vanwege de vroegere Sickema State. Deze stins bestond al in de 15e eeuw. Het is de geboorteplek van Sicco van Goslinga, van het adellijke geslacht Van Goslinga. De state stond bekend als een edele state en bestond uit twee achter en aan elkaar gebouwde statige huizen. Deze zijn in de 18e eeuw afgebroken. Op de plek is later een boerderij gebouwd. De toegangspoort (bij Rijksweg 4) is wel bewaard gebleven en is een rijksmonument.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Feestcommissie Herbaijum organiseert het jaarlijkse dorpsfeest Merke (weekend in juni, in 2019 was het eenmalig in september).

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je schaatsen op de kaatsbaan van Herbaijum, die dan door IJsvereniging Nocht en Wille tijdelijk wordt getransformeerd tot ijsbaan.

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- "In mei 2016 zijn de speeltoestellen geplaatst en kunnen de jonge kinderen zich uitleven op de toestellen. Ook is er een bank en een prullenbak neergezet zodat er geen afval in het gras terechtkomt en ouders en/of grootouders even rustig kunnen zitten. De speeltuin is inmiddels uitgebreid met een basketbalpaal. Hiervoor heeft woningbouwvereniging NWF geld beschikbaar gesteld. Wij zijn als Dorpsbelang blij met deze geste van NWF."

Terug naar boven

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Herbaijum, met laagsteprijsgarantie!

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Herbaijum.

- Nieuws: - Dorpskrant Alledeisk, voor Herbaijum, Kie en Kiesterzijl, is via de link ook online te lezen (nieuwe nummers worden daar aangekondigd en online gezet). - Nieuws uit het dorp op Facebook.

- Belangenorganisatie: - Dorpsbelang Herbaijum.

- Dorpscafé: - Dorpscafé Oant Moarn in Herbaijum is geopend op dinsdag en op donderdag t/m zondag van 16.00-01.00 uur. Aan de muur van het café hangt een vitrinekast waarin clubs en verenigingen maar ook privé personen hun mededelingen of evenementen kunnen ophangen.

- Sport: - Kaatsvereniging KV Jan Zeinstra is opgericht in 1893 en heeft dus in 2018 het 125-jarig bestaan gevierd.

- "Samen met je hond bezig zijn in de buitenlucht en daar beide nog iets van leren ook! Het kan niet mooier. Wij zijn Franeker Africhting Club Altijd Trouw. Wij houden ons bezig met het trainen van honden. Ons doel is om een betere verstandhouding te krijgen in de dagelijkse omgang tussen baas en hond. Wij verzorgen trainingen, maar ook voor advies over diverse situaties kun je bij ons terecht. Blijf dus nooit zitten met je vraag, want vaak is jouw situatie met een goed advies op te lossen. Je kunt bij ons terecht voor puppycursus, Gedrag- en Gehoorzaamheid en voor de sportafrichting IGP. Van tijd tot tijd doen we ook aan agility. Dit is zeer leuk voor hond én baas. Uiteraard is ook alle kennis hierover in huis. Kijk gerust eens rond op onze website. Natuurlijk ben je ook altijd van harte welkom om eens een keertje te komen kijken op ons trainingsveld op het windmolenpark in Herbaijum!"

De Franeker Africhting Club (FAC) heeft enkele decennia haar honden getraind op het veld aan de Jan Stapertlaan in Franeker, op het terrein van het vroegere zwembad. Na ziekte van de instructeur en vertrek van diverse bestuursleden werd het lastig om de club nog overeind te houden. Daarom heeft Altijd Trouw in Herbaijum begin 2019 de trainingen overgenomen, althans voor zover het de Gehoorzaamheidstraining en puppylessen betreft. Voor het onderdeel Diensthondenclub (DHC) is samenwerking gezocht met diensthondenclub DHC Sneek. Zij stelden wel belang te hebben bij de faciliteiten in Franeker. Wij kunnen anno voorjaar 2019 geen gegevens meer vinden van DHC Sneek (de website lijkt opgeheven te zijn want linkt door naar de FAC-site), dus vermoedelijk zijn zij inmiddels in de FAC opgegaan.

- Duurzaamheid: - Omwonenden van een windmolenproject ontvangen meestal slechts een kleine financiële compensatie of krijgen een beperkte deelname aangeboden. Zo krijg je de handen niet op elkaar. Voor meer betrokkenheid zullen ook de omwonenden mee moeten profiteren, in de vorm van een lagere energierekening. Dan pas draait de windmolen echt voor jou als omwonende. Sinds maart 2018 hebben ze dat in Herbaijum voor elkaar. De oude windturbine uit 1996 van Dikkie en Jitty de Vries was namelijk aan vervanging toe. Via bouwer EWT kwam het echtpaar in contact met groene-energieleverancier Qurrent. Dit bedrijf heeft het unieke concept van de Buurtmolen bedacht. De Buurtmolen gaat draaien bij zo’n 400-600 deelnemers. Alleen inwoners uit het 'postcoderoosgebied' (= de postcode van de locatie plus de andere daaraan grenzende 4-cijferige postcodes) kunnen deelnemen. De Buurtmolen wordst gefinancierd met de maandelijkse contributie van omwonenden, aangevuld met een externe lening van een bank of via crowdfunding.

