Status

- Hegebeintum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Noardeast-Fryslân. T/m 2018 gemeente Ferwerderadiel.

- Vanouds was O van Hegebeintum ook nog sprake van de buurtschap Oosterbeintum. Deze bebouwing is in de loop der eeuwen geleidellijk grotendeels verdwenen en wordt tegenwoordig niet meer als buurtschap beschouwd. Daarom komt deze plaatsnaam ook niet meer in recente atlassen voor. Zie verder bij Geschiedenis.

Naam

Alternatieve benaming
Wordt ook wel kortweg Beintum genoemd.

In het Nederlands
Hogebeintum. Overigens is de plaatsnaam sinds 1999 formeel Friestalig. De Nederlandse spelling staat ook niet meer op de plaatsnaamborden (erbij).

Oudere vermeldingen
Waarschijnlijk 819-ca. 825 kopie 1150-1158 in Bintheim, 944 kopie 1150-1158 Westerbintheim, 1418 Wester byntym, 1481 Hegha beyntem, 1511 Benthum. De benaming Westerbeintum was ter onderscheiding van de vroegere O hiervan gelegen buurtschap Oosterbeintum.

Naamsverklaring
Betekent heem 'woonplaats' met bint 'bentgras'. Hege- 'hoog gelegen' spreekt voor zich: het kerkje staat op de hoogste terp (8,80 meter boven NAP) van Fryslân.(1)

Ligging

Hegebeintum ligt W van Dokkum, O van Ferwert.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Hegebeintum 30 huizen met 190 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 40 huizen met ca. 100 inwoners.

Geschiedenis

Vóór de tijd van de bedijkingen werkte men met terpen, om zich tegen hoogwater te beschermen. De terp van Hegebeintum is al bewoond sinds 600 v.Chr. Begin 20e eeuw is er een groot grafveld uit de vroege middeleeuwen gevonden. De terp is met 8,80 meter boven NAP niet alleen de hoogste terp van Fryslân (en Nederland), maar was ook groot van omvang: oorspronkelijk was zij 9,5 hectare groot, met een doorsnee van ca. 300 meter. Nu is van de terp alleen nog het deel rond de kerk over. Na 1800 zijn namelijk veel terpen geheel of gedeeltelijk afgegraven vanwege de zeer vruchtbare grond, die goed kon worden gebruikt in de landbouw. Het dorp maakt onderdeel uit van de Kanon van de Fryske skiednis, als symbool voor 'Fryslân in de terpentijd'.

Oosterbeintum
Oorspronkelijk was O van Hegebeintum ook nog sprake van een nederzetting Oosterbeintum (vandaar de oude naam van het dorp: Westerbeintum), waar rond 500 v.Chr. al akkerbouw werd bedreven. Uit archeologische opgravingen blijkt dat de nederzetting Oosterbeintum door de eeuwen doorgaans zo'n 4 boerderijen heeft omvat. Rond 1700 waren dat er nog 3. De beide noordelijke boerderijen zijn mogelijk begin 20e eeuw gesloopt voor de exploitatie van de terp, zodat er sindsdien nog slechts 1 boerderij over is en je redelijkerwijs niet meer van een buurtschap kunt spreken.

De grond van de terpen was zeer vruchtbaar en geliefd bij landbouwers. Een andere reden om de terpen af te graven was dat de belastingdienst begin 20e eeuw besloot tot het heffen van belasting per kubieke meter terp. In 1908 werd de terp van Oosterbeintum in een advertentie aangeprezen als "een bijzonder hooge en uitmuntende terp, die behoort tot één der hoogste en beste terpen van Friesland, in de nabijheid van de Blijastervaart". Er werd rails aangelegd van Oosterbeintum naar de vaart, waarover de grond met kipkarren werd afgevoerd. In 1927 was het hart van de terp volledig afgegraven en waren naast resten van de terprand alleen enkele kleine verhogingen overgebleven tussen stukken die zeer diep waren weggegraven. Over het hart van de vroegere terp werd vervolgens de Easterbeintumerdyk aangelegd, die tegenwoordig onder het noordelijke buurdorp Blije valt. Nadere informatie over de opkomst en ondergang van de nederzetting Oosterbeintum.