De Buurtmolen is een kleinere windmolen (ashoogte 35 meter en <900 kW) wat zorgt voor minder horizonvervuiling. De bouwkosten zijn eveneens lager, net als de onderhoudskosten. Ook het geluidsniveau ligt lager dan bij een gebruikelijke windmolen. Een kleinere windmolen houdt meer rekening met de omwonenden en is bij uitstek geschikt voor postcoderoosprojecten. De Buurtmolen van Herbaijum is bij de oplevering in maart 2018 Waadmûne gedoopt.

- Daarnaast zijn in 2018 bij Herbaijum in 2018 10 verouderde windmolens verwijderd en vervangen door 4 nieuwe en grotere windmolens. In voorjaar 2019 zal bekend worden wat de windmolens aan extra's voor de inwoners van het dorp in petto heeft. Die toezegging is gedaan, maar men wacht nog altijd op concretisering daarvan.

- Onder de inwoners leefden grote zorgen over eventuele vervuiling van de grond en het grondwater bij een deel van de windmolens, namelijk de molens die zijn gebouwd op een oude vuilstortplaats. Het grondwater heeft volgens hen gelekt op het oppervlaktewater. Het instituut dat de bodemkwaliteit moet controleren, de Fuma, heeft volgens de gemeente geen ernstige vervuiling kunnen vinden. Dorpsbelang heeft aangedrongen op een extra controle van de Fuma. Dat is gebeurd. De uitslag hiervan heeft ook geen ernstige vervuiling aan het licht gebracht. Een van de allereerste windmolenparken van Nederland verrees hier al in 1987. Als bedankje kregen ze een recreatieplaats, een bruggetje en een faciliteit voor de hondenclub (waarvoor zie het hoofdstuk Sport hierboven). - Reportage over de diverse windmolens in Herbaijum, in Trouw, 2-9-2017.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Herbaijum.

Reacties

(6)

Goedemorgen, ik ben op zoek in uw dorp naar het graf van de in het dorp geboren Akke Schotanus, in verband met het schrijven van een boek over de oorlog in Putten. Akke werkte in Putten maar is bij de bevrijding op 18-4-1945 omgekomen tijdens een verschrikkelijk ongeval op een tank. Daarbij vielen twee doden en een zwaargewonde. Onder de doden was Akke Schotanus. In 1950 is zij herbegraven in Herbaijum. In de geschiedenisboeken komt het voorval nauwelijks voor. Graag zou ik wat meer informatie willen hebben over deze vrouw die nauwelijks wordt benoemd.
Yvonne Visser, Sint Jabik

Ik hoop dat een lokale ingewijde er meer van weet en reageert. Als er iemand reageert, laat ik het u weten.
Aanvulling: ik lees hier https://www.schotanus-stichting.com/pages/7000schotanussen.html dat ze op 26-3-1924 is geboren, dus ze is slechts 21 jaar oud geworden.
En ik vind hier het ooggetuigeverslag van de zwaargewonde in kwestie!, met in detail wat zich op die dag voor drama heeft afgespeeld (door een ongelukkige en onbedoelde beweging door de bevrijders per ongeluk doodgeschoten...): https://www.oktober44.nl/een-dramatisch-schot.
Overigens wordt in dat artikel gesproken over herbegraven in Harlingen (dan zou het kloppen dat ze niet in de begravenen-lijst van hierboven staat), maar wellicht bedoelt men in werkelijkheid 'Herbaijum bij Harlingen'; omdat het een klein onbekend dorp is heeft men wellicht de grotere bekendere nabijgelegen stad genoemd. Maar in de begravenen-lijsten van Harlingen op die pagina komt ze ook niet voor. En het lijkt toch logisch dat ze in haar eigen dorp herbegraven zou worden...
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Akke Schotanus is de zus van mijn moeder. Zij wil vast vol trots iets over Akke vertellen.

Dat is goed nieuws! Ik zal uw mailadres doorgeven aan mevr. Visser, zodat zij contact met u kan opnemen.

Voor de goede orde: Herbaijum was niet het 'eigen dorp' van Akke Schotanus. Ze is daar wel geboren, maar met haar ouders al vóór 1930 naar Midlum verhuisd (haar ouders hebben daar tot in 1974 gewoond). Van daar uit kwam Akke in juli 1943 (voor de tweede keer) in Putten wonen.

Dank voor uw aanvulling! Ik zal het mevr. Visser melden.

Reactie toevoegen