Recente ontwikkelingen

- "Van medio 2017 tot maart 2018 is Dorpsbelangen, samen met een een grote groep inwoners van Ferwert en Hegebeintum, bezig geweest met het opstellen van een dorpsvisie voor onze dorpen. In deze visie wordt beschreven hoe de leefbaarheid in beide dorpen kan worden verbeterd en hoe dorpsbewoners hier zelf richting en inhoud aan kunnen geven. Dorpsbelangen heeft samen met vele vrijwilligers met veel plezier aan deze dorpsvisie gewerkt. We zijn blij met de betrokkenheid van onze inwoners en hebben de ideeën die zijn aangedragen meegenomen in de Dorpsvisie. Deze visie zal als leidraad dienen en we zijn er van overtuigd dat dit zal leiden tot mooie initiatieven in onze dorpen. Na het lezen van deze visie mogen wij hopelijk ook u als ambassadeur van onze prachtige dorpen verwelkomen en gaan er van uit dat u samen met ons de handschoen gaat oppakken voor een leefbare toekomst."

Bezienswaardigheden

- Sinds 1991 is een groot deel van het dorp een 'beschermd dorpsgezicht'.

- Hegebeintum heeft 6 rijksmonumenten.

- Het kleine dorpje is een toeristisch bekende en populaire plaats, niet alleen vanwege de hoogste terp van Fryslân, ook vanwege de 11e-eeuwse romaanse kerk, in bezit van Stichting Alde Fryske Tsjerken. Het oudste deel is uit tufsteen gebouwd. Door de rigoreuze terpafgraving en de verlaging van het waterpeil is de ondergrond instabiel geworden, waardoor kerk en toren verzakken. Inmiddels zit er een scheur in het plafond van de kerk en de toren is tussen 1989 en 2009 al 7 centimeter verzakt. In 2013 is overwogen de toren op palen te zetten. In 2014 is de kerktoren met heipalen ondersteund om te voorkomen dat deze nog verder verzakt. Het Frysk Oekumenysk Wurkferbân Hegebeintum verzorgt hier iedere 1e zondag van de maand een kerkdienst in het Fries. De kerk kan ook worden gehuurd voor trouw- en rouwdiensten en voor (orgel)concerten. - Foto's van terp en kerk door Jan Kelderhuis.

- Hogebeintumermolen uit 1860.

- Harsta State.

- De afgraving van de terpen van dit dorp en van de vroegere buurkern Oosterbeintum heeft een groot aantal waardevolle voorwerpen opgeleverd. Een groot deel hiervan is ondergebracht in het Archeologisch Steunpunt, dat deel uitmaakt van Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum. De afgravingen zijn op realistische wijze gereconstrueerd. Deze zijn te bezichtigen aan de NO-zijde van de terp. Hierbij is ook inzichtelijk gemaakt hoe de terpaarde met ijzeren kiepkarretjes op rails werd afgevoerd.

Verder bevindt zich in het Fries Museum o.a. een boomkistgraf met vrouwelijk skelet uit Hegebeintum uit de 7e eeuw n.Chr en zilveren ringfragmenten uit 400-700 n.Chr. Het was een welgestelde vrouw. Dat blijkt uit de ketting die ze droeg en de uitgeholde eikenboom waarin ze begraven was. Bomen waren in de 7e eeuw schaars in Friesland. Archeoloog Maja D'Hollosy heeft er in 2015 een gezicht bij kunnen reconstrueren, dat eveneens in het Fries Museum te zien is.

Natuur en recreatie

- Wandelroute Hegebeintum - Jannum (6 km).

- Men- en ruiterroute Terpenroute Hegebeintum (9,5 km).

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Hegebeintum, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Verslag van een wandeling door Hegebeintum in tekst en beeld.

- Filmpje over de bezienswaardigheden van het dorp.

- Fotoserie van Hegebeintum van fotograaf Martin Stevens.

Links

- Belangenvereniging: - Dorpsbelangen Ferwert - Hegebeintum (DBFH) is opgericht in 1953 en heeft als doel een prettige, levendige dorpssfeer te stimuleren en het saamhorigheidsgevoel van de inwoners van deze dorpen te bevorderen. Daartoe organiseert zij diverse evenementen door het jaar heen. DBFH behartigt ook de belangen van beide dorpen bij de gemeente. Buurtverenigingen en individuen kunnen daarnaast een beroep doen op DBFH voor zaken die van belang zijn voor het leefklimaat in beide dorpen.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Hegebeintum.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)